Nowe Brusno

Nowe Brusno

wieś
Cerkiew św. Paraskewy
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	lubaczowski
Gmina	Horyniec-Zdrój
Liczba ludności (2011)	484[1][2]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-620
Tablice rejestracyjne	RLU
SIMC	0602851
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój Nowe Brusno
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowe Brusno
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nowe Brusno
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Nowe Brusno
50°14′50″N 23°18′21″E/50,247222 23,305833

Pomnik w kształcie krzyża wzniesiony z inicjatywy chłopów upamiętniający zniesienie pańszczyzny w 1848 roku

Cmentarz greckokatolicki

Nowe Brusno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój^[3][4]. Leży nad Brusienką.

W latach 1954-1959 wieś należała i była siedzibą gromady Brusno Nowe. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.

Historia

Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawiła się w 1444 roku w akcie nadania wsi Horyniec Piotrowi Pieczykurowi, przez księcia Mazowieckiego Władysława, gdzie wymienione są granice nadanego majątku^[5].

Pochodzenie nazwy i dawne losy wsi są identyczne, jak w przypadku Starego Brusna, które później powiększyło się o Wolę Bruśnieńską, położoną w odległości ok. 5 km w dół doliny Brusienki. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły Brusno na dwie części: Brusno Stare i Brusno Nowe (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając między nimi w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach. Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod wzgórzem 385 m. w Starym Bruśnie. W XVII w. w zachodniej części wsi działał niewielki zakład metalurgiczny, wokół którego powstała samodzielna osada Rudka Bruśnieńska (później Rudka). Nazwę tę nosi do dzisiaj jeden z przysiółków (pozostało jedno gospodarstwo) i fragment lasu, jednakże leży teraz w granicach sąsiedniej wsi Chotylub.

Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach – Niemcy a Brusno Nowe – Polacy. W latach 1944-1946 kilkudziesięciu mieszkańców wsi zginęło z rąk UPA. 27 kwietnia 1945 roku sotnia UPA zaatakowała posterunek Milicji Obywatelskiej we wsi. Zginęło 14 funkcjonariuszy. Ku ich czci w 1975 roku usypano mogiłę oraz wmurowano w ścianę budynku szkoły podstawowej tablicę pamiątkową^[6]. Nielicznych mieszkańców ukraińskich wysiedlono a w ich miejsce przybyli osadnicy z okolic Rzeszowa i Łańcuta.

Zabytki

• Drewniana cerkiew pw. św. Paraskewy z 1713, jest jedną z najstarszych w regionie. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami. Każda z części nakryta jest dużą kopułą z latarnią. Ośmioboczne kopuły i bębny pokryte są blachą. Pierwotnie nad babińcem znajdowała się kaplica z galerią arkadową od zewnątrz. Budowla otoczona była wokół zadaszeniami i sobotami. W 1873 r. do sanktuarium dostawiono zakrystię, a w 1903 r. przekształcono bryłę budowli (wzniesiono nowy babiniec, zmieniono profile kopuł i zlikwidowano zadaszenie). Była to filialna cerkiew greckokatolickiej parafii w Bruśnie Starym, po wojnie nieużytkowana i zdewastowana. W latach 2014–2019 wykonano remont obejmujący pełną konserwację świątyni.

• W pobliżu cerkwi znajduje się stary cmentarz z licznymi nagrobkami, pochodzącymi z miejscowych warsztatów kamieniarskich, w tym także powojenne prace ostatnich kamieniarzy z Polanki. Na cmentarzu zachowały się także nagrobki w formie prymitywnych steli, ewangelickich osadników niemieckich z DeutschBach.
• Cmentarz wojenny z I wojny światowej, znajdujący się na prawym brzegu Brusienki, na wschód od drogi do Łówczy, na którym w czerwcu 1915 pochowano żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W jego pobliżu niewielki cmentarz choleryczny z początku XX w.
• Parafialny kościół rzymskokatolicki pw. Nawiedzenia NMP z 1912 r., wewnątrz uznawany za cudowny obraz Matki Bożej, przywieziony w 1945 r. z Buska na Ukrainie.
• W pobliżu kościoła znajduje się cmentarz rzymskokatolicki z licznymi nagrobkami, pochodzącymi z miejscowych warsztatów kamieniarskich, w tym także powojenne prace ostatnich tutejszych kamieniarzy.
• Liczne krzyże i figury przydrożne, pochodzące z tutejszych warsztatów kamieniarskich.

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Lew - Ludowy ośrodek kamieniarski w Bruśnie, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
• P.Wład M.Wiśniewski - Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
• Grzegorz Rąkowski - Polska egzotyczna, część II, wyd. "Rewasz" 2004.

Linki zewnętrzne

• Brusno Nowe i Stare, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391 .