Obrona Wilna (1920)

Obrona Wilna

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	14 lipca 1920
Miejsce	Wilno
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
gen. Aleksander Boruszczak płk. Bronisław Wędziagolski komkor. Gaja Gaj
Siły
2 Dywizja L-B 3 KK Gaja
brak współrzędnych

Adam Przybylski
Wojna Polska 1918―1921^[1]

Obrona Wilna – walki 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej z sowieckim 3 Korpusem Kawalerii Gaja w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Położenie wojsk przed bitwą

W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego^[2]. Naczelne Dowództwo nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej^[3]. 10 lipca dowództwo polskie rozpoczęło przygotowania do obrony Wilna.

Ściągnięta z polsko-litewskiej linii demarkacyjnej, 2 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Aleksandra Boruszczaka^[4] obsadzała rubież obrony Skajtaszyle – Korkożyszki – Dubinki. Wspierał ją pułk jazdy ochotniczej rotmistrza Dąbrowskiego. W naprędce sformowano także Wileńską Ochotniczą Legię Kobiet i inne oddziały ochotnicze^[5].

W obliczu zagrożenia zarysowały się różnice zdań w polskim dowództwie. 11 lipca dowództwo obrony Wilna objął etatowy dowódca III Brygady Litewsko-Białoruskiej płk Bronisław Wędziagolski. Nominacji tej nie uznał gen. Boruszczak, który na to stanowisko wyznaczył dowódcę Lidzkiego pułku strzelców ppłk. Witolda Huperta^[6].

Działania wojsk

Działania oddziałów 4 KK Gaja

12 i 13 lipca oddziały 3 Korpusu Kawalerii odrzuciły piechotę polską pod Korkożyszkami i Podbrodziem^[7] i 14 lipca kawaleria Gaja ruszyła na Wilno. 15 Dywizja Kawalerii nacierała jednym pułkiem na stację Landwarów, dwa kolejne maszerowały prawym brzegiem Wilii, a pozostałe dwa nacierały traktem Niemenczyn - Wilno. 10 Dywizja Kawalerii nacierała na Rubno – Wilejkę, wysyłając równocześnie dwa pułki kawalerii z zadaniem przecięcia linii kolejowej Wilno - Mołodeczno^[8].

Na miasto uderzyła spieszona 3 Brygada Kawalerii i zdobyła Zielony Most. Prowadząc zacięte walki uliczne, Sowieci opanowali Antokol i wyszli na tyły oddziałów polskich broniących miasta^[8].

Działania wojsk polskich

Około 8.00 gen. Boruszczak, grupa kawalerii rtm. Dąbrowskiego oraz pododdziały z różnych pułków piechoty, jazdy, baterie artylerii, batalion harcerski i Legia Kobiet opuściły Wilno. Nieświadome tego faktu było zarówno dowództwo 1 Armii, ale i podległe dowódcy DL-B oddziały. Jednolite dowodzenie obroną miasta przestało istnieć.

Walki lidzkiego pułku strzelców

W myśl rozkazu dowódcy dywizji, generała Boruszczaka, od 11 lipca w Wilnie zgrupowały się II i III bataliony lidzkiego pułku strzelców. Batalion II został przydzielony do grupy pułkownika Leona Zawistowskiego i 13 lipca obsadził odcinek Mickuny - Josówka. Tu powstrzymywał natarcie nieprzyjaciela do późnej nocy i dopiero na rozkaz dowódcy grupy cofnął się na pozycje na wschód od Nowej Wilejki ^[9]. Jednakże wobec zagrożenia miasta od północy pułkownik Zawistowski nakazał dalszy odwrót. Batalion stanowił ariergardę i osłaniał odwrót Grupy w kierunku na Wilno^[9]. W południe 14 lipca osiągnięto Zarzecze, ale batalion pomaszerował w kierunku dworca kolejowego, gdzie wszedł w kontakt taktyczny z II i III batalionem kowieńskiego pułku strzelców ^[10]. W tym czasie pozostający w Wilnie III/ lidzkiego ps po utarczkach z wkraczającymi oddziałami sowieckimi wycofywał się z miasta w kierunku Ponar. To samo uczynił II batalion^[10].

