Ożwiowate

Ożwiowate
Ilustracja
Kwiat Loasa vulcanica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

dereniowce

Rodzina

ożwiowate

Nazwa systematyczna
Loasaceae Juss.
Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 5: 21. 1804[3]
Typ nomenklatoryczny

Loasa Adans. (1763)[3]

Eucnide urens
Caiophora chuquitensis
Kissenia capensis

Ożwiowate (Loasaceae) – rodzina roślin z rzędu dereniowców. Obejmuje 20 rodzajów z około 330 gatunkami[4]. Największe ich zróżnicowanie występuje w zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w Meksyku, nieco mniejsze w Andach w Ameryce Południowej. Cały zasięg rodziny obejmuje rozległe obszary Ameryki Północnej na południe od Kanady oraz Amerykę Południową bez jej wschodniej części i południowych krańców. Tylko jeden rodzaj (Kissenia) reprezentowany jest w Afryce (jeden gatunek w południowo-zachodniej części, drugi w północno-wschodniej oraz na przyległym Półwyspie Arabskim). Jeden rodzaj (Plakothira) z 3 gatunkami występuje na Markizach. Rośliny te zajmują różne siedliska od wilgotnych lasów, poprzez stepy i murawy wysokogórskie po półpustynie. Różne gatunki z rodzajów Caiophora, Nasa i Mentzelia wykorzystywane są w lecznictwie ludowym. Rośliny z tego ostatniego rodzaju dostarczają także nasion wykorzystywanych jako pożywienie (Indianie mielą je na mąkę), a współcześnie sadzone są też jako rośliny ozdobne[4].

Morfologia

Pokrój
Głównie rośliny jednoroczne i byliny, rzadko krzewy (Kissenia i Pentalonyx) lub niewielkie drzewa (Mentzelia arborescens). Niektórzy przedstawiciele to pnącza. Rośliny okryte są zazwyczaj włoskami, przy czym mają one bardzo zróżnicowaną budowę i funkcje. Poza włoskami prostymi występują i takie, które pokryte są zadziorkami lub dodatkowymi kolcami, czasem zagiętymi na podobieństwo kotwicy i wyrastającymi ze szczytu włoska. Bywają włoski gruczołowe i parzące. Te ostatnie podobne są do włosków pokrzywy zwyczajnej (wielokomórkowa podstawa i impregnowany krzemionką, lekko zagięty czubek) i wywołują podobną pokrzywkę[4][5].
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe, o blaszkach całych lub podzielonych[4][5].
Kwiaty
Obupłciowe, zapylane przez owady, nierzadko z efektownym okwiatem. Kielich i korona są 5-krotne, przy czym płatki bywają bardzo zróżnicowane. Pręciki występują w jednym, dwóch lub większej liczbie okółków, przy czym zewnętrzne ulegają nierzadko redukcji do prątniczków, czasem pełnią funkcję miodników. Jednokomorowa, dolna lub wpółdolna zalążnia składa się z 3 lub 5 owocolistków, zawiera liczne zalążki[4][5].
Owoce
Torebka z licznymi nasionami pękająca wzdłuż nerwu środkowego lub nerwów bocznych, rzadziej jednonasienny orzeszek[4][5].

Systematyka

W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzina umieszczana była obok ogórecznikowatych (Boraginaceae)[5] lub męczennicowatych (Passifloraceae)[4]. Wnioski z licznych badań z początków XXI wieku sytuują rodzinę jako siostrzaną wobec hortensjowatych (Hydrangeaceae) w obrębie rzędu dereniowców (Cornales)[2][4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
dereniowce

Hydrostachyaceae





Grubbiaceae



Curtisiaceae




Nyssaceaebłotniowate



Cornaceaedereniowate




Loasaceaeożwiowate



Hydrangeaceaehortensjowate





Podział rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery podrodziny[4][6]. W niektórych ujęciach nie wyodrębnia się podrodziny Petalonychoideae (rodzaj Petalonyx włączany jest do podrodziny Gronovoideae)[2][5]. Analizy filogenetyczne z początków XXI wieku wskazują na to, że klady bazalne w obrębie rodziny stanowią dwa rodzaje Eucnide i Schismocarpus[2].

Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[2]:

ożwiowate

Eucnide




Schismocarpus




Loasoideae




Mentzelioideae



Gronovioideae






Podział rodziny według GRIN[6]:

Podrodzina: Loasoideae

Przedstawiciele występują na kontynentach amerykańskich, w Afryce i na wyspach Oceanu Spokojnego. Kwiaty zawierają liczne zalążki i pręciki zmodyfikowane w różnokształtne i barwne miodniki[5].

  • Aosa Weigend
  • Blumenbachia Schrad.blumenbachia[7]
  • Caiophora C. Presl
  • Chichicaste Weigend
  • Huidobria Gay
  • Kissenia R. Br. ex Endl.
  • Klaprothia Kunth
  • Loasa Adans.loasa[7], ożwia, parzydło, pieczycha[8]
  • Nasa Weigend
  • Plakothira Florence
  • Presliophytum (Urb. & Gilg) Weigend
  • Scyphanthus Sweet
  • Xylopodia Weigend

Podrodzina: Mentzelioideae

Przedstawiciele występują w Ameryce Północnej i Południowej. Wyróżniają się kwiatami zawierającymi liczne pręciki (do ponad 150) i liczne zalążki[5].

  • Eucnide Zucc.
  • Mentzelia L.menzelia, mencelia
  • Schismocarpus S. F. Blake

Podrodzina: Gronovioideae

Kwiaty posiadają tylko jeden zalążek oraz jeden okółek z 5 pręcikami[5].

  • Cevallia Lag.
  • Fuertesia Urb.
  • Gronovia L.gronowia

Podrodzina Petalonychoideae

Kwiaty posiadają tylko jeden zalążek oraz jeden okółek z 5 pręcikami, brak włosków parzących[4].

  • Petalonyx A. Gray

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. a b James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – L. [dostęp 2013-05-07]. (ang.).
  4. a b c d e f g h i j Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 193-194. ISBN 1-55407-206-9.
  5. a b c d e f g h i Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 219-222, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
  6. a b Family: Loasaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-05-07]. (ang.).
  7. a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 22, 52.
  8. Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 341. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Loasa vulcanica 002.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Loasa vulcanica, Loasaceae, flower. Botanical Garden KIT, Karlsruhe, Germany.
Kissenia capensis02.JPG
Autor: Nanosanchez, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kissenia capensis en Spitzkoppe (Namibia).
Caiophora chuquitensis 09.JPG
Autor: Rolf Engstrand, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plant species Caiophora chuquitensis in Bergianska trädgården, in Stockholm, Sweden.
Eucnide urens 12.jpg
Autor: Stan Shebs (modify by Aqw96), Licencja: CC BY-SA 3.0
Eucnide urens in Gypsum Wash where Northshore Drive crosses it, Lake Mead National Recreation Area, southern Nevada