Nieszawa

Nieszawa
miasto i gmina
Ilustracja
Ratusz w Nieszawie
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

aleksandrowski

Prawa miejskie

1460

Burmistrz

Przemysław Jankowski[1]

Powierzchnia

9,85 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


1843[2]
187,1 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 54

Kod pocztowy

87-730

Tablice rejestracyjne

CAL

Położenie na mapie powiatu aleksandrowskiego
Mapa konturowa powiatu aleksandrowskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Nieszawa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia52°50′12″N 18°54′05″E/52,836667 18,901389
TERC (TERYT)

0401031

SIMC

0985987

Urząd miejski
ul. 3 Maja 2
87-730 Nieszawa
Strona internetowa
Przeprawa promowa w Nieszawie

Nieszawa (niem. Nessau) – miasto w Polsce, położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie aleksandrowskim, na lewym brzegu Wisły w jej pradolinie, na krańcach Kujaw, w połowie drogi między Włocławkiem i Toruniem.

Nowa Nieszawa uzyskała lokację miejską w 1460 roku[3]. W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Nieszawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego. Wcześniej była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4].

Nieszawa jest najmniejszą pod względem ludności gminą województwa kujawsko-pomorskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2007[5] Nieszawa ma obszar 9,85 km², w tym:

  • użytki rolne: 73%
  • użytki leśne: 5%

Miasto stanowi 2,07% powierzchni powiatu.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Nieszawa wg danych z 31 grudnia 2010[6]

OpisOgółemMężczyźniKobiety
jednostkaosób%osób%osób%
populacja199010098449,4100650,6
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
202,099,90102,13
  • Piramida wieku mieszkańców Nieszawy w 2014 roku[7].


Piramida wieku Nieszawa.png

Historia

Pierwsza wzmianka o Nieszawie pochodzi z 1230 r., kiedy Konrad I mazowiecki podarował gród nieszawski braciom krzyżackim. Oni to, zapewne na bazie istniejącego wcześniej grodu drewniano-ziemnego, wznieśli na lewym brzegu Wisły warowny zamek w miejscu, które dziś nazywa się Wielka Nieszawka i jest położone kilka kilometrów na zachód od Torunia. Gród ten stanowił siedzibę najbardziej na południe wysuniętej komturii Państwa Zakonnego. W 1410 został zajęty przez Władysława Jagiełłę. Tutaj podpisano rozejm po wojnie 1410, który w lutym 1411 parafowano w Toruniu jako pokój toruński. Ostatecznie w 1424, po pokoju melneńskim, Nieszawa na rozkaz króla została zrównana z ziemią.

Rok później Jagiełło rozpoczął budowę Zamku Dybowskiego na lewym brzegu Wisły, naprzeciw Torunia. Osadę, która otaczała tenże zamek, nazwano Nieszawą. Zasłynęła ona z tzw. przywilejów nieszawskich, nadanych szlachcie przez Kazimierza Jagiellończyka. Tak położona Nieszawa była przeciwwagą dla krzyżacko-niemieckiego Torunia, a przede wszystkim zagrożeniem dla korzyści płynących z handlu na skrzyżowaniu szlaków wodnych i lądowych. Toteż mieszczanie toruńscy już w 1430 przy pomocy załogi zamku krzyżackiego zniszczyli Nieszawę. Osada podniosła się ze zniszczeń po powrocie do Korony i zaczęła względnie dobrze prosperować. Niedługo jednak, w lutym 1454, mieszczanie toruńscy wystąpili na czele Związku Pruskiego przeciw Krzyżakom, zdobyli toruński zamek krzyżacki, rozpoczynając tym samym wojnę trzynastoletnią. Jednocześnie postawili ultimatum królowi polskiemu, żądając przywilejów handlowych oraz zniszczenia Nieszawy w zamian za oddanie Torunia pod lenno króla polskiego.

Ostatecznie Nieszawę przeniesiono w 1460 ok. 30 km w górę Wisły do miejsca gdzie się znajduje obecnie. Tak więc miejscowość w ciągu nieco ponad 200 lat zmieniła swe położenie dwa razy, przesuwając się blisko 40 km w górę Wisły. Nowe położenie okazało się korzystne, w ciągu XV i XVI w. nastąpił rozwój Nieszawy jako ośrodka handlu zbożem, któremu kres położyły najazdy szwedzkie w drugiej połowie XVII w. W 1793 miasto znalazło się w granicach zaboru pruskiego, od 1807 do 1815 w Księstwie Warszawskim, następnie w Królestwie Polskim (zabór rosyjski).

Nieszawa została wyzwolona spod okupacji niemieckiej 21/22 stycznia 1945 r. Pozostałe na miejscu osoby pochodzenia niemieckiego uwięziono w budynku byłej komory celnej. W nocy z 8 na 9 kwietnia 1945 r. ok. 15 osób spośród zatrzymanych zostało zabitych. Sprawcami mordu byli miejscowi milicjanci oraz funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Aleksandrowa Kujawskiego. Wśród ofiar byli cywile: mężczyźni, kobiety i dzieci[8][9].

W 2016 r. w budynku, ofiarowanym przez państwo Jolantę i Tadeusza Tomal z Ciechocinka, rozpoczął działalność Środowiskowy Dom Samopomocy "Szymonówka" dla osób niepełnosprawnych, będący filią Fundacji im. Brata Alberta. Nazwa powstała na cześć tragicznie zmarłego syna ofiarodawców. [10]

Architektura

Stalle w kościele św. Jadwigi
Rynek – widok od strony północnej

Układ urbanistyczny i rozwój przestrzenny

Miasto na obecnym miejscu zostało lokowane w 1460 r., z tego czasu pochodzi zrąb obecnego układu urbanistycznego z prostokątnym, wydłużonym rynkiem (ob. pl. Kazimierza Jagiellończyka). Plan był regulowany w latach 1822-1850 według projektu geometry Stanisława Zawiszy, i z tego czasu pochodzi większość zabudowy miejskiej. Przy południowej pierzei rynku, na narożu z ul. 3 Maja usytuowany jest klasycystyczny ratusz. Wzdłuż północnej i południowej pierzei rynku przebiegają trakty, wychodzące z każdego naroża jedną ulicą (z naroży południowych ulice Sienkiewicza i Piekarska, z północnych ul. Mickiewicza). Kolejny trakt, przebiegający przez rynek, równolegle do jego osi, a prostopadle do poprzednio wymienionych, tworzą ulice 3 Maja i Noakowskiego. W północnej części miasta, w kwartale ograniczonym ulicami Noakowskiego, Krzywdów i Bieńków oraz skarpą wiślaną, położony jest gotycki kościół parafialny pw. św. Jadwigi. Po przeciwnej stronie miasta ulokowano barokowy zespół klasztorny pofranciszkański z kościołem Podwyższenia Krzyża św. oraz, w stronę Wisły od niego, zespół dawnego folwarku klasztoru franciszkanów z komorą celną.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Kościół franciszkański z XVII w
  • późnogotycki kościół parafialny św. Jadwigi z końca XV w. z barokowym wyposażeniem wnętrza z XVII-XVIII w. (stalle w prezbiterium, tron biskupi, ołtarze, chór muzyczny, ławki dla wiernych, ambona). Wewnątrz XVI-wieczne freski i monumentalne malowidła z 1629, na których królom, składającym pokłony Dzieciątka Jezus, nadano rysy Zygmunta III Wazy oraz Władysława IV.
  • zespół klasztoru franciszkanów z XVII w. z kościołem Św. Krzyża (Znalezienia Krzyża Św.)
  • klasycystyczny ratusz z 1821 r.
  • plebania – miejsce urodzenia Stanisława Noakowskiego (w 1867) i dom przy ul. Mickiewicza 6 w którym mieszkał, obecnie muzeum jemu poświęcone
  • zabudowa miejska z lat 1822-1850 – domy drewniane i murowane, głównie przy pl. Kazimierza Jagiellończyka oraz ulicach 3 Maja, Kościuszki, Mickiewicza i Sienkiewicza
  • kamienica Sobierajów z 1900 r. przy ul. Mickiewicza
  • kopiec przy ul. Zjazd ku czci powstańców styczniowych z kapliczką
  • przeprawa promowa przez Wisłę.

Szlaki turystyczne

Plebania, miejsce narodzenia Stanisława Noakowskiego

Filmowa Nieszawa

Nieszawa, drewniana scenografia do filmu Wesele Wojciecha Smarzowskiego

Nieszawa była miejscem kręcenia zdjęć do filmów fabularnych takich jak:

Znani mieszkańcy

Nieszawa była przez pewien czas miejscem zamieszkania Ferdynanda Ossendowskiego, honorowego obywatel miasta, w willi nazywanej „Ossendówką”[11].

