Nadieżda Ładygina-Kots

Nadieżda Ładygina-Kots
Ilustracja
Nadieżda Ładygina-Kots (ok. 1911)
Państwo działania

 ZSRR

Data i miejsce urodzenia

18 maja 1889
Kuźnieck, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

3 września 1963
Moskwa

doktor nauk biologicznych
Specjalność: psycholog porównawczy, zoopsycholog, prymatolog
Alma Mater

Moskiewskie kursy dla kobiet
Uniwersytet Moskiewski

Habilitacja

1941 (bez obrony dysertacji)[1]

Zatrudnienie
starszy pracownik naukowy
Instytut badawczy

Instytut Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk

Okres spraw.

1945–1963

Odznaczenia
Order Lenina Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Strona domowa

Nadieżda Nikołajewna Ładygina-Kots[a] (ros. Наде́жда Никола́евна Лады́гина-Котс; ur. 18 maja[b] 1886 w Kuźniecku[c], zm. 3 września 1963 w Moskwie[2][3]) – rosyjska doktor nauk biologicznych, zoopsycholog, prymatolog, zaliczana do grona pionierów psychologii porównawczej, współzałożycielka i kurator Muzeum Darwina(ros.) w Moskwie, w latach 1945–1963 starszy pracownik naukowy działu psychologii w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR. Została wyróżniona m.in. tytułem Zasłużony Działacz Nauki RFSRR i odznaczeniami państwowymi (m.in. Orderem Lenina).

Życiorys

Gimnazjum w Penzie
Budynek główny MWŻK

Była dziewiątym dzieckiem Nikołaja Ładygina, nauczyciela muzyki i śpiewu w szkole artystycznej w Penzie. Jej matka była córką przedsiębiorczego drobnego kupca (wykupił się z poddaństwa pańszczyźnianego niedługo przed reformą uwłaszczeniową)[4]. W roku jej narodzin rodzina przeniosła się z Kuźniecka do Penzy. Tamże Nadieżda uczęszczała do pierwszego żeńskiego gimnazjum. Po jego ukończeniu (z wyróżnieniem) w 1908 kontynuowała naukę w Moskwie, w MWŻK (moskiewskie wyższe żeńskie kursy(ros.), zob. elementy historii kształcenia kobiet), gdzie studiowała zoologię nа wydziale matematyczno-fizycznym (oddział przyrodniczy). Studia skończyła w 1917[4]. Uzyskała na Uniwersytecie Moskiewskim stopień doktora nauk biologicznych[5].

W MWŻK zajęcia praktyczne z anatomii zwierząt, a następnie również wykłady na temat ewolucji prowadził od 1907 Aleksandr Kots(ros.) (1880–1964), pasjonat teorii Darwina, namiętny kolekcjoner okazów przyrodniczych. Kots wprowadził innowacyjną formę wykładów, łącząc je z demonstracjami okazów swojej kolekcji. Przeniósł ją do laboratorium uczelni (stała się zaczątkiem przyszłego Muzeum Darwinowskiego)[6][7]. Nadieżda N. Ładygina, jego zafascynowana darwinizmem studentka, a od 1911 żona[8], asystowała przy organizacji wykładów i zajęć praktycznych. W latach 1911–1923 uczestniczyła też w tworzeniu muzealnej ekspozycji kolekcji, która w 1913 liczyła już kilka tysięcy eksponatów (jej wartość oszacowano na około 15 tysięcy rubli)[6].

W 1913 A. Kots i N. N. Ładygina-Kots odwiedzili muzea przyrodnicze w Dreźnie, Berlinie, Lipsku, Monachium, Antwerpii, Paryżu, Londynie i inne (zob. Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie, Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu). Wspólnie zajmowali się systematyką zbiorów, zgromadzonych w Muzeum Brytyjskim[2]. W Monachium odwiedzili Rudolfa Steinera[9], którego koncepcje[d] wywarły na nich silne wrażenie[e].

W tymże roku Nadieżda Ładygina-Kots założyła w nowym moskiewskim muzeum laboratorium zoopsychologiczne, w którym zajmowała się procesami poznawczymi zwierząt[2]. Od 1945 pracowała w Instytucie Filozofii Rosyjskiej Akademii Nauk jako starszy pracownik naukowy. Jej naukowym asystentem był wówczas syn, Rudolf (Rudi) Kots[f], urodzony w 1925. Porównanie jego rozwoju w dzieciństwie z wcześniej obserwowanym przez matkę rozwojem młodego szympansa Joni (1913–1916) stało się tematem głośnej książki, wydanej w języku rosyjskim w 1935 (wyd. ang. 2002)[10]. Nawiązała kontakty naukowe z Robertem Yerkesem, Janem Dembowskim i in.[11]

Muzeum Darwina

Muzeum powstało dzięki pasji Aleksandra Kotsa, który był nie tylko miłośnikiem przyrody i namiętnym kolekcjonerem okazów przyrodniczych. Był też poszukiwaczem idei, która umożliwiłaby uporządkowanie bogactwa faktów, co wyjaśnia jego zainteresowanie teorią Darwina. Był również sprawnym taksydermistą. Wypchane ptaki z Zachodniej Syberii prezentował w 1899 na XIV wystawie Rosyjskiego Towarzystwa Aklimatyzacji (otrzymał srebrny medal). Doświadczenie w tym zakresie zdobywał m.in. w najlepszym zakładzie taksydermii w Moskwie, którym kierował znany ornitolog Fiodor Lorenz(ros.)[7].

Nie mając funduszy na uruchomienie odrębnego muzeum przyrodniczego Aleksandr Kots zdecydował się na podjęcie pracy dydaktycznej w MWŻK i skorzystanie z pomieszczeń tej szkoły. Z pieniędzy na posag Nadieżdy Ładyginy zostały zakupione nowe cenne eksponaty, m.in. wypchane okazy rzadkich form wilka – całkowicie czarnej i albinosa[7].

Kolekcję i dokumenty umieszczono m.in. w piwnicach uczelni. Według Fransa de Waala sprzyjało to bezpieczeństwu pracy dotyczącej darwinizmu. Przyczyną zagrożenia była opinia Trofima Łysenko, że część założeń Darwina jest „reakcyjna” (przeciwnicy łysenkizmu byli wówczas rozstrzeliwani lub skazywani na zesłanie, a instytuty badawcze zamykano)[8][12]. Bezpieczeństwu moskiewskich darwinistów miał też sprzyjać pomnik Lamarcka, ustawiony przy wejściu do muzeum[12].

Według informacji, które znajdują się na internetowej stronie dzisiejszego Muzeum Darwinowskiego, działalność Kotsa i jego współpracowników nie była uznawana za sprzeczną z oficjalną ideologią – ani kolekcja, ani żaden z pracowników muzeum nie ucierpiał podczas represji stalinowskich[7].

