Narcyz

Narcyz
	; Narcyz biały
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	narcyz
	Nazwa systematyczna
	Narcissus L.; Sp. Pl. 289. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Narcissus poeticus L.
Synonimy
	Ajax Salisb. ex Haw.; Argenope Salisb.; Assaracus Haw.; Aurelia J.Gay; Autogenes Raf.; Braxireon Raf.; Calathinus Raf.; Carregnoa Boiss.; Chione Salisb.; Chloraster Haw.; Codiaminum Raf.; Corbularia Salisb. ex Haw.; Cydenis Salisb.; Diomedes Haw.; Ganymedes Salisb. ex Haw.; Gymnoterpe Salisb.; Helena Haw.; Hermione Salisb. ex Haw.; Illus Haw.; Jonquilla Haw.; Moskerion Raf.; × Narcibularia H.R.Wehrh.; Oileus Haw.; Panza Salisb.; Patrocles Salisb.; Philogyne Salisb.; Phylogyne Salisb. ex Haw.; Plateana Salisb.; Prasiteles Salisb.; Queltia Salisb. ex Haw.; Schisanthes Haw.; Stephanophorum Dulac; Tapeinaegle Herb.; Tapeinanthus Herb.; Tityrus Salisb.; Tros Haw.; Veniera Salisb.;

Narcyz biały

Narcyz trąbkowy

Narcyz łuskowaty

Narcyz (Narcissus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny amarylkowatych. Obejmuje 74 gatunki i dużą liczbę mieszańców^[4]. Dziko rosną w krajach śródziemnomorskich, w Europie Środkowej i Północnej oraz w zachodniej Azji po Uzbekistan i Afganistan oraz we wschodniej Azji (wschodnie Chiny i Japonia)^[4]^[5]. Są popularnymi roślinami uprawianymi jako ozdobne dla efektownych i pachnących kwiatów. Wyhodowano ponad 10 tysięcy odmian w obrębie rodzaju^[6].

Morfologia

Pokrój: Byliny, geofity cebulkowe.
Kwiaty: Zwykle pachnące, z przykoronkiem w środku, do czasu rozwinięcia się chronione żółtawą pochwą. Wyrastają pojedynczo, lub po 2–6 na jednej łodydze.
Liście: Równowąskie.

Systematyka

Narcyz żonkil

Narcyz cyclamenowaty

Pozycja w systemie APG II (2003) i APW (2001...)

Rodzaj Narcissus należy do rodziny amarylkowatych (Amarylidaceae), która wraz z rodziną czosnkowatych Alliaceae, tworzą grupę siostrzaną dla agapantowatych Agapanhaceae. Wszystkie trzy rodziny stanowią jedną z linii rozwojowych grupy określanej pomocniczo rangą rzędu jako szparagowce Asparagales w obrębie kladu jednoliściennych^[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd amarylkowce (Amaryllidales Bromhead), rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), podrodzina Narcissoideae Haw. in Sweet, plemię Narcisseae Lam. & DC., podplemię Narcissinae Pax in Engl. & Prantl., rodzaj narcyz (Narcissus L.)^[7].

Wykaz gatunków^[4]^[8]^[9]