Sąsiednie gminy

Bobrowniki, Czernikowo, Raciążek, Waganiec

Zobacz też

Przypisy

  1. Nieszawa, nieszawa.pl [dostęp 2018-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-18].
  2. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16].
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
  4. Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
  5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2020-05-26]. (pol.).
  6. GUS Baza demograficzna: Tablice predefiniowane Stan i struktura ludności - Ludność według płci i miast (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). [dostęp 2011-08-24].
  7. Nieszawa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  8. Robert Stodolny, Krew za krew? ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945-1950, wyd. Wydanie I, Iwonicz-Zdrój 2020, s. 102-108, ISBN 978-83-954209-8-6, OCLC 1227261764 [dostęp 2022-01-27].
  9. Timothy Snyder, Skrwawione ziemie: Europa między Hitlerem a Stalinem, przeł. Bartłomiej Pietrzyk, Warszawa: Świat Książki 2011.
  10. Nieszawa / Fundacja Św. Brata Alberta, albert.krakow.pl [dostęp 2022-09-01].
  11. Na podstawie „Zdrój Ciechociński”. maj 2009 r.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
Aleksandrów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Aleksandrów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 52.94 N
  • S: 52.62 N
  • W: 18.49 E
  • E: 18.95 E
POL Nieszawa COA.svg
Oficjalny Herb Nieszawy zgodny z oficjalnym wzorem przyjętym Uchwałą Rady Miasta nr XXVII 177/17
JRKRUK 20140522 NIESZAWA RYNEK DSC02232.jpg
Autor:


To zdjęcie wykonał użytkownik Wikipedii i Wikimedia Commons Jarosław Kruk (Jrkruk).
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób:
autor: Jarosław Roland Kruk / Wikipedia, licencja: CC-BY-SA-3.0
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. W przypadku zamieszczenia zdjęcia w publikacji drukowanej, poproszę o przesłanie egzemplarza na mój adres, który podam mailowo.
Kontakt ze mną: jaroslaw.kruk@o2.pl
Zapraszam do obejrzenia mojej galerii zdjęć.

More information about pictures pl en +/−

Translations of this template pl en +/−

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nieszawa - rynek, pl. Kazimierza Jagiellończyka, widok od strony północnej, z ul. Noakowskiego
Nieszawa muzeum Noakowskiego.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Nieszawa, ul. Mickiewicza 6 - dom, obecnie muzeum Stanisława Noakowskiego, pocz. XIX w.
Piramida wieku Nieszawa.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Nieszawy, 2014
Nieszawa Ratusz.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Clerkus z polskiej Wikipedii, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nieszawa, ul. 3 Maja 2 - ratusz, XVIII/XIX
Nieszawa scenografia filmowa.jpg
Autor: Czonek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nieszawa woj. Kujawsko-pomorskie, ul. Piekarska. Scenografia, imitująca drewnianą małomiasteczkową zabudowę, do filmu Wesele w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego. Lokalizacja ul. Piekarska róg 3 Maja, widok od stron Wisły w kierunku rynku. W głębi jasna bryła budynku ratusza miejskiego.
Nieszawa kosciol sw Jadwigi 2.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Nieszawa - kościół św. Jadwigi
Nieszawa ferry, Vistula (2021).jpg
Autor: Pudelek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ferry in Nieszawa, Vistula river, Poland
Nieszawa franciszkanie.jpg
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nieszawa - kościół pw. Znalezienia Krzyża w zespole klasztornym franciszkanów (zabytek nr 306)
Kościół św. Jadwigi - stalle ed.jpg
Autor: , Licencja: CC BY 3.0
Nieszawa, Kościół św. Jadwigi w Nieszawie
JRKRUK 20140522 NIESZAWA PLEBANIA DSC02246.jpg
Autor:


To zdjęcie wykonał użytkownik Wikipedii i Wikimedia Commons Jarosław Kruk (Jrkruk).
Jeśli chcesz wykorzystać to zdjęcie, proszę o jego podpisanie w następujący sposób:
autor: Jarosław Roland Kruk / Wikipedia, licencja: CC-BY-SA-3.0
W przypadku zamieszczenia zdjęcia na stronie internetowej, poproszę o przesłanie informacji mailowej z adresem tej strony. W przypadku zamieszczenia zdjęcia w publikacji drukowanej, poproszę o przesłanie egzemplarza na mój adres, który podam mailowo.
Kontakt ze mną: jaroslaw.kruk@o2.pl
Zapraszam do obejrzenia mojej galerii zdjęć.

More information about pictures pl en +/−

Translations of this template pl en +/−

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nieszawa, ul. Noakowskiego 13 - plebania, dom w którym w 1867 r. urodził się Stanisław Noakowski