1
Aleksandr F. Kots i N.N. Ładygina
2
N.N. Ładygina-Kots, A.F. Kots
i współtwórcy muzeum (1912)
3
F.Je. Fiedułow[g] – początek pracy (1914)
4
i duma z gotowego goryla (1916)
5
Montaż ekspozycji (1930)
Założyciele Muzeum Darwina(ros.) w Moskwie[7][13]

Badania naukowe w dziedzinie zoopsychologii

Darwinowskie inspiracje[14]
Nadąsany szympans (rys. T.W. Wood)
Makak czubaty w komfortowym nastroju
Łabędź odpędzający intruza
(rys. T.W. Wood)
Mężczyzna symulujący oburzenie
(Plate VI, fig. 2)

Wyjaśniając swoje zainteresowania nową naukową dyscypliną, zoopsychologią i psychologią porównawczą, N.N. Ładygina-Kots odwoływała się nie tylko do prac Darwina, np. do The Expression of the Emotions in Man and Animals. Wskazywała również innych myślicieli, poszukujących przez stulecia odpowiedzi na pytania o początek ludzkiego myślenia: Lamarka (zob. lamarkizm), Goethego (zob. goetheanizm), Haeckela, Hobhouse'a oraz takich specjalistów w dziedzinie psychologii, jak Wolfgang Köhler, John Watson, Géza Révész(ang.), Robert Yerkes i inni, np.[15]:

  • E.L. Thorndike – autor m.in. Animal Intelligence (1898)[16]
  • A.J. Kinnaman – autor m.in. Mental life of two Macacus rhesus monkeys in captivity (1902)[17]
  • W.T. Shepherd – autor m.in. Some mental processes of the rhesus monkey (1910)[18]
  • Harold C. Bingham – autor m.in. Gorillas in a Native Habitat (1932)[19]

Jej najważniejsze badania własne dotyczyły[4][11]:

Szympans Joni i „dziecko człowieka”

Najbardziej znane doświadczalne badania procesów poznawczych człowieka i innych naczelnych (zob. psychologia poznawcza, etapy rozwoju poznawczego, zoopsychologia) Ładygina-Kots prowadziła w latach 1913–1929. Uważa się, że jako pierwsza wykonała rzetelne naukowe badania tzw. Cross-fostering(ang.) – „wychowania krzyżowego“[h][20].

W latach 1913–1916 obserwowała rozwój młodego szympansa o imieniu Joni[21], wychowywanego w warunkach domowych od osiemnastego miesiąca życia do jego śmierci na zapalenie płuc w wieku czterech lat[22]. Przez trzy lata regularnie i szczegółowo rejestrowała zachowania Joniego, jego mimikę wyrażającą emocje, mowę ciała itp.[23][24] Prowadziła też eksperymenty zoopsychologiczne. Opublikowała wyniki badań umiejętności rozpoznawania przedmiotów dwu- i trójwymiarowych, kątów prostych, ostrych i rozwartych, wrażliwości na barwy i in. Wykazała, że szympans nie potrafi skupić uwagi (koncentracja), a jego wrażenia i wspomnienia (zob. też konfabulacja) są przelotne, co utrudnia rozwijanie się idei[25][26].

Po urodzeniu w 1925 syna Rudolfa (Rudiego) Ładygina-Kots zgromadziła równie szczegółową dokumentację jego rozwoju (rozwój „dziecka człowieka”) w czasie pierwszych czterech lat życia (porównaj m.in. pierwsze etapy rozwoju poznawczego według Jeana Piageta)[23].

Wyniki tak przeprowadzonych międzygatunkowych badań porównawczych (zob. też psychologia ewolucyjna) zostały opisane w głośnej książce zatytułowanej (w wolnym tłumaczeniu): „Dziecko szympansa i ludzkie dziecko w swoich instynktach, emocjach, zabawach, nawykach i ruchach ekspresyjnych”[i][23] (angielskojęzyczne wydanie tej książki ukazało się w 2002 pt. Infant Chimpanzee and Human Child[22]). Książka została zilustrowana m.in. licznymi fotografiami mimiki szympansa[24], przypominającymi grafiki z książki Darwina The Expression of the Emotions in Man and Animals (1872)[14].

Makak Dezi

Żyjąca na wolności samica makaka rozwiązująca problem zdobycia pomarańczy (Indie, 2013)[27]

W latach 1917–1919 Ładygina-Kots prowadziła doświadczalne badania dorosłego, półoswojonego makaka o imieniu Dezi (ros. Дэзи). Określała adaptacyjne zdolności motoryczne[15] (zob. stadium sensoryczno-motoryczne rozwoju poznawczego dziecka). Korzystała z technik opracowanych przez zoopsychologów amerykańskich, wprowadzając modyfikacje tzw. „skrzynek problemowych”. Motywacją zwierzęcia do działań motorycznych były dwa podstawowe bodźce – jedzenie i wolność (wyjście z klatki). Działanie polegało na otwieraniu różnorodnych mechanizmów blokujących o konstrukcjach wymagających różnego użycia palców dłoni makaka (ruchy palców umożliwiające przesuwanie, pchanie, obracanie, odkręcanie, podnoszenie i in., różniące się kierunkiem, siłą itp.). Ładygina-Kots rejestrowała m.in. czas rozwiązania problemu w kolejnych próbach. Konstrukcja skrzynek problemowych i wykresy, ilustrujące szybkość nabierania sprawności motorycznej, zostały zaprezentowane w książce „o przystosowawczych nawykach motorycznych w warunkach doświadczalnych”[j][15].

Szympans Parys

W latach 40. XX wieku Ładygina-Kots badała umiejętności wytwarzania narzędzi i posługiwania się nimi przez 16-letniego szympansa o imieniu Parys. Wykonała liczne doświadczenia, objęte drobiazgowo opracowanym programem. Rejestrowała ich wyniki w sposób umożliwiający porównania rodzaju i liczby poszczególnych manipulacji[28].

W czasie doświadczeń szympans otrzymywał różne przedmioty, umożliwiające wydobycie z wąskiej rurki umieszczonego tam smakołyka (patyki, gałęzie drzew różnych gatunków, deska, karton itp.). Łącznie wykonywał 50 zadań o różnym stopniu trudności (badaczka opisała przebieg ponad sześciuset siedemdziesięciu prób rozwiązania tych zadań). Skuteczne użycie wielu spośród udostępnionych przedmiotów wymagało dokonania ich odpowiedniej obróbki, np. oberwania z dużej gałęzi bocznych gałązek i liści[29], wygięcia lub wyprostowania drutu[30], oddzielenia szczapy od deski[31]. Większe trudności sprawiało Parysowi korzystanie z krótkich patyków, które należało połączyć w użyteczną całość[32].

Metodyka i wyniki przeprowadzonych eksperymentów zostały opublikowane w 1959 w obszernej monografii[32][28]. Zawiera ona protokoły wszystkich eksperymentów. Analiza ich przebiegu pozwoliła stwierdzić, że procesy poznawcze szympansów przypominają myślenie, charakterystyczne dla kilkuletnich dzieci. Największe znaczenie jest przypisywane potwierdzeniu umiejętności wykorzystania szerokiej deski jako materiału na narzędzie użyteczne w opisanej sytuacji doświadczalnej. Zostało to uznane za dowód, że zmysłowe spostrzeżenia (oglądanie i obmacywanie dostępnych materiałów) mogą być zastąpione wyobrażeniami potrzebnego przedmiotu (wyższy poziom rozwoju intelektualnego)[k][33].