Narcissus × abilioi Fern.Casas
Narcissus abscissus (Haw.) Schult. & Schult.f.
Narcissus albicans (Haw.) Spreng.
Narcissus albimarginatus D.Müll.-Doblies & U.Müll.-Doblies
Narcissus alcaracensis S.Ríos, D.Rivera, Alcaraz & Obón
Narcissus alcobacensis A.Fern. ex Fern.Casas
Narcissus × alejandrei Fern.Casas
Narcissus × alentejanus Fern.Casas
Narcissus × alleniae Donn.-Morg.
Narcissus × aloysii-villarii Fern.Casas
Narcissus × andujarensis Hervás, Patino, Solís & Urrutia
Narcissus assoanus Dufour ex Schult. & Schult.f. – narcyz assoański
Narcissus atlanticus Stern
Narcissus × backhousei Baker
Narcissus × bakeri K.Richt.
Narcissus bellirius Fridl.
Narcissus bertolonii Parl.
Narcissus bicolor L.
Narcissus × boutignyanus Philippe
Narcissus × brevitubulosus A.Fern.
Narcissus broussonetii Lag.
Narcissus bujei (Fern.Casas) Fern.Casas
Narcissus bulbocodium L. – narcyz łuskowaty
Narcissus × buxtonii K.Richt.
Narcissus calcicola Mendonça
Narcissus cantabricus DC.
Narcissus × caramulensis P.Ribeiro, Paiva & H.Freitas
Narcissus × cardonae Lloret & Fern.Casas
Narcissus × carringtonii Rozeira
Narcissus cavanillesii Barra & G.López
Narcissus × cazorlanus Fern.Casas
Narcissus × chevassutii Fern.Casas
Narcissus × cofinyalensis Uribe-Ech. & Urrutia
Narcissus × compressus Haw.
Narcissus confusus Pugsley
Narcissus × consolationis Fern.Casas
Narcissus × corcyrensis (Herb.) Nyman
Narcissus cordubensis Fern.Casas
Narcissus cuatrecasasii Fern.Casas, M.Laínz & Ruíz Rejón
Narcissus cuneiflorus (Salisb. ex Haw.) Link
Narcissus cyclamineus DC. – narcyz cyklamenowaty
Narcissus × dezanus García Mart. & Silva Pando
Narcissus dubius Gouan – narcyz wątpliwy
Narcissus × egabrensis J.López-Tirado
Narcissus flavus Lag.
Narcissus × fosteri Lynch
Narcissus gaditanus Boiss. & Reut.
Narcissus × galaicus González, Patino, Solís & Urrutia
Narcissus gallaecicus Fern.Casas
Narcissus × gatensis J.F.Álvarez, Castro Prig., P.Gómez-Murillo & Áng.Sánchez
Narcissus × georgemawii Fern.Casas
Narcissus gigas (Haw.) Steud.
Narcissus grandae Áng.Sánchez, J.F.Álvarez, Castro Prig., Crystal, P.Gómez-Mur
Narcissus × gredensis Fern.Casas
Narcissus × hannibalis A.Fern.
Narcissus hedraeanthus (Webb & Heldr.) Colmeiro
Narcissus × hervasii Barra & Ureña
Narcissus hesperidis Fern.Casas
Narcissus hispanicus Gouan
Narcissus × incomparabilis Mill. – narcyz niezrównany
Narcissus jacetanus Fern.Casas
Narcissus jacquemoudii Fern.Casas
Narcissus jeanmonodii Fern.Casas
Narcissus jonquilla L. – narcyz żonkil, żonkil
Narcissus × juanae Fern.Casas
Narcissus × kirchnerianus P.Escobar
Narcissus × koshinomurae Fern.Casas
Narcissus leonensis Pugsley
Narcissus × libarensis Sánchez García & Mart.Ort.
Narcissus × litigiosus Amo
Narcissus macrolobus (Jord.) Pugsley
Narcissus × maginae Fern.Casas & Susanna
Narcissus × magnenii Rouy
Narcissus magniobesus Fern.Casas
Narcissus × mariae-angelorum Fern.Casas
Narcissus × maroccanus Fern.Casas
Narcissus marvieri Jahand. & Maire
Narcissus matiasii Fern.Casas
Narcissus × medioluteus Mill. – narcyz żółtawy
Narcissus miniatus Donn.-Morg., Koop. & Zonn.
Narcissus minor L. – narcyz drobny
Narcissus moleroi Fern.Casas
Narcissus moschatus L.
Narcissus × munozii-alvarezii J.López-Tirado
Narcissus munozii-garmendiae Fern.Casas
Narcissus × neocarpetanus Rivas Ponce, C.Soriano & Fern.Casas
Narcissus nevadensis Pugsley
Narcissus nobilis (Haw.) Schult. & Schult.f. – narcyz szlachetny
Narcissus × nutans Haw.
Narcissus obesus Salisb.
Narcissus obsoletus (Haw.) Spach
Narcissus × odorus L. – narcyz pachnący
Narcissus × oiarbidei Fern.Casas & Uribe-Ech.
Narcissus × olivensis Fern.Casas & Florencio
Narcissus pachybolbus Durieu
Narcissus × palentinus Fern.Casas
Narcissus pallidiflorus Pugsley
Narcissus papyraceus Ker Gawl.
Narcissus × parautensis Fern.Casas & P.Gómez-Murillo
Narcissus × perangustus Fern.Casas
Narcissus × perezlarae Font Quer
Narcissus peroccidentalis Fern.Casas
Narcissus × petri-mariae Fern.Casas
Narcissus × poculiformis Salisb.
Narcissus poeticus L. – narcyz biały, n. wonny
Narcissus × ponsii-sorollae Fern.Casas
Narcissus portensis Pugsley
Narcissus portomosensis A.Fern. ex Fern.Casas
Narcissus primigenius (Fern.Suárez ex M.Laínz) Fern.Casas & M.Laínz
Narcissus pseudonarcissus L. – narcyz trąbkowy
Narcissus × pugsleyi Fern.Casas
Narcissus × pujolii Font Quer
Narcissus × pyrenaicus Dorda, Rivas Ponce & Fern.Casas
Narcissus × rafaelii Patino & Uribe-Ech.
Narcissus × repulloi J.López-Tirado
Narcissus × richardianus P.Escobar
Narcissus × rogendorfii Batt. & Trab.
Narcissus romieuxii Braun-Blanq. & Maire – narcyz Romieuxa
Narcissus × romoi Fern.Casas
Narcissus rupicola Dufour – narcyz skalny
Narcissus × rupidulus Fern.Casas & Susanna
Narcissus salmonii Fern.Casas
Narcissus saltuum Fern.Casas
Narcissus scaberulus Henriq.
Narcissus segurensis S.Ríos, D.Rivera, Alcaraz & Obón
Narcissus serotinus L.
Narcissus × sexitanus Fern.Casas
Narcissus × somedanus Fern.Casado, Nava & Suárez Pérez
Narcissus supramontanus Arrigoni
Narcissus tazetta L. – narcyz Tezetta, n wielokwiatowy
Narcissus × tenuior Curtis
Narcissus tortifolius Fern.Casas
Narcissus triandrus L. – narcyz trzypręcikowy
Narcissus × trianoi J.López-Tirado
Narcissus × trilobus L.
Narcissus × tuckeri Barra & G.López
Narcissus × turrensis Tucker ex De Bellard & Hervás
Narcissus × urrutiae Fern.Casas & Uribe-Ech.
Narcissus vilchezii P.Gómez-Murillo & Hervás
Narcissus × villasrubiensis González, Patino, Solís & Urrutia
Narcissus viridiflorus Schousb. – narcyz zielonokwiatowy
Narcissus vitekii P.Escobar
Narcissus watieri Maire
Narcissus × weickertii Sánchez Gullón & Castro Prig.
Narcissus willkommii (Samp.) A.Fern.
Narcissus × xanthochlorus Fern.Casas
Narcissus × xaverii Nava & Fern.Casado
Narcissus yepesii S.Ríos, D.Rivera, Alcaraz & Obón

Zastosowanie

Rośliny ozdobne – są uprawiane w ogrodach, na kwietnikach lub przyspieszane w okresie jesienno-zimowym pod osłonami, na kwiaty cięte. Należy mieć na uwadze fakt, iż cięte narcyzy przyśpieszają więdnięcie innych kwiatów, wydzielając lepki, szkodliwy dla innych roślin sok^[10].

Gatunki uprawiane w Polsce^[8]^[11]

narcyz biały, n. wonny (Narcissus poeticus L.) – o kwiatach białych, z krótkim, czerwonym przykoronkiem,
narcyz cyklamenowaty (Narcissus cyclamineus DC. ex Redouté)
narcyz łuskowaty (Narcissus bulbocodium L.) – niewysoki, o długim, lejkowatym przykoronku,
narcyz niezrównany (Narcissus incomparabilis Mill.)
narcyz sitowaty (Narcissus juncifolius Lag.)
narcyz trąbkowy (Narcissus pseudonarcissus L.) – o kwiatach żółtych, z długim przykoronkiem (trąbką), niewłaściwie zw. żonkilami,
narcyz trzypręcikowy (Narcissus triandrus L.)
narcyz wielokwiatowy (Narcissus tazetta L.)
narcyz żonkil, żonkil (Narcissus jonquilla L.) – gatunek wielokwiatowy (o 2–6 kwiatach na jednym pędzie), o kwiatach żółtych i z żółtym przykoronkiem.

Poza wymienionymi gatunkami botanicznymi uprawianych jest w sumie ponad 10 tys. odmian uprawnych różniących się m.in. wielkością, kształtem, barwą i wypełnieniem kwiatów. Wiele z nich powstało w wyniku krzyżowania różnych gatunków narcyzów i ich pochodzenia obecnie nie da się już ustalić, obejmowane są wspólną nazwą Narcissus spp. Ogrodnicy klasyfikują wszystkie narcyzy w 12 grupach^[5]^[12]:

Grupa 1. Narcyzy trąbkowe
Grupa 2. Narcyzy wielkoprzykoronkowe
Grupa 3. Narcyzy drobnoprzykoronkowe
Grupa 4. Narcyzy pełne
Grupa 5. Mieszańce triandrus
Grupa 6. Mieszańce cyclamineus
Grupa 7. Mieszańce jonquilla
Grupa 8. Mieszańce tazetta
Grupa 9. Mieszańce poeticus
Grupa 10. Dziko rosnące gatunki i pierwsze mieszańce międzygatunkowe
Grupa 11. Narcyzy o rozszczepionym przykoronku
Grupa 12. Pozostałe gatunki i odmiany

Choroby

wirusowe: czekoladowa plamistość liści narcyza, mozaika wierzchołków liści narcyza, ostra smugowatość narcyza, późna mozaika narcyza, srebrzystość liści narcyza, srebrzystość wierzchołków liści narcyza, żółta pasiastość narcyza;
bakteryjne: miękka zgnilizna narcyza;
wywołane przez lęgniowce i grzyby: czarna zgnilizna narcyza, fuzarioza narcyza, plamistość liści narcyza, szara pleśń narcyza, szara zgnilizna narcyza, zgnilizna cebul narcyza, zgorzel korzeni narcyza^[13].

Obecność w kulturze i symbolice

W mitologii greckiej występował młodzieniec niezwykłej urody o imieniu Narcyz (Narcissus, Narkissos). Był synem boga rzecznego Kefisosa i nimfy Liriope. Nie chciał odwzajemnić uczuć nimfy Echo, wobec czego Nemezis ukarała go miłością do własnego odbicia w tafli wody. Narcyz zmarł z niezaspokojonej tęsknoty i po śmierci na jego grobie wyrósł piękny kwiat nazwany później jego imieniem^[14]^[15]. Narcyz był również kwiatem, który bogini Persefona zerwała przed porwaniem przez boga podziemi, Hadesa. Według Jana Parandowskiego narcyzy są poświęcone bóstwom podziemnym. W Biblii narcyz wymieniony jest dwukrotnie: w Księdze Izajasza (35,1–2) oraz w Pieśni nad Pieśniami (2,1)^[16].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-09].
↑ ^a ^b ^c ^d Narcissus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
↑ ^a ^b Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
↑ David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 615. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Narcissus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-06].
↑ ^a ^b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 1128. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Narcyz (pol.). wymarzonyogrod.pl. [dostęp 2013-02-28].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .
↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 245. ISBN 83-04-04673-3.
↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 296. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-09].

[powo-4] Narcissus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].

[kwiaciarstwo-5] Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 615. ISBN 978-1-107-11502-6.

[7] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Narcissus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-06].

[Karpowiczowa-8] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[gawrys-9] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 1128. ISBN 978-83-925110-5-2.

[10] Narcyz (pol.). wymarzonyogrod.pl. [dostęp 2013-02-28].

[checklist2002-11] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[slow-13] ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .

[Pierre_Grimal-14] Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 245. ISBN 83-04-04673-3.

[Zamarovský-15] Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 296. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).

[16] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne