Noteć

Noteć
Ilustracja
Noteć pod Santokiem
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Rzeka
Długość391,3 km
Powierzchnia zlewni

17 300 km²

Średni przepływ

73[1] m³/s Nowe Drezdenko

Źródło
MiejscePojezierze Kujawskie
Współrzędne

52°22′29″N 19°00′25″E/52,374722 19,006944

Ujście
Recypient

Warta

MiejsceSantok
Współrzędne

52°44′09″N 15°24′20″E/52,735833 15,405556

Szlak
RiverIcon-Spring.svg391,3Pojezierze Kujawskie
RiverIcon-AffluentL.svgDrawa
RiverIcon-AffluentL.svgGwda
RiverIcon-AffluentL.svgMała Noteć
RiverIcon-AffluentL.svgMiała
RiverIcon-delta.svg0
Santok
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „ujście”
Stara Noteć na tzw. Bydgoskich Łąkach Nadnoteckich
Jaz na Noteci Górnej w Dębinku
Bocian nad Notecią
Śluza Gromadno na Noteci Dolnej
Ujście do Warty w Santoku
Noteć widziana z mostu w Czarnkowie

Noteć (niem. Netze) – rzeka o długości 391 km[2] w Polsce. Największy dopływ Warty. Powierzchnia dorzecza wynosi 17 300 km²[2]. Siódma pod względem długości i szósta pod względem powierzchni dorzecza rzeka Polski.

Noteć przepływa przez trzy województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie oraz lubuskie. Dzieli się na dwa odcinki[3]:

  • Noteć Górna – od źródeł do Nakła o długości (204 km),
  • Noteć Dolna – od Nakła do ujścia do Warty (187 km).

Przebieg

Źródło Noteci znajduje się na obszarze pomiędzy wsią Szczecin a Bogołomia w gminie Chodecz, na Pojezierzu Kujawskim, na zachód od Jeziora Kromszewickiego. Dalej płynie w kierunku południowo-zachodnim do jeziora Przedecz.

W 1928 roku Walenty Winid opisał Noteć jako powstającą z dwóch nurtów – Noteci wschodniej oraz Noteci zachodniej, która obecnie zwana jest Małą Notecią[4].

Dalej rzeka przepływa przez Jeziora Brdowskie, Modzerowskie oraz Długie. Następnie płynąc na zachód, a potem na północ, przepływa wzdłuż jez. Gopło.

W dalszym biegu Noteć przepływa jeszcze przez małe jeziora pałuckie, po czym dostaje się do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Odtąd płynie wśród rozległych łąk i bagien.

W Nakle rzeka łączy się z Kanałem Bydgoskim i odtąd aż do ujścia (na długości 187 km) jest elementem drogi wodnej Wisła-Odra. Od Nakła do Krzyża na długości 137 km ma charakter rzeki skanalizowanej z 14 stopniami wodnymi (śluzami i jazami)[4].

Dość ospały bieg „leniwej Noteci” zmienia się dopiero po przyjęciu największego dopływu – Gwdy, który w tym miejscu jest większy od Noteci – średni przepływ Gwdy wynosi 27 m³/s w Pile[5] Noteci 44 m³/s - w Ujściu po połączeniu rzek[6]. Ostatnim większym dopływem jest Drawa. Ujście rzeki do Warty znajduje się w Santoku koło Gorzowa Wielkopolskiego.

Żegluga

Noteć jest żeglowna na prawie całej długości. Od czasu budowy Kanału Bydgoskiego w 1774 r. jest elementem szlaku żeglugowego łączącego Wisłę z Odrą. Prace regulacyjne na Noteci Dolnej przeprowadzono w latach 1863–1915[7]. W rezultacie tych prac, między Nakłem, a ujściem Drawy zbudowano 14 stopni wodnych oraz wykonano 105 przekopów likwidujących zakola rzeki o promieniu poniżej 180 m, skracając ją przy tym o 30 km[7].

Natomiast na Noteci Górnej na odcinku od jeziora Gopło do Kanału Bydgoskiego prace regulacyjne przeprowadzono w latach 1878–1882. Doprowadziły one do budowy Kanału Górnonoteckiego wraz z 6 stopniami wodnymi, budowy dwóch śluz na Noteci, a także pogłębienia oraz wyprostowania koryta rzecznego poprzez przekopy o długości 30 km.

Od czasu uruchomienia drogi wodnej Wisła – Odra ranga Noteci urosła do najważniejszego szlaku transportowego północnej Wielkopolski. Po przebudowie szlaku w latach 1905–1915, po Noteci pływały barki o nośności ponad 500 ton. Upadek żeglugi towarowej na Noteci rozpoczął się w latach 80. XX w. Od lat 90. XX w. nie wykonuje się prac bagrowniczych, co doprowadziło do zamulenia dna i wstrzymania ruchu jednostek z ładunkami. Doszło do likwidacji firm żeglugowych, stoczni, portów, przystani i infrastruktury transportowej[3].

Nadzieje ożywienia ruchu żeglugowego na Noteci wiąże się od początku XXI wieku z rozwojem turystyki wodnej. W celu poprawy stanu środowiska i infrastruktury Noteci powstało w 2000 roku stowarzyszenie pod nazwą Związek Miast i Gmin Nadnoteckich (ZMiGN)[3].

Od początku XXI wieku dorzecze Noteci, należące do terenów o najniższych średniorocznych sumach opadów w Polsce, jest objęte zjawiskiem suszy hydrologicznej. W rezultacie zmniejsza się zarówno przepływ, jak i poziom wody w rzece. W lipcu 2019 u ujścia rzeki do Warty w Santoku zanotowano skrajnie niski poziom wód wynoszący zaledwie 6 cm[8], a odcinek drogi wodnej między śluzą Krostkowo na 68,25 km szlaku a śluzą Gromadno na 53,4 km przestał się nadawać nawet dla ruchu łodzi turystycznych[9], wymagając doraźnego pogłębienia[10].

Szlak kajakowy

Szlak kajakowy na Noteci posiada następujące parametry:

  • skala trudności – ocena: ZWA (ZWB), czyli bardzo łatwy z miejscami łatwymi,
  • skala uciążliwości – ocena: U3 (dość uciążliwy) do Kaliny, dalej U1 (nieuciążliwy),
  • skala atrakcyjności – ocena: **(*), czyli malowniczy, miejscami dość malowniczy (rzeka jest w dużej części uregulowana).

Na spływ całą rzeką należy przeznaczyć około 7–8 dni (do Kaliny trzy i to tylko przy wyższych stanach wód)[11].

Noteć w sieci międzynarodowych dróg wodnych

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2002 r. ws. klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych[12], Noteć Górna – od jeziora Gopło do połączenia z Kanałem Bydgoskim – ma klasę żeglowną Ia, Noteć Dolna – od połączenia z Kanałem Bydgoskim do ujścia rzeki Drawy – klasę Ib, zaś Noteć Dolna – od ujścia Drawy do ujścia do Warty – klasę II.

Noteć Dolna (187,2 km, od Nakła do ujścia do Warty) jest elementem międzynarodowej drogi wodnej E70, ustalonej w 1996 r. w porozumieniu AGN (European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance)[13].

Hydronimia

Nazwa rzeki wywodzi się z praindoeuropejskiego rdzenia *(s)ne-t- || *(s)nē-t-, por. stind. snāti ‘pławi, kąpie się’, łac. nō, nā-re ‘pływać’, grec. νοτος, νοτιος ‘mokry’, ilir. Natiso, Natissa[14].

Dorzecze

Lewe dopływy:

Prawe dopływy:

Urbanizacja

Większe miejscowości leżące nad Notecią bądź w jej pobliżu
herbmiejscowośćludność
POL Przedecz COA.svg
Przedecz1780
POL gmina Budzyń COA.svg
Brdów1215
POL Izbica Kujawska COA.svg
Izbica Kujawska2771
POL Sompolno COA.svg
Sompolno3624
POL Kruszwica COA.svg
Kruszwica8969
POL Inowrocław COA.svg
Inowrocław72 643
POL Pakość COA.svg
Pakość5824
POL Barcin COA.svg
Barcin7715
POL Łabiszyn COA.svg
Łabiszyn4563
POL village Rynarzewo.svg
Rynarzewo1461
POL Nakło nad Notecią COA.svg
Nakło nad Notecią19 542
POL Szamocin COA.svg
Szamocin4258
POL Miasteczko Krajeńskie COA.jpg
Miasteczko Krajeńskie1163
POL Ujście COA 1.svg
Ujście3869
POL Czarnków COA.svg
Czarnków11 375
POL Wieleń COA.svg
Wieleń5899
POL Drezdenko COA.svg
Drezdenko10 193

Przypisy

  1. Index.
  2. a b Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2007 roku. Bydgoszcz: WIOŚ w Bydgoszczy, 2008, s. 113. ISBN 978-83-927525-0-9. [dostęp 2009-12-15].
  3. a b c Franciszek Strugała, Rozwój turystyki wodnej na rzece Noteć – doświadczenia Związku Miast i Gmin Nadnoteckich, [w:] Zygmunt Babiński (red.), Rewitalizacja drogi wodnej Wisła-Odra szansą dla gospodarki regionu. T. I., Bydgoszcz: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Instytut Geografii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, 2008.
  4. a b I. Krajobraz bydgosko-nakielski. W: Walenty Winid: Kanał Bydgoski. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928, s. 9. [dostęp 2009-12-15].
  5. Index.
  6. Index.
  7. a b Woźniak-Hlebionek 2002 ↓.
  8. Maciej Kulesza, Andrzej Tyczyno: W Noteci brakuje wody. Pozostaje modlitwa o deszcz. Wyborcza, 2019-07-10.
  9. Maciej Kulesza: Noteć wysycha. Statek szkolny „Łokietek” uwięziony w błocie. Wyborcza, 2019-07-01.
  10. Maciej Kulesza: Noteć głębsza, więc statek „Łokietek” został uwolniony. Wyborcza, 2019-08-21.
  11. Szlak kajakowy – rzeka Noteć. Prywatne Okienko Wuja Mariana – strona kajakowa. [zarchiwizowane z tego adresu].
  12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1170).
  13. Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007–2013., Szczecin: Akademia Morska w Szczecinie. Instytut Inżynierii Transportu. Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, 2006, s. 25 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
  14. S. Rospond, Onomastyka słowiańska, cz. II, „Onomastica” (nr 4, r. III, z. 1), Wrocław 1957.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
RiverIcon-delta.svg
Icon for riverfloating diagrams. Informations on the Category Page
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL Miasteczko Krajeńskie COA.jpg
Herb wsi Miasteczko Krajeńskie
Noteć k Białośliwia 9.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Noteć koło Białośliwia
POL gmina Budzyń COA.svg
Brdów, coat of arms
Noteć w Dębinku.jpg
Stara Noteć w Dębinku
Noteć.jpg
Autor: Grzegurz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rzeka Noteć widziana z mostu w Czarnkowie (w kierunku wschodnim)
Gromadno.jpg
Gromadno (powiat nakielski, woj. kujawsko-pomorskie) - stopień piętrzący (śluza żeglugowa nr 10) na Noteci Leniwej.
Santok village2.jpg
Autor: Staszek Pietkiewicz (commons: Staszek99, wiki-pl: Staszek99), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Santok - widok na ujście Noteci do Warty.
POL village Rynarzewo.svg
Village Rynarzewo coat of arms
PL-2010 flood in Santok-1.jpg
Autor: Staszek99, Licencja: CC BY-SA 4.0
Santok - ujście Noteci do Warty, fala powodziowa
Noteć - jaz w Dębinku.jpg
Jaz na Noteci w Dębinku
Noteć k Białośliwia 5.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Noteć koło Białośliwia. W oddali rezerwat przyrody Zielona Góra