Inne prace

Młody rezus naśladuje mimikę człowieka (Liza Gross, PLoS Biol 2006)

W końcu lat 50. XX wieku Ładygina-Kots opublikowała pracę, dotyczącą szeroko ujętego problemu kształtowania się psychiki w procesie ewolucji. Wykazywała, że ten proces, który rozpoczął się od powstania najprostszych organizmów jednokomórkowych z materii nieożywionej (początkowo z prostych związków nieorganicznych, zob. biogeneza) doprowadził do rozwoju różnych form życia dzięki pobudliwości komórek biologicznych (zob. potencjał czynnościowy, metabolizm)[34]. Zwracała uwagę na różnorodność biologiczną, wyrażającą się w zróżnicowaniu sposobów spostrzegania otoczenia i reagowania na odbierane sygnały fizyczne i chemiczne przez na przykład[34]:

Na tym tle przedstawiała możliwości zwierząt, odbierających różne bodźce dzięki narządom zmysłów i odpowiednim analizatorom, a zwłaszcza możliwości człowieka rozumnego, dysponującego mózgiem i umysłem, zdolnego do uczenia się i zapamiętywania, posiadającego osobowość i samoświadomość. Poszukiwała odpowiedzi na pytanie, w którym momencie ewolucji pojawiły się pierwsze formy myślenia i zachowania przemyślane obok instynktowych[34].

Problemy instynktu próbowała wyjaśnić, prowadząc obserwacje w moskiewskim ogrodzie zoologicznym. Zwracała szczególnie dużą uwagę na ptaki (kurczęta, gęsi, bażanty, indyki, pawie, łabędzie)[2]. W laboratorium wykonywała mało znane eksperymenty z udziałem co najmniej trzech papug [(kakadu) (według Fransa de Waala tych doświadczeń nie znała nawet Irene Pepperberg(ang.), prowadząca współcześnie badania papugowatych, m.in. werbalnej komunikacji z Alexem)[12][35].

Wykonała również tysiące eksperymentów dotyczących indywidualnych odpowiedzi psów i wilków na różne bodźce wzrokowe (odróżnianie koloru, kształtu, rozmiaru) i inne[2][34]. W czasie badań stosowała test, znany obecnie jako test dopasowania do wzorca(ang.) (Match-to-sample task, MTS), opracowany już w czasie badań szympansa Joni. Za szczególnie istotne dla badań mózgu uznaje się wykazanie, że młody szympans poprawnie wykonuje zadanie, w którym przedmioty poznane wzrokowo należy wybrać spośród innych, umieszczonych w worku, kierując się wyłącznie dotykiem. Testy „dopasowania do wzorca” (MTS) są współcześnie powszechnie stosowane w psychologii i etologii, jednak nazwisko pomysłodawczyni nie jest wspominane[2][12][36].

Wyniki porównawczej analizy zdolności naśladowczych u dzieci i małp zostały opisane w książce Priedposyłki czełowieczeskogo myszlenija (Podrażatielnoje konstruirowanije obiezjanoj i diet'mi), wydanej w 1965 (po śmierci autorki)[32].

Publikacje

Za najważniejsze z publikacji N.N. Ładyginy-Kots uważa się[37]:

  • ros. Исследование познавательных способностей шимпанзе; trb. Issledovaniye poznavatel'nykh sposobnostey shimpanze (1923)[25]
  • ros. Приспособительные моторные навыки макака в условиях эксперимента; Prisposobitel'nyye motornyye navyki makaka v usloviyakh eksperimenta (1926)[15]
  • ros. Дитя шимпанзе и дитя человека в их инстинктах, эмоциях, играх, привычках и выразительных движениях; Ditya shimpanze i ditya cheloveka v ikh instinktakh, emotsiyakh, igrakh, privychkakh i vyrazitel'nykh dvizheniyakh (1935)[23]
  • ros. Развитие психики в процессе эволюции организмов; Razvitiye psikhiki v protsesse evolyutsii organizmov (1958)[34]
  • ros. Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян; Konstruktivnaya i orudiynaya deyatel'nost' vysshikh obez'yan (1959)[28]
  • ros. Предпосылки человеческого мышления (подражательное конструирование обезьяной и детьми); Predposylki chelovecheskogo myshleniya (podrazhatel'noye konstruirovaniye obez'yanoy i det'mi) (1965)[38]

Opublikowano ponadto liczne artykuły naukowe i wznowienia książek[39], również w języku angielskim i francuskim, np.

  • ang. Infant ape and human child : instincts, emotions, play, habits (2000)[40]
  • ang. Infant Chimpanzee and Human Child. A Classic 1935 Comparative Study of Ape Emotions and Intelligence the late N. N. Ladygina-Kohts (2002)[10]
  • fr. Emploi d'un instrument par un chimpanzé dans une situation expérimentale[41]
  • niem. Untersuchungen über die Erkenntnisfähigkeiten des Schimpansen[42]

Monografia pt. Instynkt pozostała w rękopisie[2].

Odznaczenia

Otrzymała m.in.[2]:

Oddźwięk, opinie

Przyjacielem małżeństwa Kots oraz ich współpracownikiem[l] był prof. Jan Dembowski, polski biolog dobrze znający język rosyjski, specjalista w dziedzinie etologii, ewolucjonizmu, zoopsychologii. Odwiedzał muzeum i laboratoria Kotsów w Moskwie wraz ze swoimi polskimi współpracownikami[m][32][26]. Pracę Nadieżdy Ładyginy-Kots z 1935 wysoko oceniał na tle dorobku innych prymatologów (Carlyle, Jacobsen i Yoshioka, 1932[43]; Winthrop Kellogg i Luella Kellogg, 1933)[32]. Porównywał również jej badania dotyczące wytwarzania i stosowania narzędzi z pracami Köhlera i Wacuro[n][32]. Program badawczy Ładyginy-Kots uznał za bardziej wyczerpujący od programów wymienionych prymatologów o światowej sławie. Stwierdził, że jej szympans (Parys) wykazał dużo inwencji, jednak jego działania różniły się od podejmowanych przez inne doświadczalne szympansy (zwłaszcza przez Sułtana(ang.)), co wynikało z innego układu całej serii eksperymentów[32].

Mimo ograniczonej dostępności rosyjskojęzycznych publikacji Nadieżdy Ładyginy-Kots dla środowisk zachodnioeuropejskich i amerykańskich, wiedza o nich dotarła do Roberta Yerkesa, znanego amerykańskiego prymatologa i profesora psychobiologii, założyciela ośrodka badawczego przy Uniwersytecie Yale’a (później Yerkes National Primate Research Center(ang.)). Badania wykonane w moskiewskim laboratorium zainteresowały go na tyle, że w 1929 odbył podróż do Moskwy, aby porozmawiać z Ładyginą-Kots (za pośrednictwem tłumacza) o jej badaniach szympansa Joni[44]. Yerkes pisał o tych badaniach w swoich książkach z najwyższym podziwem[45][46][12]. Przypuszczalnie skłoniło to Fransa de Waala do pracy nad wydaniem książki o rozwoju „dziecka szympansa i dziecka człowieka” (Infant Chimpanzee and Human Child. A Classic 1935 Comparative Study of Ape Emotions and Intelligence the late N. N. Ladygina-Kohts, 2002)[10]. We własnej książce pt. Bystre zwierzę[12] (wyd. pol. 2017) napisał m.in.: „Moja własna fascynacja postacią tej zapomnianej bohaterki również zaprowadziła mnie do Moskwy”. Ta fascynacja wzrosła po obejrzeniu zarchiwizowanej fotograficznej dokumentacji jej eksperymentów. Stwierdził, że Ładygina-Kots i słynny Wolfgang Köhler niezależnie i równocześnie zmierzali w tym samym kierunku. Pytał[12]:

Czy Kots została przeoczona ze względu na swoją płeć? Czy może istotny okazał się język?

Frans de Waal jest również autorem artykułu o wymownym tytule „Before Jane Goodall, There Was Nadia Kohts”[47]. W pierwszym zdaniu wstępu do innego artykułu (Darwin’s Legacy and the Study of Primate Visual Communication) zwrócił uwagę, że od opublikowania w 1872 pracy Darwina o wyrażaniu emocji u ludzi i zwierząt trzeba było poczekać 60 lat, zanim ten temat zauważył inny bystry obserwator – Nadieżda Ładygina-Kots (kolejni zajęli się tematem dopiero w latach 60. XX w.)[o][48].

Istnieją dowody dużego uznania, jakim darzył Ładyginę-Kots również Harry Harlow(ang.) (1905–1981), kontrowersyjny prymatolog z University of Wisconsin-Madison; przypuszcza się, że jej prace mogły zainspirować jego znany program badawczy[49].

Publikacje Ładyginy-Kots są cytowane współcześnie, m.in. przez psychologów, zajmujących się problemami stresu, emocji i dobrostanu człowieka. Jednym z przykładów jest książka Why Only Humans Weep: Unravelling the Mysteries of Tears, której autorem jest Ad Vingerhoets, profesor psychologii klinicznej w Tilburg University, zainteresowany jej pograniczem z biologią ewolucyjną, neurologią, teologią, sztuką, historią, antropologią[50][51].

Uwagi

  1. ↑ ros. Ладыгина-Котс, Надежда Николаевна, trb. Ladygina-Kots, Nadezhda Nikolayevna, ang. Nadezhda Ladygina-Kohts (pisowni „Kohts” bywa również stosowana w publikacjach polskojęzycznych)
  2. ↑ Podawane niekiedy w źródłach podwójne daty urodzenia „6(18) мая 1889”[52] i 6(19) мая 1889[3] oznaczają różnie przeliczone daty nowego i starego porządku.
  3. ↑ Zmiany granic guberni sprawiły, że w źródłach są spotykane pozornie różne informacje o miejscu urodzenia: Kuźnieck (gubernia penzeńska)[2] i Kuźnieck (gubernia saratowska)[52]. Według części źródeł Ładygina urodziła się w miejscowości Penza (ok. 100 km od Kuźniecka)[53][4][3]. Tę niezgodność może wyjaśniać fakt, że rodzina przeniosła się z Kuźniecka do Penzy wkrótce po urodzeniu się Nadieżdy[52].
  4. ↑ Rudolf Steiner – filozof kultury, twórca antropozofii i szkoły waldorfskiej (steinerowskiej), w której celem jest indywidualny rozwój wychowanka poprzez doskonalenie zmysłowego odczuwania barw, zapachów, dźwięków, nastrojów (ograniczanie roli abstrahowania). Steiner uważał m.in. za celowe badania odczuć ludzi w zmienionych stanach świadomości[54] (zob. też pojęcie byt w ontologii i metafizyce).
  5. ↑ Popiersie Rudolfa Steinera zostało w 1918 ustawione w Muzeum Darwinowskim[55], a urodzony w 1925 syn Nadieżdy i Aleksandra Kotsów otrzymał imię Rudolf[56].
  6. ↑ Rudolf Kots popularyzuje m.in. filmową dokumentację eksperymentów swojej matki, zgromadzoną w Muzeum Darwinowskim, przygotowywaną z udziałem Aleksandra Kotsa i innych współpracowników. Rudolf jest autorem narracji oraz występuje w epizodach archiwalnych filmów. Filmy dotyczą m.in. przebiegu eksperymentów z papugą kakadu i szympansami: Joni, Parysem i innymi (np. stosowanie i wytwarzanie narzędzi, naśladownictwo i in.)[57].
  7. ↑ Filipp Je. Fiedułow, wybitny taksydermista i przyjaciel A. Kotsa (zachowały się jego zdjęcia z małżeństwem Kotsów i z szympansem Joni), rozpoczął przygotowywanie ekspozycji goryla w 1914. Jego pracę przerwał wybuch I wojny światowej. W 1916 przebywał w Moskwie z okazji odznaczenia drugim Krzyżem Świętego Jerzego[58].
  8. ↑ W niektórych źródłach (np. strona internetowa Instytutu Nenckiego[26]) podawana jest informacja, że dziecko (Rudolf Kots) i młody szympans (Joni) były obserwowane jednocześnie. Jest to informacja błędna. Taki ekspryment był przeprowadzony w latach 30.XX w. Dziecko – syn Luelli i Winthropa Kellogów(ang.) (Donald) – było wychowywane razem z młodą szympansicą (Gua(ang.))[59][60].
  9. ↑ Oryginalne wydanie książki pt. Дитя шимпанзе и дитя человека в их инстинктах, эмоциях, играх, привычках и выразительных движениях (1935) zostało poświęcone zespołowi twórców i pracowników Muzeum Darwinowskiego.
  10. ↑ Książka (wyd. 1926) została zadedykowana prof. Robertowi Yerkesowi („in admiration of his works”). W czerwcu 1940 autorka podarowała ją swojemu 15-letniemu synowi Rudolfowi (ur. 1925)[56] z dedykacją[61]:

    Награждаю тебя, мой единственный, любимый Мальчик, этой моей книгой за твое добросовестное, заботливое прилежное отношение к твоим экзаменам при окончании 7-и летки в 1940 году. Будь всю твою жизнь таким же честным тружеником в выполнении каждого выпавшего на твою долю дела. Глубоко и нежно любящая тебя, твоя мама — автор книги.

    W 2002 dorosłemu Rudolfowi Aleksandrowiczowi Kotsowi poświęcono elektroniczne wydanie tej książki (został określony jako „дитя человека” − dziecko człowieka)[15].

  11. ↑ Według popularnych koncepcji rozwój intelektualny dziecka rozpoczyna myślenie sensoryczno-motoryczne (spostrzeżenia konkretnych przedmiotów, określanie ich zależności i aktywne posługiwanie się nimi) oraz myślenie konkretno-wyobrażeniowe (oparte nie tylko na spostrzeżeniach, lecz również na wyobrażeniach przedmiotów i czynności wykonywanych z ich wykorzystaniem)[1][2]. Zachodzenie tych procesów u szympansów sugeruje podobny rozwój ich intelektu.
  12. ↑ Jan Dembowski po zakończeniu II wojny światowej był attaché naukowym w ambasadzie RP w Moskwie (1944–1947). W tym czasie współpracował z Instytutem Biologii Eksperymentalnej Akademii Nauk Medycznych jako wolontariusz. Przygotował wówczas do druku książkę Psychologia zwierząt (wydania polskojęzyczne: 1946 i 1950, niem. 1955, ros. 1959). Napisał też książkę Psychologia małp, wydaną dwukrotnie w języku polskim (1946 i 1951) oraz w języku włoskim (1950), niemieckim (1956) i rosyjskim (1963)[62]. N.N. Ładygina-Kots uczestniczyła w tłumaczeniu i redagowaniu wydania rosyjskojęzycznego (jest autorką posłowia)[63].
  13. ↑ W grupie polskich gości, sfotografowanej przed wejściem Do Muzeum Darwinowskiego, siedzą (poza prof. Dembowskim i Kotsami): B. Bruner-Fedecka, J. Chmurzyński[64], J. Dąbrowska, J. Dobrzańska, J. Dobrzański, M. Doroszewski, S. Dryl, A. Grębecki, W. Kinastowski, M. Lasman, I. Nowakowska, M. Brutkowska, R. Szlep, E. Szulc[32].
  14. ↑ Poza opisami doświadczeń z Parysem i Joni Jan Dembowski przytaczał przykłady dotyczące innych szympansów doświadczalnych[32]:
    • Sułtan(ang.) – wielokierunkowe badania Wolfganga Köhlera
    • Viki(ang.) – szympansica adoptowana przez Keith i Catherine Hayes, eksperymenty z językiem człowiekowatych(ang.)
    • „Rafael” – szympans badany przez E.G. Wacuro (zob. Uczenije I.P. Pawłowa ob wysszej nierwnoj diejatielnosti, Moskwa 1955)[65]
    „Ładoj” – szympans uczestniczący w eksperymentach, zmierzających do określenia wpływu nabywanych w dzieciństwie odruchów warunkowych na kształtowanie się cech indywidualnych (N.A. Rokotova, 1953)[32]
  15. ↑ Frans de Waal (2004)[48]; cytat z wprowadzenia do artykułu:

    After Charles Darwin's The Expression of the Emotions in Man and Animals, published in 1872, we had to wait 60 years before the theme of animal expressions was picked up by another astute observer. In 1935, Nadezhda Ladygina-Kohts published a detailed comparison of the expressive behavior of a juvenile chimpanzee and of her own child.

    After Kohts, we had to wait until the 1960s for modern ethological analyses of primate facial and gestural communication. […] There is also increasing evidence for signal conventionalization in primates, especially the apes, in both captivity and the field. This process results in group-specific or "cultural" communication patterns.

