Nasturcja

Nasturcja
	; Nasturcja większa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	nasturcjowate
Rodzaj	nasturcja
	Nazwa systematyczna
	Tropaeolum L.; Sp. Pl. 1: 345. 1753

Nasturcja większa

Przekrój kwiatu nasturcji większej

Nasturcja włóczęga

Nasturcja trójbarwna

Nasturcja (Tropaeolum L.) – rodzaj roślin z rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae). Należy do niego ponad 80 gatunków pochodzących z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej^[3], największe zróżnicowanie osiąga wzdłuż Andów od Kolumbii po południowe Chile^[4]. W naturze rośliny te zasiedlają wilgotne lasy, suche zarośla i górskie piargi. Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej^[4]. Mięsiste owoce i pąki kwiatowe nasturcji większej zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary). Niektóre gatunki są uprawiane jako ozdobne, dotyczy to zwłaszcza: nasturcji większej, mniejszej, Tropaeolum peltophorum i mieszańce między nimi^[5]. W Polsce najczęściej w uprawie ogrodowej lub na balkonach.

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, trwałe lub pnącza o długiej (do 5 m^[4]), niekiedy pnącej łodydze^[3], zwykle gruboszowatej (soczystej)^[6]. Korzenie nierzadko bulwiaste^[6]^[4].
Liście: Skrętoległe, osadzone na długim ogonku, tarczowate, klapowane lub dłoniastodzielne^[6]. Ogonki liściowe często owijają się wokół podpory^[4].
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo z kątów liści na długich szypułkach. U niektórych gatunków tworzą skupienia baldachopodobne^[6]. Działki kielicha są nierówne. Dwie dolne okazałe, trzy górne mniejsze, zrosłe u nasady, z jednej (rzadko z trzech) powstaje długa ostroga z miodnikiem. Płatki korony w liczbie 5, rzadko 2, nierówne. Dwa górne okazałe, zrosłe z ostrogą, pozostałe zwykle mniejsze^[6]. Płatki mają barwę żółtą, czerwoną, purpurową, niebieską lub zieloną, często są dwubarwne^[4]. Pręcików jest 8, wyrastają w dwóch okółkach i są nierówne. Zalążnia jest górna, trójkomorowa. Słupek jest pojedynczy, zakończony jest równowąskim, trójłatkowym znamieniem^[6].
Owoc: Mięsista lub sucha rozłupnia rozpadająca się na trzy jednonasienne rozłupki^[6].

Systematyka

Rodzaj Tropaeolum był przez długi czas klasyfikowany do rodziny nasturcjowate Tropaeolaceae razem z rodzajami Magallana i Trophaeastrum. Monotypowy rodzaj Magallana wyróżniano z powodu oskrzydlonych owoców. Z kolei dwa gatunki z rodzaju Trophaeastrum wyróżniano z powodu braku ostróg w kwiatach. Badania molekularne przeprowadzone w 2000 roku wykazały, że w takim ujęciu rodzaj Tropaeolum to takson parafiletyczny, a rodzaje Magallana i Trophaeastrum są w nim zagnieżdżone. W efekcie rodzaje te zostały zsynonimizowane z Tropaeolum^[7].

Synonimy

Cardamindum Adans., Tropaeastrum Mabb., orth. var.^[8]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodziny nasturcjowatych (Tropaeolaceae), która wraz z siostrzaną rodziną Akaniaceae tworzy klad bazalny w obrębie rzędu kapustowców (Brassicales).

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd nasturcjowce (Tropaeolales Takht. ex Reveal ), rodzina nasturcjowate (Tropaeolaceae Juss. ex DC.), rodzaj nasturcja (Tropaeolum L.)^[9].