Walki pułku kowieńskiego

Do 13 lipca pododdziały kowieńskiego pułku strzelców zgrupowały się w okolicach Nowej Wilejki. Zbyt duża przewaga nieprzyjaciela, brak łączności z sąsiadami, przemęczenie krwawymi walkami spowodowało, że pułk rozpoczął wycofywanie w kierunku Wilna. Wcześniej stracił całą 7 kompanię, która została rozbrojona przez Litwinów i internowana ^[11]. Kilka kilometrów od Wilna szef sztabu dywizji kapitan Alfred Mitschke nakazał dowódcy pułku, by wspólnie z batalionem lidzkiego ps bronić dworca kolejowego. Idący na prawem skrzydle II batalion został ostrzelany silnym ogniem karabinów maszynowych w okolicach dworca. W odpowiedzi, uderzenie polskiego batalionu spowodowało, że Polacy zdobyli w walce zarówno stację towarową, jak i osobową^[12]. Jednocześnie III batalion wkroczył do miasta ulicą Polerką. Tocząc ciężkie i niedogodne walki w ciasnych uliczkach, wypierał nieprzyjaciela do centrum. Chwilowe powadzenie odniesione przez strzelców kowieńskich nie doprowadziło jednak do odebrania bolszewikom Wilna. Z powodu zbyt szczupłych sił, oddziały 2 DL-B nie mogły ubezpieczyć wszystkich ulic, musiały część ulic bocznych obsadzić niewielkimi pododdziałami, lub pozostawić w ogóle bez ubezpieczeń^[13].

Utrata Wilna

Walki trwały do późnych godzin wieczornych. Trudności w nawiązaniu i utrzymaniu łączności pomiędzy oddziałami broniącymi miasta spowodowały, że w powstałe luki wchodziły silne oddziały czerwonoarmistów. Oskrzydliły one pułki strzelców kowieńskich i lidzkich. Na skutek groźnego położenia polskie oddziały rozpoczęły wycofanie w kierunku Landwarowa. Po nawiązaniu łączności z będącym tam dowódcą 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej pułkownikiem Boruszczakiem, prowadzono dalszy odwrót wzdłuż toru kolejowego Wilno – Grodno^[14].

Wkraczające do Wilna oddziały Armii Czerwonej zdobyły duże zapasy broni i amunicji. Wyczerpane walkami, nie podjęły jednak pościgu. 10 Dywizja Kawalerii zatrzymała się na południowo-wschodnim skraju miasta, a 15 Dywizja Kawalerii na zachód od Wilna^[14].

Bilans walk

Bitwa o Wilno została przez oddziały polskie przegrana. Klęska pociągnęła za sobą daleko idące skutki. Walczące na silnie umocnionej linii dawnych okopów niemieckich, 10. i 17. Dywizje Piechoty utraciły oparcie na swoim północnym skrzydle i rozpoczęły odwrót^[14]. W ślad za nimi wycofywały się pozostałe jednostki 1 Armii, a potem 4 Armii broniącej linii Szczary. Sama 2 Dywizja Litewsko-Białoruska po porażce pod Wilnem w toku dalszego odwrotu została otoczona przez oddziały Armii Czerwonej oraz oddziały litewskie, straciła całą artylerię, a większość jej oddziałów została rozbita lub internowana na Litwie^[14]. Nieudolne dowodzenie gen. Boruszczaka i kpt. Mitschke znalazło swój epilog w sądzie wojskowym^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Szymon Baron: Zarys historii wojennej 77-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Komisja pułkowa: Zarys historji wojennej pułków polskich 1918–1920. 76 Lidzki pułk piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Marian Różycki, Stefan Dybkowski: Zarys historii wojennej 79-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Szabłowski, Franciszek Suchomel: Zarys historii wojennej 78-go Słuckiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Akta sprawy gen. Aleksandra Boruszczaka, dowódcy obrony Wilna. [dostęp 2020-07-05].