Netsuke

Netsuke przy pasie kimona

Netsuke

Netsuke (jap. 根付) – miniaturowe rzeźby używane w Japonii od około XV wieku, umieszczane na końcu sznura, na którym mocowano do pasa kimona woreczek, służący do noszenia drobnych przedmiotów lub inrō (ozdobny pojemnik na leki lub osobistą pieczęć)^[1].

Tradycyjny japoński strój nie posiadał kieszeni. Drobne przedmioty osobiste kobiety chowały w rękawach, mężczyźni przewieszali na sznurze u pasa (obi), którym przewiązywali kimono^[2]. Były one chowane w woreczkach lub ozdobnych puzderkach nazywanych inrō.

Netsuke były wyrabiane z różnych materiałów: drewna, kości słoniowej, bursztynu, koralu, ceramiki, kute w metalu^[2]. W czasie największego rozkwitu miniaturowe rzeźby wytwarzano głównie z materiałów lekkich, poza kością słoniową często wykorzystywano rogi i kości zwierząt, drewno, łupiny orzechów, koral, szylkret, lakę^[3].

Istnieje kilka rodzajów netsuke:

• katabori (najbardziej popularne) – przedstawienia ludzi i zwierząt, trójwymiarowa rzeźba;
• manjū – przypominające guziki lub owalne, spłaszczone ciasteczko o tej samej nazwie;
• sashi – podłużne;
• kagamibuta – w kształcie płaskiego pojemniczka zamkniętego metalową płytką^[3].

Rys historyczny

W XVII wieku zaczęto wytwarzać je na dużą skalę^[4], początkowo proste, w formie breloka.

W XVIII wieku w Japonii zaznaczył się wpływ sztuki chińskiej widoczny zarówno w rodzaju materiałów, jak i doborze tematów. Zaczęto stosować kość słoniową, rzeźbiono figurki taoistyczne, buddyjskie, chińskich i holenderskich kupców. Netsuke z tego okresu były dość duże (ok. 15 cm.)^[3].

Największy rozkwit netsuke nastąpił w XIX wieku^[2]. Rozmiary miniaturowych rzeźb uległy zmniejszeniu do kilku centymetrów, chińskie tematy ustąpiły miejsca tematyce typowo japońskiej. Zaczęły powstawać rzeźby przedstawiające rzemieślników, kupców, scenki rodzajowe, wiele postaci pochodziło z legend, mitów, także historii. Popularne były miniaturki zwierząt, głównie: ryby, gady, płazy, owady, ptaki, rośliny, owoce, grzyby itp. Tematami wykorzystywanymi w rzeźbach były także znaki zodiaku oraz odtwarzano maski teatralne w miniaturowej formie^[3]. Netsuke stały się bardziej humorystyczne, satyryczne^[2].

Rzeźbiarze netsuke pracowali w różnych miastach: Kioto, Edo (Tokio), Osaka, Nagoja.
Początkowo byli to amatorzy, wyroby rzadko były podpisywane, co wynikało również z tradycji anonimowości w japońskiej sztuce i rzemiośle. W połowie okresu Edo zaczęło się to zmieniać^[3]. W XIX wieku wyspecjalizowani artyści sygnowali swoje rzeźby^[2].
W drugiej połowie XIX wieku zapotrzebowanie na netsuke w Japonii było dużo mniejsze za względu na upowszechniający się strój europejski. Pojawiła się natomiast moda na netsuke wśród cudzoziemców. Stały się przedmiotami artystycznymi kupowanymi dla celów dekoracyjnych i kolekcjonerskich^[3].

Przypisy