Odtrutka

Odtrutka, antidotum – substancja mająca zdolność neutralizacji lub zmniejszenia toksyczności trucizny. Jej działanie najczęściej polega na tworzeniu z trucizną niewchłanialnego lub mniej toksycznego związku chemicznego. Wyróżnia się odtrutki swoiste (skierowane przeciw konkretnej truciźnie) i nieswoiste (ogólne, na przykład mleko lub węgiel aktywny przy zatruciach doustnych).

W dawnej medycynie uważano, że może istnieć uniwersalna odtrutka. Zdolność taką przypisywano teriakowi^[1].

Klasyfikacja odtrutek

Odtrutki swoiste (z przykładami)

• substancje przeprowadzające truciznę w związki nierozpuszczalne lub chelatowe. Wiążą się z trucizną obecną w ustroju, dezaktywując ją.
  • wersenian dwusodowo-wapniowy – w zatruciach metalami ciężkimi
  • dimerkaprol i penicylamina – w zatruciach niektórymi metalami
• reaktywatory – substancje normalizujące procesy metaboliczne, uwalniające zablokowany enzym przez wiązanie się z toksyną obecną w ustroju
  • obidoksym – w zatruciach związkami fosfoorganicznymi w celu przywrócenia czynności acetylocholinoesterazy
  • azotyn izoamylu – w zatruciach cyjankami powodują powstanie methemoglobiny i połączenie się z nią cyjanków, które tym samym oddysocjowują z zablokowanej oksydazy cytochromowej.
  • wersenian dwukobaltowy – w zatruciach cyjanowodorem i cyjankami
• odtrutki witaminowe – w przypadkach zatruć substancjami, których działanie jest odwrotne do witamin
  • witamina B₆ w zatruciu izoniazydem
  • witamina K w zatruciu pochodnymi kumaryn
• substancje blokujące przemiany metaboliczne trucizn (stosowane jeśli trujące są metabolity)
  • etanol – w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym uniemożliwia powstanie toksycznych metabolitów (formaldehydu, kwasu mrówkowego, toksycznych pochodnych glikolu)
• substancje przyspieszające i ułatwiające metabolizm toksyn (stosowane, jeśli metabolity są nietoksyczne)
  • N-acetylocysteina – w zatruciu paracetamolem
  • tiosiarczan sodu – w zatruciach cyjankami
• związki redukujące – w przypadkach zatruć substancjami methemoglobinotwórczymi
  • błękit metylenowy
  • tionina
• antagonisty działania farmakologicznego trucizn. Działają przez zablokowanie receptorów, z którymi wiąże się trucizna.
  • nalokson – w zatruciach opioidami
  • flumazenil – w zatruciach benzodiazepinami
  • atropina w zatruciach insektycydami fosforanoorganicznymi i innymi związkami fosforoorganicznymi
  • penicylina krystaliczna – w zatruciach muchomorem sromotnikowym
• odtrutki swoiste oparte na działaniu przeciwciał.
  • przeciwciała przeciw digoksynie i jadowi żmii
  • surowica

Odtrutki nieswoiste:

• tlen – w zatruciach tlenkiem węgla, siarkowodorem
• węgiel aktywny (adsorbujący toksyny na swojej powierzchni)
• ciekła parafina
• mleko – w zatruciach substancjami żrącymi, metalami ciężkimi, czwartorzędowymi solami amoniowymi
• mocna herbata – w zatruciach alkaloidami i glikozydami nasercowymi
• skrobia – w zatruciach substancjami żrącymi, kwasami organicznymi i nieorganicznymi, jodyną
• białko jaj – w zatruciach substancjami żrącymi i metalami ciężkimi

Zobacz też

• toksykologia
• panaceum

Przypisy

Bibliografia

• Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów. Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002. ISBN 83-200-2648-2.