Nawojowa Góra
| wieś | |
 Nieistniejąca już zabytkowa drewniana chata ze strzechą w Nawojowej Górze (2007) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo | Nawojowa Góra |
| Liczba ludności (2022) | 1949[1] |
| Strefa numeracyjna | 12 |
| Kod pocztowy | 32-065[2] |
| Tablice rejestracyjne | KRA |
| SIMC | 0324286 |
Położenie na mapie gminy Krzeszowice _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Krzeszowice") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°07′08″N 19°40′07″E/50,118889 19,668611 | |
| Strona internetowa | |
Nawojowa Góra – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice.
Położenie
Południowa i centralna część wsi znajduje się na Garbie Tenczyńskim, a północna położona jest w Rowie Krzeszowickim. Wschodnia część wsi opada do Doliny Borowca, granicząc z gminą Zabierzów z miejscowościami Młynka oraz południowo-zachodnim krańcem Rudawą i Pisarami. Północną granice miejscowości wytycza rzeka Krzeszówka. Od południa i południowego zachodu graniczy z Lasem Zwierzynieckim, w którym znajduje się Góra Czerwieniec, gdzie jest geologiczne stanowisko dokumentacyjne na terenie dawnego kamieniołomu piaskowca oraz Porąbka.
Integralne części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0324292 | Bierzysko | część wsi |
| 0324317 | Podlas | część wsi |
| 0324330 | Stawki | część wsi |
| 0324346 | Zastudnie | część wsi |
| 0324352 | Zimna Woda | część wsi |
Infrastruktura
We wsi znajdują się: szkoła podstawowa (ul. Szkolna), kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego[5] (ul. Nawoja), cmentarz komunalny (ul. Winnica) na Winnicy, biblioteka (ul. Nawoja), boisko LKS Górzanka (ul. Sportowa) (na 150 miejsc, założonego w 1952 r. klubu piłkarskiego), remiza OSP (ul. Nawoja), nieczynny kamieniołom wapieni jurajskich (ul. Nawoja), huta szkła oraz otwarty w 2007 r. zakład produkcyjny przełączników optycznych (światłowodowych) (ul. Krakowska). Stoi tu także pomnik ku czci I Brygady Legionów Piłsudskiego, która stąd wyruszała 6 sierpnia 1914 r. na front (skrzyżowanie ul. Krakowskiej z ul. Nawoja).
Przez północną część wsi przebiega droga krajowa 79 (Katowice – Trzebinia – Kraków – Sandomierz – Warszawa) (ul. Krakowska) oraz również w północnej (dolnej części wsi) linia kolejowa 133 Kraków – Katowice.
Historia
W 1595 roku wieś położona w powiecie proszowskim województwa krakowskiego była własnością wojewodziców krakowskich: Gabriela, Andrzeja i Jana Magnusa Tęczyńskich[6]. Wieś wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład hrabstwa tęczyńskiego Łukasza Opalińskiego[7].
Dawna prochownia na przeł. XVIII i XIX w. uległa zniszczeniu na skutek wybuchu. W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, potem w zaborze austriackim. W czasie II Rzeczypospolitej wieś należała do powiatu chrzanowskiego w województwie krakowskim.
W 1818 r. powstała szkoła w Nawojowej Górze. Inicjatorem i organizatorem tego przedsięwzięcia był ks. Jan Chorąży, ówczesny wikariusz parafii Rudawa. Nauka prowadzona była w pomieszczeniach karczmy w środku wsi. W 1911 r. wybudowano nowy budynek szkolny[8].
6 sierpnia 1914 r. z Nawojowej Góry wyruszyła I Brygada Legionów Polskich. Miejscowy dwór został odbudowany. W 1916 r. dwór zakupił Napoleon Nikodem Cybulski, który po trzech latach zmarł. W 1924 r. parterowy dwór strawił pożar. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie w 1925 r., którego dokonał ówczesny właściciel Karol Gustaw Domański, inżynier górnik pracujący przy budowie fabryki gazów technicznych w Trzebini. Na jego zlecenie architekt Leon Wilmann zaprojektował gruntowną przebudowę dworu. 11 listopada 1934 r. odsłonięto Pomnik Niepodległości Polski. Od 26 października 1939 do 18 stycznia 1945 r. wieś należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. W 1942 r., w czasie II. Wojny światowej okupanci niemieccy zburzyli tutejszy pomnik. W 1952 r. założono klub piłkarski Górzanka. Do 1954 r. wieś należała do ówczesnej gminy Krzeszowice. Jesienią 1954 r. wieś została siedzibą gromady Nawojowa Góra w ówczesnym powiecie chrzanowskim w woj. krakowskim. Od lipca 1960 r. gromadę Nawojowa Góra zniesiono włączając jej (pozostały) obszar do nowo utworzonej gromady Krzeszowice. Od 1 stycznia 1973 r. znajduje się reaktywowanej gminie Krzeszowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego. Krajobraz został zniszczony przez zaniechane w latach 90. XX w. wydobycie wapienia górnojurajskiego. Na terenie wsi piętrzą się ogromne hałdy i nieczynne wyrobiska kamieniołomów.
W 1982 r. kardynał Franciszek Macharski erygował parafię pw. Podwyższenia Krzyża w Nawojowej Górze, która do tej pory należała do parafii w Rudawie. W 1983 r. poświęcił nowy kościół (budowany przez ks. Władysława Kuczaja od 1979 r.)[5].
W 1985 r. powstał w Nawojowej Górze Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły, a w zasadzie budowy całkiem nowego obiektu. Prace zostały zakończone w 1995 r. Szkoła otrzymała imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z okazji 190 – lecia powszechnej edukacji w Nawojowej Górze z inicjatywy mieszkańców wsi oraz grona pedagogicznego ufundowano tablicę upamiętniającą ks. Jana Chorążego, którą odsłonięto 7 listopada 2009 r[9]. Szkoła wraz z Fundacją im. Brata Alberta jest organizatorką dorocznych konkursów literacko-plastycznych o tematyce Kresów Wschodnich[10][11][12]. Dyrektorem szkoły jest Agnieszka Mitka[13].
11 listopada 1989 r. odsłonięto pamiątkowy głaz z inskrypcją. Zaprojektował go Marian Konarski. Stał on na wapiennej górce przy drodze krajowej nr 79, nieopodal miejsca, gdzie stał pierwotny Pomnik Niepodległości. Obecnie miejsce to zostało zniwelowane, a głaz został usunięty. 3 maja 1991 r., dzięki fundacji okolicznych zakładów pracy oraz ofiar ludności, została odsłonięta replika pierwszego pomnika. Od 1997 r. miejscowość została pozbawiona części przysiółka: Gwoździec i Zimnej Wody które przyłączono do miasta Krzeszowice (237 budynków mieszkalnych).
Dziedzictwo kulturowe
Do ewidencji zabytków architektury i budownictwa są wpisane takie obiekty jak:
- szkoła murowana z 1911 r.,
- zespół dworski Prochownia – dwór murowany z XVIII w. (tzw. Willa Domańskich), przebudowany w 1925 r., domek ogrodnika oraz stajnia z wozownią – murowane w 1925 r., park krajobrazowy z XIX/XX w.,
- 4 kapliczki murowane z XIX i XX w.,
- 4 domy drewniane z XIX i XX w. oraz stodoła drewniana z XIX w.
Ulice
W Nawojowej Górze w 2005 r. nadano nazwy ulic: Białka, Buczyna, Chrustówka, Cyganka, Dąbrówki, Doły, Gwoździec, Krakowska (droga krajowa nr 79) (huta szkła, pomnik, zakład produkcyjny przełączników optycznych, pałacyk, domy jednorodzinne, były kamieniołom wapienia koło Krzeszówki – głębokim na 8 m, w 2011 r. całkowicie zasypany – z wapiennikiem – wyburzonym w latach 90. XX w. oraz byłym kamieniołomie wapienia k. huty szkła), Krótka, Lipowa, Łęgowa, Łęgowa Boczna, Na Skałkę, Nawoja (kościół rzymskokatolicki, biblioteka, pawilon handlowy, domy jednorodzinne, były kamieniołom wapienia), M. Pałasińskiej, Pisarska, Podlas, Polna, Proc, Prochownia, Skośna, Sportowa (boisko LKS Górzanka, gospodarstwo agroturystyczne), Stawki, Stroma, Szkolna (szkoła podstawowa), Wierzpole, Wierzysko, Widokowa, Winnica (cmentarz komunalny; Winnica), Zagonie, Zastudnie.
LKS Górzanka
Drużyna została założona w 1954 r. Do sezonu 2006/2007 zawodnicy z Nawojowej Góry występowali w rozgrywkach Chrzanowskiej B-klasy. Przez kilka lat nieobecności drużyny seniorów w rozgrywkach, Nawojową Górę reprezentowali trampkarze, którzy w sezonie 2007/2008 zajęli 5. miejsce, a w sezonie 2008/2009 4. miejsce w rozgrywkach Chrzanowskiej Ligi Trampkarzy Starszych. Po trzech latach przerwy do gry powróciła drużyna seniorów. Występuje ona w rozgrywkach Chrzanowskiej C-klasy. W sezonie 2009/2010 zajęła 5. miejsce. Trenerem zespołu jest Paweł Gawęcki. Prezesem klubu jest Edward Gwizdała.
Ważne osoby związane z Nawojową Górą
- Józef Piłsudski – pierwszy marszałek Polski, premier Polski, Naczelnik Państwa, wódz naczelny Wojska Polskiego
- Napoleon Nikodem Cybulski – fizjolog, odkrywca adrenaliny, jeden z twórców endokrynologii, a także pionier elektroencefalografii oraz publicysta
- Stanisław Czycz – poeta i prozaik
Nawojowa Góra – Małe Drogi
Szkoła
Winnica
Gwoździec – część Nawojowej Góry
Szlak byłej kolejki
Most na Krzeszówce
Dom Stanisława Czycza
Zobacz też
Przypisy
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 808 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Historia Parafii, Parafia Nawojowa Góra [dostęp 2022-09-09] (pol.).
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 109.
- ↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668–1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
- ↑ Historia szkoły | Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Nawojowej Górze, spnawojowa.edupage.org [dostęp 2022-10-17].
- ↑ Historia szkoły | Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Nawojowej Górze, spnawojowa.edupage.org [dostęp 2022-10-17].
- ↑ Finał 3. edycji Konkursu Literacko-Plastycznego dla Dzieci i Młodzieży – „Kresowe Szlaki Niepodległej Polski” – Kuratorium Oświaty w Krakowie, kuratorium.krakow.pl [dostęp 2022-10-17].
- ↑ Finał V-go Konkursu Kresowego / Fundacja Św. Brata Alberta, albert.krakow.pl [dostęp 2022-10-17].
- ↑ Dawid Roj, Konkurs Kresowy 2019 rozstrzygnięty, Starostwo Powiatowe w Krakowie, 13 czerwca 2019 [dostęp 2022-10-17] (pol.).
- ↑ Rada Pedagogiczna | Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Nawojowej Górze, spnawojowa.edupage.org [dostęp 2022-10-17].
Linki zewnętrzne
- Nawojowa Góra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 938.
- Historia OSP Nawojowa Góra
- Serwis informacyjny, Nawojowa Góra. nawojowa-gora.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-24)].
- Siedziba gminy: Krzeszowice
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kraków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.34 N
- S: 49.87 N
- W: 19.50 E
- E: 20.37 E
Autor: Premia, Licencja: CC BY 3.0
Nawojowa Góra. Wzgórze Winnica - widok od strony północnej na szczyt
Autor: Premia, Licencja: CC BY 3.0
Szlak byłej kolejki.Nawojowa Góra-Gwoździec
Autor: Premia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dom rodzinny Stanisława Czycza.Nawojowa Gwoździec.Ulica S.Czycza w Krzeszowicach Gwoźdźcu (granica miejscowości)
Autor: Premia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gwoździec. Widok na część wschodnią - należącą do Nawojowej Góry.
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Drewniany dom we wsi Nawojowa Góra
Autor: Premia, Licencja: CC BY 3.0
Krzeszówka.Most na DK79, granica Krzeszowice-Nawojowa Góra
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nawojowa Góra. Pomnik ku czci I Brygady z 1991. Monument of the I Brigade of the Polish Legions from 1991.
Autor: Premia, Licencja: CC BY 3.0
Nawojowa Góra od Krzeszowic, DK 79