Przypisy

  1. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс, о ней (ros.). Этология.Ру. [dostęp 2021-06-04].
  2. ↑ a b c d e f g h i Ладыгина-Котс Надежда Николаевна (ros.). W: Ученые МПГУ [on-line]. Московский педагогический государственный университет. [dostęp 2018-06-02].
  3. ↑ a b c К. Э. Фабри: Ладыгина-Котс Надежда Николаевна (ros.). W: Большая советская энциклопедия [on-line]. dic.academic.ru. [dostęp 2018-06-02].
  4. ↑ a b c d З.А. Зорина: Н.Н. Ладыгина-Котс – основоположник отечественной зоопсихологии (I) (ros.). W: «Биология» №13/2009 История Науки [on-line]. Журнал Издательского дома «Первое сентября», 2009. [dostęp 2018-06-01].
  5. ↑ Soo Kyun Hur: Nadezhda Ladygina-Kohts (ang.). W: Women in Science > Biographies [on-line]. Michigan State University. [dostęp 2018-06-02].
  6. ↑ a b Основатель Дарвиновского музея Александр Федорович Котс (ros.). W: Portal łowiecki Охотники.ру > Издания [on-line]. Охотники.ру. [dostęp 2018-06-03].
  7. ↑ a b c d e Государственный Дарвиновский Mузей (ros.). W: Информационный портал [on-line]. Страна.Ru. [dostęp 2018-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-20)].
  8. ↑ a b William deJong-Lambert, Nikolai Krementsov: The Lysenko Controversy as a Global Phenomenon (Ladygina-Kots, s. 162). T. 1: Genetics and Agriculture in the Soviet Union and Beyond. Springer, 21 sty 2017, s. ss 191.
  9. ↑ ФОТО 5 из 31 Надпись Р. Штейнера на оборотной стороне фотографии (ros.). W: Фотоархив Библиотеки духовной науки [on-line]. [dostęp 2018-06-13].
  10. ↑ a b c red. Frans B. M. de Waal, tłum. Boris Vekker: Infant Chimpanzee and Human Child. A Classic 1935 Comparative Study of Ape Emotions and Intelligence the late N. N. Ladygina-Kohts. Oxford University Press, 2002, seria: Affective Science. ISBN 978-0-19-513565-7.
  11. ↑ a b Светлана Новоселова. Надежда Николаевна Ладыгина-Котс — гордость отечественной науки. „Разви×тие личности > История психологии; Development of Personality”, s. 76–107, 2001. МПГУ. ISSN 2225-7330 (ros.). 
  12. ↑ a b c d e f g Frans de Waal (tłumaczenie: Łukasz Lamża): Bystre zwierzę. Czy jesteśmy dość mądrzy, aby zrozumieć bystrość zwierząt?. Kraków: Copernicus Center Press, 2017, s. 139–142. ISBN 978-83-7886-310-6.
  13. ↑ Русское Антропософское Движение > А.Ф. Котс, Н.Н. Ладыгина-Котс, В.А. Ватагин (ros.). W: Фотоархив Библиотеки духовной науки [on-line]. bdn-steiner.ru. [dostęp 2018-06-08].
  14. ↑ a b Charles Darwin, Paul Ekman, Phillip Prodger: The Expression of the Emotions in Man and Animals.
  15. ↑ a b c d e Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Приспособительные моторные навыки макака в условиях эксперимента. OCR: scanplus.ru; Посвящается дитя человека — Котс Рудольфу Александровичу, oryg. 1926, elektr. 2002.; Załącznik C. Podsumowanie języku angielskim , Załącznik D. Wykaz ilustracji (fotografie), Załącznik E. Ilustracje tekstu, Załącznik F. Wykresy czasowych przebiegów próby
  16. ↑ Thorndike, Edward L. (Edward Lee), 1874-1949: Animal intelligence : an experimental study of the associative processes in animals. New York : Macmillan; Contributor OISE - University of Toronto, 1898?, s. 126.
  17. ↑ A.J. Kinnaman. Mental Life of Two Macacus rhesus Monkeys in Captivity. I. „The American Journal of Psychology”. 13 (1), s. 98–148, Jan., 1902. ISSN 0002-9556 (ang.). 
  18. ↑ William Shepherd. Some mental processes of the rhesus monkey. „The Psychological Monographs”. 12 (2), s. i-61, Nov 1910. American Psychological Association (ang.). 
  19. ↑ Harold C. Bingham: Gorillas in a Native Habitat, by Harold C. Bingham .... Carnegie Institution, 1932, s. ss 66.
  20. ↑ Łukasz Kwiatek. Wychowanie na człowieka ; Dorastanie w środowisku przesiąkniętym ludzką kulturą nieodwracalnie zmienia umysł.… Zarówno małpy, jak i człowieka.. „Tygodnik Powszechny ; Wielkie pytania 2 ; Człowiek a zwierzę”, s. 8–9, 9 października 2016. Tygodnik Powszechny spółka z o.o., Copernicus Center Press. ISSN 0041-4808. 
  21. ↑ З.А. Зорина: Н.Н. Ладыгина-Котс – основоположник отечественной зоопсихологии (II. Изучение поведения и психики детеныша шимпанзе) (ros.). W: «Биология» № 13/2009№13/2009 История Науки [on-line]. Журнал Издательского дома «Первое сентября», 2009. [dostęp 2018-06-01].
  22. ↑ a b Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Podsumowanie książki Дитя шимпанзе и дитя человека… w języku angielskim (Приложение C). Москва: www.kohts.ru, 1935.
  23. ↑ a b c d Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Дитя шимпанзе и дитя человека в их инстинктах, эмоциях, играх, привычках и выразительных движениях. Москва: www.kohts.ru, 1935.
  24. ↑ a b Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Дитя шимпанзе и дитя человека в их инстинктах, эмоциях, играх, привычках и выразительных движениях; Приложение E. Photo plates. Москва: www.kohts.ru, 1935.
  25. ↑ a b Надежда Николаевна Ладыгина-Котс (Посвящаю Александру Федоровичу Котс, моему учителю и другу, светлому спутнику жизни моей.): Исследование познавательных способностей шимпанзе. Москва, Петроград: Государственное издательство, 1923.
  26. ↑ a b c Jerzy A. Chmurzyński: Nadieżda Ładygina-Kots. W: Strona internetowa Instytutu im. Marcelego Nenckiego > Polskie Towarzystwo Etologiczne > Biogramy [on-line]. PTEtol. [dostęp 2018-06-02].
  27. ↑ Madhur Mangalam, Mewa Singh, Elsa Addessi. Flexibility in Food Extraction Techniques in Urban Free-Ranging Bonnet Macaques, Macaca radiata. „PLoS One”. 8 (12), 2013-12-20. DOI: 10.1371/journal.pone.0085497 (ang.). 
  28. ↑ a b c Надежда Николаевна Ладыгина-Котс (Столетнему юбилею со дня выхода в свет книги Чарльза Дарвина «Происхождение видов» посвящает свой труд автор): Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян (шимпанзе). Москва: Издательcтво Академии наук СССР, 1959.
  29. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян (шимпанзе); Таблица 7.4. Употребление в качестве орудия выталкивания ветки. Москва: Издательcтво Академии наук СССР, 1959.
  30. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян (шимпанзе); Таблица 7.4. Употребление в качестве орудия выталкивания ветки. Москва: Издательcтво Академии наук СССР, 1959.
  31. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян (шимпанзе); Таблица 7.9. Оперирование шимпанзе с досками. Москва: Издательcтво Академии наук СССР, 1959.
  32. ↑ a b c d e f g h i j Jan Dembowski, ed. Leszek Kuźnicki: Okiem biologa : ze spuścizny Jana Dembowskiego (With the Eyes of a Biologist. From the Heritage of Jan Dembowski). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968 8°, s. 289 ss. (rozdz. Psychika szympansa, s. 109–152)
  33. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян (шимпанзе); Глава 11. Заключение. Москва: Издательcтво Академии наук СССР, 1959.
  34. ↑ a b c d e Надежда Николаевна Ладыгина-Котс: Развитие психики в процессе эволюции организмов. Москва.
  35. ↑ Жанна Пояркова: Кто мы такие, чтобы судить об уме животных? Как предрассудки и антропоцентризм мешают изучать живую природу и способности животных к познанию (ros.). W: Newtonew [on-line]. newtonew. [dostęp 2018-06-06].
  36. ↑ Łukasz Kwiatek. Narodziny prymatologii. „Granice Nauki”, 2017. Copernicus Center PRESS. 
  37. ↑ Исследования Ладыгиной-Котс в зоопсихологии (ros.). W: Учебные материалы [on-line]. works.doklad.ru. [dostęp 2018-06-11].
  38. ↑ Надежда Николаевна Ладыгина-Котс (Посвящается дитя человека — Котс Рудольфу Александровичу): Предпосылки человеческого мышления. Москва: Издательство «Наука» ; OCR, верстка: scanplus.ru (Организация: Котс Петр Рудольфович), 1965; kopia 2010, s. ss 80.
  39. ↑ Ladygina-Kots, N. N. (Nadezhda Nikolaevna) 1890-1963; Most widely held works about N. N. Ladygina-Kots; Most widely held works by N. N Ladygina-Kots (ang.). W: WorldCat Identities [on-line]. [dostęp 2018-06-11]. search au:Ladygina-Kots, N.N.; Results ok. 31
  40. ↑ N.N. Ladygina-Kots; Michael Cole: Infant ape and human child : instincts, emotions, play, habits. NY: [Armonk, N.Y.] : M.E. Sharpe, 2000.
  41. ↑ N. N. Ladyguina-Kots. Emploi d'un instrument par un chimpanzé dans une situation expérimentale. „L'Année psychologique”. 61 (1), s. 1–50, 1961. NecPlus / Université Paris Descartes (France). ISSN 0003-5033 (fr.). 
  42. ↑ N.N. Ladygina-Kots: Untersuchungen über die Erkenntnisfähigkeiten des Schimpansen. [En russe. (Print book : German)]. Moskau; Petrograd: 1923, s. ss. 504.
  43. ↑ Carlyle Ferdinand Jacobsen, Marion Meyer Jacobsen, Joseph Geno Yoshioka: Development of an Infant Chimpanzee During Her First Year, Wydanie 41. Johns Hopkins Press, 1932 ; W formie cyfrowej 22 maja 2009, s. 94 ss.
  44. ↑ Donald A. Dewsbury: Monkey Farm: A History of the Yerkes Laboratories of Primate Biology, Orange Park, Florida, 1930-1965. Lewisburg: Bucknell University Press, 2006, s. ss 347 (s. 69).
  45. ↑ Yerkes, R. M., & Petrunkevitch, A.. Studies of chimpanzee vision by Ladygin-Kohts. „Journal of Comparative Psychology”. 5 (1), s. 99-108, 1925. American Psychological Association. DOI: 10.1037/h0073600. ISSN 0735-7036 (ang.). 
  46. ↑ Robert MearnsYerkes, Ada Yerkes (Watterson): The great apes : a study of anthropoid life. New Haven, London, Oxford: Yale university press, H. Milford, Oxford university press, 1929, s. 678 ss. ISBN 0-282-67219-2.
  47. ↑ Frans de Waal. Before Jane Goodall, There Was Nadia Kohts. „The Chronicle of Higher Education; The Chronicle Review”, December 06 2002. ISSN 0009-5982 (ang.). 
  48. ↑ a b Frans de Waal, red. Paul Ekman: Darwin’s Legacy and the Study of Primate Visual Communication w: Tom 1000 z Annals of the New York Academy of Sciences Emotions Inside Out: 130 Years After Darwin's the Expression of the Emotions in Man and Animals. New York Academy of Sciences, 2003 ; W formie cyfrowej 28 lipca 2009, s. 404 ss. ISBN 1-57331-464-1.
  49. ↑ Lenny van Rosmalen, Frank C.P. van der Horst, Rene´ van der Veer (Leiden University. An uexpected admirer of Ladygina-Kohts. „History of Psychology”. 14 (4), s. 412–415, 2011. American Psychological Association. ISSN 1939-0610 (ang.). 
  50. ↑ Ad Vingerhoets: Why Only Humans Weep: Unravelling the Mysteries of Tears. Oxford: OUP, 2013, s. 127. ISBN 0-19-150623-0.
  51. ↑ prof. dr. A.J.J.M. (Ad) Vingerhoets (ang.). W: Strona internetowa Tilburg University [on-line]. Tilburg University. [dostęp 2018-07-03].
  52. ↑ a b c Р.А. Чаурина: Надежда Николаевна Ладыгина-Котс, о ней Н.Н. Ладыгина-Котс (ros.). W: Eтологиa.Py [on-line]. Ethology.Ru. [dostęp 2018-06-02].
  53. ↑ Ладыгина-Котс Надежда Николаевна (ros.). W: Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия ; Megabook [on-line]. [dostęp 2018-06-09].
  54. ↑ Włodzisław Duch: Wstęp do kognitywistyki. W: Notatki do wykładu [on-line]. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, 2010. s. 28, 91. [dostęp 2018-06-13].
  55. ↑ В мастерской В.А. Ватагина. А.Ф. Котс, Н.Н. Ладыгина-Котс, М.В. Сабашникова, В.А. Ватагин у бюста Рудольфа Штейнера. 1918 г. (ros.). W: Фотоархив Библиотеки духовной науки [on-line]. [dostęp 2018-06-13].
  56. ↑ a b ФОТО 19 из 31 ; Н.Н. Ладыгина-Котс с сыном, родившимся 10 апреля 1925 года и названным в честь Р. Штейнера – Рудольфом (ros.). W: Фотоархив Библиотеки духовной науки [on-line]. bdn-steiner.ru. [dostęp 2018-06-09].
  57. ↑ Rudolf Kots: Работы Надежды Николаевны Ладыгиной-Котс: Опыты с шимпанзе (ros.). W: filmy z archiwum Muzeum Darwinowskiego [on-line]. RIDEO TV. [dostęp 2018-06-10]. i inne
  58. ↑ Ф.Е. Федулов в военной форме и изготовленное им чучело гориллы. 1916 г. (ros.). W: eska.livejournal.com [on-line]. Jun. 18th, 2015. [dostęp 2018-06-04].
  59. ↑ Łukasz Kwiatek. Pogawędka z małpą. „Tygodnik Powszechny”, 3 grudnia 2014. Tygodnik Powszechny spółka z o.o.. ISSN 0041-4808. 
  60. ↑ Kellog's Study  : The Ape and the Child (ang.). W: Edublox Online Tutor [on-line]. [dostęp 2018-06-13].
  61. ↑ Н. Н. Ладыгинa-Котс: Дарственная надпись Н. Н. Ладыгиной-Котс Р. А. Котс (ros.). W: Ręczna dedykacja książki dla syna Rudolfa [on-line]. [dostęp 2018-06-09].
  62. ↑ ?: Nauka polska, Tom 12. Polska Akademia Nauk, 1964 ; w formie cyfrowej 7 Paź 2010 (oryg.Uniwersytet Kalifornijski), s. 214, 215.
  63. ↑ Ян Дембовский ; перевод с польского Н.Л. Ваксман, Н.Г Комлева и В.И. Соколовского ; под ред. и с послесловием Н.Н. Ладыгиной-Котс Ваксман, Н.Л Ладыгина-Котс, Надежда Николаевна ; Jan Dembowski; N L Vaksman; Nadezhda Nikolaevna Ladygina-Kots: Психология обезьян. Moskva: Изд. иностранной литературы, 1963.
  64. ↑ Jerzy A. Chmurzyński: Jerzy Andrzej Chmurzyński. W: Strona internetowa Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN im. Marcelego Nenckiego [on-line]. Instytut Biologii Doświadczalnej PAN, Warszawa, 31 października 2002. [dostęp 2018-07-03].
  65. ↑ Wiesław Łukaszewski: Osobowość: struktura i funkcje regulacyjne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 112–113.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Order of Lenin Ribbon Bar.svg
Ribbon bar for the Soviet decoration Order of Lenin. Drawn by Zscout370.
F.E. Fedulov and gorilla 02.jpg

Ф.Е. Федулов в военной форме и изготовленное им чучело гориллы. 1916 г.

При реконструкции витрины в Государственном Дарвиновском музее в подставке чучела гориллы найдены старинные документы.

В 1914 году лучший таксидермист Дарвиновского музея Филипп Евтихиевич Федулов приступил к изготовлению чучела гигантской гориллы. Работа была кропотливая, но интересная: Федулов продумывал и подбирал каждую деталь – от повелительной позы до «выражения лица» будущей гориллы. За несколько месяцев он настолько «породнился» со своим детищем, что с удовольствием позировал подле чучела фотографам в таксидермической мастерской, а позже даже при полном военном обмундировании. Из-за начавшейся Первой мировой войны работу пришлось прервать. Дважды, в 1915 и в 1916 годах, Федулов получал кратковременный отпуск – по случаю награждения первым и вторым Георгиевскими крестами. И это время он использовал отнюдь не на восстановление собственных сил и здоровья. Благодаря неистощимой энергии и энтузиазму, граничившему порой с маниакальностью, таксидермисту удалось закончить прерванную работу над чучелом гориллы. Долгие годы экспонат хранился в Дарвиновском музее в здании Высших женских курсов и, наконец, в 1995 году нашел свое место в витрине "Тропический лес" уже в новом, собственном здании музея на улице Вавилова.

Почти целый век гигантская горилла хранила свою тайну. В октябре 2010 года в Дарвиновском музее завершилась полная реконструкция самой большой витрины "Тропический лес". Во время реставрации в подставке чучела гориллы, той самой любимицы Ф.Е. Федулова, был обнаружен бесформенный бумажный ком, отличавшийся от остального набивочного материала качеством бумаги. Так были найдены отрывки из черновиков рукописи о птицах Кавказа и часть переписки известного орнитолога конца 19 – начала 20 веков Федора Карловича Лоренца (1842 – 1909).

Ф.К. Лоренц никогда не имел специального биологического образования, да и полноценного образования вообще. Увлечение охотой, желание сохранить трофеи и интерес к изучению природы сделали сына ткача, закончившего всего три класса, выдающимся натуралистом-препаратором, а научная школа таксидермии Ф.К. Лоренца превратила кустарное ремесло "набивки чучел" в уникальное искусство и важнейший источник научных экспонатов для музеев и частных коллекций. Чучела, представляющие особую ценность, передавались не только в музеи, но и крупным ученым или оставлялись Федором Карловичем для собственного изучения. Коммерческий расчет при этом не играл никакой роли. Лучшим учеником Ф.К. Лоренца был Ф.Е. Федулов, а многолетним другом и соратником - основатель Дарвиновского музея А.Ф. Котс.

Найденные документы относятся к 1881-1895 годам. В начале прошлого века их сочли не представляющими особой ценности и использовали как наполнитель подставки вместе с упаковочной стружкой и бумагой. Сегодня эти документы более вековой давности служат бесценным источником сведения о повседневной деятельности Федора Карловича Лоренца, о его научной и творческой работе. Среди них – трогательное письмо прославшившемуся таксидермисту Ф.К. Лоренцу от директора Уманского училища земледелия и садоводства с просьбой проконсультировать по составлению «небольшой учебной коллекции чучел … млекопитающих и птиц, по преимуществу имеющих отношение к сельскому хозяйству». В конце письма скромная приписка - училище весьма ограничено в средствах, но, несмотря на это, рассчитывает на долгосрочное «многолетнее» сотрудничество (20 января 1883 г.).

Всего было найдено 13 документов, которые хоть и сильно пожелтели от времени и изрядно помяты, но вполне читаются, и у них еще впереди большой потенциал с точки зрения хранения и использования.
Defmoscow rib.png
Soviet ribbon bar for the medal for the Defense of Moscow.
Wiki pirogovka clinics 1.jpg
Autor: NVO, Licencja: CC BY-SA 2.5
Devichye Pole, Moscow, Medical Campus - Clinics
DarwinAusdruck16.png
Cynopithecus niger in behaglicher Stimmung
Expression of the Emotions Figure 13.png
Figure 13 from Charles Darwin's The Expression of the Emotions in Man and Animals. Caption reads "FIG. 13.—Swan driving away an intruder. Drawn from life by Mr. Wood." Author's signature is at bottom left. See also figures 9-15 and 18 by the same author, especially figure 12 of a hen driving away a dog.
F.E. Fedulov and gorilla 01.jpg

Ф.Е. Федулов за изготовлением чучела гориллы. 1914 г.

При реконструкции витрины в Государственном Дарвиновском музее в подставке чучела гориллы найдены старинные документы.

В 1914 году лучший таксидермист Дарвиновского музея Филипп Евтихиевич Федулов приступил к изготовлению чучела гигантской гориллы. Работа была кропотливая, но интересная: Федулов продумывал и подбирал каждую деталь – от повелительной позы до «выражения лица» будущей гориллы. За несколько месяцев он настолько «породнился» со своим детищем, что с удовольствием позировал подле чучела фотографам в таксидермической мастерской, а позже даже при полном военном обмундировании. Из-за начавшейся Первой мировой войны работу пришлось прервать. Дважды, в 1915 и в 1916 годах, Федулов получал кратковременный отпуск – по случаю награждения первым и вторым Георгиевскими крестами. И это время он использовал отнюдь не на восстановление собственных сил и здоровья. Благодаря неистощимой энергии и энтузиазму, граничившему порой с маниакальностью, таксидермисту удалось закончить прерванную работу над чучелом гориллы. Долгие годы экспонат хранился в Дарвиновском музее в здании Высших женских курсов и, наконец, в 1995 году нашел свое место в витрине "Тропический лес" уже в новом, собственном здании музея на улице Вавилова.

Почти целый век гигантская горилла хранила свою тайну. В октябре 2010 года в Дарвиновском музее завершилась полная реконструкция самой большой витрины "Тропический лес". Во время реставрации в подставке чучела гориллы, той самой любимицы Ф.Е. Федулова, был обнаружен бесформенный бумажный ком, отличавшийся от остального набивочного материала качеством бумаги. Так были найдены отрывки из черновиков рукописи о птицах Кавказа и часть переписки известного орнитолога конца 19 – начала 20 веков Федора Карловича Лоренца (1842 – 1909).

Ф.К. Лоренц никогда не имел специального биологического образования, да и полноценного образования вообще. Увлечение охотой, желание сохранить трофеи и интерес к изучению природы сделали сына ткача, закончившего всего три класса, выдающимся натуралистом-препаратором, а научная школа таксидермии Ф.К. Лоренца превратила кустарное ремесло "набивки чучел" в уникальное искусство и важнейший источник научных экспонатов для музеев и частных коллекций. Чучела, представляющие особую ценность, передавались не только в музеи, но и крупным ученым или оставлялись Федором Карловичем для собственного изучения. Коммерческий расчет при этом не играл никакой роли. Лучшим учеником Ф.К. Лоренца был Ф.Е. Федулов, а многолетним другом и соратником - основатель Дарвиновского музея А.Ф. Котс.

Найденные документы относятся к 1881-1895 годам. В начале прошлого века их сочли не представляющими особой ценности и использовали как наполнитель подставки вместе с упаковочной стружкой и бумагой. Сегодня эти документы более вековой давности служат бесценным источником сведения о повседневной деятельности Федора Карловича Лоренца, о его научной и творческой работе. Среди них – трогательное письмо прославшившемуся таксидермисту Ф.К. Лоренцу от директора Уманского училища земледелия и садоводства с просьбой проконсультировать по составлению «небольшой учебной коллекции чучел … млекопитающих и птиц, по преимуществу имеющих отношение к сельскому хозяйству». В конце письма скромная приписка - училище весьма ограничено в средствах, но, несмотря на это, рассчитывает на долгосрочное «многолетнее» сотрудничество (20 января 1883 г.).

Всего было найдено 13 документов, которые хоть и сильно пожелтели от времени и изрядно помяты, но вполне читаются, и у них еще впереди большой потенциал с точки зрения хранения и использования.
N.N.Ladygina-Kots.png
Ладыгина-Котс, Надежда Николаевна
ПНИЭИ.JPG
Autor: Владимир Шеляпин, Licencja: CC0
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
Founders of Darwin museum (Moscow), 1912.jpg
Основатели Дарвиновского музея
C. Darwin, On the Expression of the Emotions Wellcome L0031428.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 4.0
'Shrugging the shoulders'

General Collections
Keywords: darwin, charles {1809-1882} Plate VI, fig. 2: "The figures 1 and 2 in Plate VI. are fairly good representations of men simulating indignation. Any one may see in a mirror, if he will vividly imagine that he has been insulted and demands an explanation in an angry tone of voice, that he suddenly and unconsciously throws himself into some such attitude."

Expression of the Emotions in Man and Animals title page.jpg
Title page from "The Expression of the Emotions in Man and Animals". Text:

"The Expression of the Emotions in Man and Animals.

By Charles Darwin, M.A., F.R.S., &c.

with photographic and other illustrations.

London: John Murray, Albemarle Street. 1872.

The right of Translation is reserved."
A.F. Kots and N.N.Ladygina.jpg
Основатели Дарвиновского музея/ А.Ф.Котс_и_Н.Н.Ладыгина_с_галками
Sulky chimpanzee from Darwin's Expression of Emotions... Wellcome L0049519.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 4.0

Illustration of a chimpanzee disappointed and sulky from Chapter V Special Expressions of Animals

General Collections

Darvinovskiy museum (1930).TIF
Дарвиновский музей. Монтаж экспозиции. 1930
Correction-Flexibility-in-Food-Extraction-Techniques-in-Urban-Free-Ranging-Bonnet-Macaques-Macaca-pone.0091480.s009.ogv
Autor: The, Licencja: CC BY 4.0
This Footage Illustrates a Juvenile Female Bonnet Macaque (JF4, Temple Group) Solving Task-2. The macaque opens lid of the cage using the left leg and the right hand and takes out orange with the left hand.
Makak neonatal imitation.png
Autor: see Source, Licencja: CC BY 2.5
A newborn macaque imitates tongue protrusion