Wykaz gatunków^[3]^[10]

Tropaeolum adpressum Hughes
Tropaeolum argentinum Buchenau
Tropaeolum asplundii Sparre
Tropaeolum atrocapillare Sparre
Tropaeolum austropurpureum (J.M.Watson & A.R.Flores) J.M.Watson & A.R.Flores
Tropaeolum azureum Bertero ex Colla – nasturcja błękitna
Tropaeolum beuthii Klotzsch
Tropaeolum bicolor Ruiz & Pav.
Tropaeolum boliviense Loes.
Tropaeolum brachyceras Hook. & Arn.
Tropaeolum brasiliense Casar.
Tropaeolum brideanum Sparre
Tropaeolum calcaratum Sparre
Tropaeolum calvum (J.F. Macbr.) Sparre
Tropaeolum capillare Buchenau
Tropaeolum carchense Killip ex Sparre
Tropaeolum ciliatum Ruíz & Pav.
Tropaeolum cirrhipes Hook.
Tropaeolum cochabambae Buchenau
Tropaeolum crenatiflorum Hook.
Tropaeolum cuspidatum Buchenau
Tropaeolum deckerianum Moritz & H.Karst.
Tropaeolum dipetalum Ruiz & Pav.
Tropaeolum elzae Sparre
Tropaeolum emarginatum Turcz.
Tropaeolum ferreyrae Sparre
Tropaeolum fintelmannii Schltdl.
Tropaeolum harlingii Sparre
Tropaeolum hayneanum Bernh.
Tropaeolum hirsutum Sparre
Tropaeolum hjertingii Sparre
Tropaeolum hookerianum Barnéoud
Tropaeolum huigrense Killip
Tropaeolum incisum (Speg.) Sparre
Tropaeolum × jilesii Sparre
Tropaeolum kerneisinum Hughes
Tropaeolum kingii Phil.
Tropaeolum kuntzeanum Buchenau
Tropaeolum lasseri Sparre
Tropaeolum leonis Sparre
Tropaeolum lepidum Phil. ex Buchenau
Tropaeolum leptophyllum G.Don
Tropaeolum lindenii Wallis
Tropaeolum longiflorum Killip

Tropaeolum looseri Sparre
Tropaeolum magnificum Sparre
Tropaeolum majus L. – nasturcja większa
Tropaeolum menispermifolium Buchenau & Sodiro
Tropaeolum meyeri Sparre
Tropaeolum minus L. – nasturcja mniejsza
Tropaeolum moritzianum Klotzsch
Tropaeolum myriophyllum (Poepp. & Endl.) Sparre
Tropaeolum nubigenum Phil.
Tropaeolum nuptae-jucundae Sparre
Tropaeolum orinocense P.E.Berry
Tropaeolum orthoceras Gardner
Tropaeolum × oxalianthum C.Morren
Tropaeolum papillosum Hughes
Tropaeolum patagonicum Speg.
Tropaeolum pellucidum Sparre
Tropaeolum peltophorum Benth.
Tropaeolum pendulum Klotzsch
Tropaeolum pentagonum Hughes
Tropaeolum pentaphyllum Lam.
Tropaeolum peregrinum L. – nasturcja włóczęga
Tropaeolum polyphyllum Cav.
Tropaeolum porifolium (Cav.) L.Andersson & S.Andersson
Tropaeolum pubescens Kunth
Tropaeolum purpureum Killip
Tropaeolum repandum Heilborn
Tropaeolum rhomboideum Lem.
Tropaeolum sanctae-catharinae Sparre
Tropaeolum seemannii Buchenau
Tropaeolum sessilifolium Poepp. & Endl.
Tropaeolum smithii DC.
Tropaeolum speciosum Poepp. & Endl.
Tropaeolum steyermarkianum Sparre
Tropaeolum stipulatum Buchenau
Tropaeolum × tenuirostre Steud.
Tropaeolum trialatum (Suess.) L.Andersson & S.Andersson
Tropaeolum tricolor Sweet – nasturcja trójbarwna
Tropaeolum trilobum Turcz.
Tropaeolum tuberosum Ruiz & Pav. – nasturcja bulwiasta
Tropaeolum umbellatum Hook.
Tropaeolum unilobatum Sparre
Tropaeolum wagnerianum H.Karst. ex Klotzsch
Tropaeolum warmingianum Rohrb.
Tropaeolum willinkii Sparre

Zastosowanie

Rośliny ozdobne

Historia: Nasturcje wprowadzone zostały jako rośliny ozdobne w XVI wieku do Hiszpanii przez Nicolás Monardes. W końcu XVI wieku angielski botanik John Gerard uznał rośliny tego rodzaju za spokrewnione z rukwią wodną (Nasturtium officinale) i z tego powodu w językach europejskich spopularyzowała się nazwą rodzaju nawiązująca do nazwy naukowej rukwi. Obowiązującą nazwę naukową rodzaju nadał rodzajowi Karol Linneusz i pochodzi ona od łacińskiego słowa tropaeum oznaczającego trofeum. Linneuszowi żółte kwiaty nasturcji skojarzyły się ze starożytnym zwyczajem upamiętniania poległych żołnierzy za pomocą hełmu i tarczy mocowanych na drzewie^[11]. Początkowo, w XVI wieku, w Europie wprowadzono do upraw nasturcję mniejszą, znaną jako Nasturtium indicum. Nasturcja włóczęga też znana była w Europie w XVI wieku, ale rozpowszechniła się w końcu XVIII. Najbardziej rozpowszechniona w uprawie współcześnie nasturcja większa spopularyzowała się w końcu XVII wieku^[5].

Uprawa: W krajach północno-zachodniej części Ameryki Południowej wzdłuż ogrodzeń uprawiany jest powszechnie gatunek nasturcja włóczęga (N. peregrinum)^[5]. W Europie jako rośliny ogrodowe uprawiane są głównie: nasturcja większa, mniejszej, T. peltophorum i mieszańce między nimi^[5].

Rośliny jadalne

Nasturcja bulwiasta jest ważną rośliną spożywczą dla ludności Ameryki Południowej^[4]. Poza tym pąki kwiatowe i młode, mięsiste owoce zakonserwowane w słonej wodzie lub occie stosowane są jak przyprawa (przypominają kapary i mogą być stosowane do ich fałszowania). Rośliny mają charakterystyczny, ostry smak powodowany zawartością olejku gorczycznego, identycznego jak u pieprzycy siewnej (zwanej rzeżuchą)^[5]. Kwiaty i liście nasturcji większej mogą być stosowane jako dodatek w sałatkach. Kwiaty zawierają 130 mg witaminy C w 100 g^[12]. Co więcej, kwiaty są bardzo bogatym źródłem β-karotenu i luteiny zawierając tej drugiej 45 mg w 100 g^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 157. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rośliny kwiatowe. Cz. 1. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 353, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tropaeolaceae. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-07-09].
↑ Lennart Andersson, Stephan Andersson. A Molecular Phylogeny of Tropaeolaceae and Its Systematic Implications. „Taxon”. 49, 4, s. 721-736, 2000. DOI: 10.2307/1223973.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ Crescent Bloom: Tropaeolum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-08].
↑ Tropaeolum. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2015-07-06].
↑ Nasturtium (Alaska). W: Plant of the Week [on-line]. Division of Agriculture University of Arkansas. [dostęp 2015-07-10].
↑ Tropaeolum minus - L.. W: Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2015-07-10].
↑ P.Y. Niizu andDelia B. Rodriguez-Amaya. Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein. „Journal of Food Science”. 70, 9, s. S605–S609, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2621.2005.tb08336.x.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[E-3] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[philips-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 157. ISBN 0-333-74890-5.

[encyk-5] Rośliny kwiatowe. Cz. 1. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 353, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tropaeolaceae. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-07-09].

[7] Lennart Andersson, Stephan Andersson. A Molecular Phylogeny of Tropaeolaceae and Its Systematic Implications. „Taxon”. 49, 4, s. 721-736, 2000. DOI: 10.2307/1223973.

[grin-8] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[A-9] Crescent Bloom: Tropaeolum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-08].

[10] Tropaeolum. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2015-07-06].

[11] Nasturtium (Alaska). W: Plant of the Week [on-line]. Division of Agriculture University of Arkansas. [dostęp 2015-07-10].

[12] Tropaeolum minus - L.. W: Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2015-07-10].

[13] P.Y. Niizu andDelia B. Rodriguez-Amaya. Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein. „Journal of Food Science”. 70, 9, s. S605–S609, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2621.2005.tb08336.x.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne