Niemodlin

Niemodlin

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Rynek w Niemodlinie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	opolski
Gmina	Niemodlin
Prawa miejskie	1283
Burmistrz	Dorota Koncewicz
Powierzchnia	13,11 km²
Wysokość	177 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	6517[1] 497,1 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 77
Kod pocztowy	49-100
Tablice rejestracyjne	OPO
Położenie na mapie gminy Niemodlin Niemodlin
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Niemodlin
Położenie na mapie województwa opolskiego Niemodlin
Położenie na mapie powiatu opolskiego Niemodlin
50°38′31″N 17°37′10″E/50,641944 17,619444
TERC (TERYT)	1609074
SIMC	0965750
Urząd miejski Bohaterów Powstań Śląskich 37 49-100 Niemodlin
Strona internetowa
BIP

Niemodlin (niem. Falkenberg O.S., Falkenberg Oberschlesien) – miasto w województwie opolskim, w powiecie opolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Niemodlin. Położone na Górnym Śląsku.

Geografia

Niemodlin jest położony na obszarze Równiny Niemodlińskiej, w pobliżu Borów Niemodlińskich^[2]. Przez miasto przepływa Ścinawa Niemodlińska, która w okolicach Lewina Brzeskiego wpływa do Nysy Kłodzkiej.

Nazwa

Pierwotna nazwa Niemodlim pochodzi od imienia pierwszego właściciela lub zasadźcy Niemodlima. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1224 roku wydanym przez księcia śląskiego Kazimierza I opolskiego, gdzie zanotowana została w zlatynizowanej formie „Nemodlina villa” (pol. wieś Niemodlin lub wieś Niemodlina)^[3]. Dnia 28 maja 1260 w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Niemodlim oraz villa Niemodlin^[4][5].

W 1295 (lub 1305 – data jest niepewna) w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Nemodlim alias Falkenberg. Kronika wymienia również miejscowości, które zostały wchłonięte przez miasto Wessele jedną z obecnych dzielnic Niemodlina Wesele, Lypno dzisiejszą dzielnicę Lipno. Stephani villa dzisiejsze Szczepanowice^[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Falcoberga^[7].

XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta obok niemieckiej. Opis Królestwa Prus z 1819 roku^[8] notuje dwie nazwy „Falkenberg (Niemodin)”^[9]. W alfabetycznym spisie miejscowości Prowincji Śląsk wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Falkenberg oraz polską Niemodlin^[10]. Nazwę Niemodlin w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[11]. Nazwy Niemodlin oraz Falkenberg wymienia również w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot^[12].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku notuje nazwę miasta pod polską nazwą Niemodlin oraz niemiecką Falkenberg^[13].

Obecną nazwę zatwierdzono urzędowo 19 maja 1946^[14].

Historia

Zamek w Niemodlinie

Sam Niemodlin istniał już prawdopodobnie w X wieku jako osada targowa. Według legendy, św. Wojciech podczas swojej podróży misyjnej zatrzymał się tutaj i zaczął budować kościół (przez miasto przebiegał główny szlak do Pragi i Brna). Miasto powstało przed rokiem 1224, a prawa miejskie uzyskało w 1283 roku. Najstarsza potwierdzona wzmianka o Niemodlinie pochodzi z 1224 roku. Prawa miejskie zostały nadane przez księcia Kazimierza, w zamian za koszty poniesione przy otaczaniu zamku opolskiego wysokim murem. Miasto w 1313 roku stało się siedzibą księstwa niemodlińskiego i pozostawało nią do 1460 roku.

W XVIII wieku Niemodlin podlegał inspekcji podatkowej w Prudniku^[15]. Od 1779 do końca II wojny światowej miasto należało do hrabiów von Praschma. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców w czasach feudalnych było rolnictwo oraz leśnictwo. Na początku XIX wieku powstała w mieście fabryka lin oraz Browar Niemodlin. Od czasu wojen śląskich do 1945 r. miasto należało do Królestwa Prus i od 1871 r. do Cesarstwa Niemieckiego i nosiło nazwę Falkenberg (Falkenberg O.S., O/Schl. itp.); w okresie międzywojennym stacjonował tutaj Batalion Wartowniczy Falkenstein (niem. Wach-Bataillon Falkenstein).

Od 1816 do 1945 Niemodlin był siedzibą starostwa (Landkreis Falkenberg O.S.), po którym pozostała m.in. dawna siedziba (obecnie zajęta przez bank). Miasto było również siedzibą powiatu w okresie powojennym w latach 1946–1975. Po reaktywacji powiatów w 1999 roku, ziemie byłego powiatu włączono do powiatu opolskiego oraz częściowo do powiatów nyskiego i brzeskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej Niemodlin znalazł się w granicach Polski.

1 grudnia 1945 do Niemodlina włączono gminy Szczepanowice i Wesele^[16].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz MBP nr 142, powstały w Niemodlinie miał status obozu przejściowego, następnie został przekształcony w obóz pracy. Przetrzymywano w nich Ślązaków i Niemców oraz byłych członków SS I Wehrmacht. Do obozu trafiali także powracający do Polski żołnierze tzw. armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej w ramach volkslisty oraz żołnierze polskiego podziemia niepodległościowego^[17].

W 1982 działacze prudnickiej opozycji demokratycznej Jan Naskręt i Eugeniusz Wyspiański wykonali około 2,5 tysiąca ulotek z napisem „Solidarność zwycięży”, które zostały rozwieszone przez Stanisława Żądło m.in. w Głubczycach, Niemodlinie i na murach ZPB „Frotex” w Prudniku^[18].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[19]:

• miasto w ramach średniowiecznego założenia, w tym unikatowy wrzecionowaty rynek z zespołem kamieniczek pochodzących głównie z XVIII i XIX w., choć są wśród nich też starsze
• kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, gotycki, z poł. XIII – XIV w. z przekształceniami barokowymi, zbudowany na początku XIII w. (prezbiterium), rozbudowany w wieku XV o nawę i wieżę. Część wyposażenia wewnątrz kościoła (ambona, ołtarze i rzeźby) z XVII i XVIII wieku. Renesansowy dzwon z 1522 roku. Ogrójec w południowej ścianie prezbiterium kościoła z rzeźbami pochodzącymi z XVIII w. Kościół jest siedzibą parafii,
• zespół plebanii: plebania, z XV w., 1803 r., organistówka, z poł. XIX w.

• zespół zamkowy, z XIV/XV w., XVI w., XVIII w.: oficyna i zabudowania stajenne, barokowy budynek bramy prowadzący do zamku, most zamkowy, mur z bastejką, park
  • Zamek w Niemodlinie wybudowany przez księcia Bolesława Niemodlińskiego około roku 1313 w miejscu drewnianego grodu kasztelańskiego. W XIV i XV wieku wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W 1552 roku zniszczony przez pożar. Odbudowa ruszyła dopiero około roku 1573. Około 1740 roku przekształcony w pałac w stylu późnobarokowym. W latach 1869–1873 przebudowany przez architektów z Drezna i Düsseldorfu. Całość założenia utrzymana w stylu renesansowym.
• mury obronne, fragmenty w południowej części miasta. Mury wzniesione w XV wieku. Pierwotnie miały dwie bramy: Opolską i Nyską. Znaczną część murów zburzono w 1860 roku. Zachowały się pozostałości ganków strzelniczych,
• arsenał, ul. Bohaterów Powstań Śląskich 7, z XVII w.,
• domy, ul. Bohaterów Powstań Śląskich 3, 5, 10, 11, 13, 18, z XVIII w., XIX w., XX w.
• zajazd, obecnie dom mieszkalny, ul. Brzeska 1, z pocz. XIX w., XX w.
• dom, ul. Drzymały 2, z 1600 r., XX w.
• domy, Rynek 1, 2, 3, 10, 11, 18, 20, 21, 23, 34, 39, 41, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 53, Rynek / Szewska 1, z poł. XVIII w. – XX w.

inne zabytki:

• dawny ratusz, budynek mieszkalny oznaczony numerem 51. Zbudowany na początku XIX wieku zastąpił stary ratusz istniejący niegdyś w centralnej części rynku. Piwnice zachowały sklepienia kolebkowe
• kuta latarnia z początku XX w. stojąca w miejscu dawnego pręgierza na placu przed kościołem
• zbrojownia z XVII w.
• na skwerze w rynku figura św. Floriana pochodzący z XIX w.
• Kaplica Pustelnika z XVIII w. znajdująca się na terenie Parku w Lipnie, pozostałość po zwierzyńcu i parku krajobrazowym koło Niemodlina
• kapliczka Madonny z Dzieciątkiem w pobliżu Bramy Niemodlińskiej i basenu kąpielowego, pochodząca z 1909 r.
• cmentarz żydowski.

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczy 6496 mieszkańców^[20].

• Piramida wieku mieszkańców Niemodlina w 2014 roku^[1].

Sport

W Niemodlinie działa klub sportowy MKS Sokół Niemodlin, założony w 1951 roku pod nazwą Orzeł Niemodlin. W sezonie 2012/2013 piłkarze tego klubu występują w II grupie opolskiej klasy „A”. W sezonie 2012/2013 zespół awansował do klasy okręgowej OZPN Opole.

Transport

Od 2021 r. droga krajowa nr 46 omija miasto od południowego wschodu obwodnicą. Przez Niemodlin przechodzi linia kolejowa nr 329 (Szydłów – Gracze (Lipowa Śląska)) ze stacją Niemodlin. Kursowanie pociągów pasażerskich zawieszono 1 lutego 1996. Od tamtej pory docierały tu tylko pociągi towarowe wywożące bazalt z kopalni bazaltu w Graczach.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Niemodlin (Sala Królestwa ul. Wojska Polskiego 12A)^[21]

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^[22]:

• Vechelde
• Dolina
• Štíty

Przypisy

Bibliografia

• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
• Franciszek Piekosiński: Monumenta Meadievii Historica. Codex diplomaticus Poloniae minoris, Volumes 9-10. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1886, s. 40–41.
• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• G. Hassel: Vollständige und neueste Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie. Weimar: Geographische Institute Weimar, 1819.

Linki zewnętrzne

• Niemodlin w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
• Fotogaleria, Historia miasta Niemodlin