Okrągły Stół (Polska)

Okrągły Stół
Ilustracja
Okrągły stół eksponowany w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Prezydenckim w Warszawie (2019)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Data

6 lutego – 5 kwietnia 1989

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Okrągły Stół”
Ziemia52°14′34″N 21°00′57″E/52,242778 21,015833

Okrągły Stół – negocjacje prowadzone od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 przez przedstawicieli władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, demokratycznej opozycji oraz stron kościelnych (przedstawiciele Kościoła katolickiego i Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego).

Prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów, podzespołów i grup roboczych brało udział ok. 717 osób (uczestników, ekspertów i obserwatorów)[1].

Jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, od którego rozpoczęły się zmiany ustrojowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym częściowo wolne wybory do Sejmu, tzw. wybory czerwcowe.

Geneza Okrągłego Stołu

3 czerwca 1988 Stanisław Ciosek przedstawił ks. Alojzemu Orszulikowi zarys reformy politycznej, która zakładała częściowo wolne wybory z przywróceniem Senatu i zapewnienie 60–65% miejsc w Sejmie „stronie rządowej“[2].

W połowie sierpnia 1988 roku władze PRL rozpoczęły bezpośrednie rozmowy z opozycją spowodowane licznymi, trwającymi od kwietnia w różnych regionach Polski protestami społecznymi. Dzięki nim 31 sierpnia w willi MSW przy ul. Zawrat w Warszawie odbyło się spotkanie generała Czesława Kiszczaka oraz Lecha Wałęsy, na którym obecny był także biskup Jerzy Dąbrowski oraz sekretarz Komitetu Centralnego Stanisław Ciosek[3]. Kolejne nastąpiło 15 września, oprócz Kiszczaka, Wałęsy i Cioska byli na nim także Andrzej Stelmachowski i ksiądz Alojzy Orszulik[3].

16 września rozpoczęły się, znane jako rozmowy w Magdalence, rozmowy władz państwowych z przedstawicielami ruchu solidarnościowego i Kościoła, podczas których głównym zagadnieniem sporu była kwestia legalizacji Solidarności[4]. Uzgodniono, iż Okrągły Stół powstanie w połowie października, a jego tematyką ma być: „model funkcjonowania państwa i życia publicznego, przyspieszenie rozwoju i modernizacja gospodarki narodowej, kształt polskiego ruchu związkowego”[5]. Październikowego terminu nie dotrzymano, ponieważ Solidarność nie zgadzała się na warunki rządowe: żądała legalizacji oraz nieingerowania w skład strony solidarnościowo-opozycyjnej przyszłego Okrągłego Stołu[3].

27 września 1988 roku stanowisko premiera objął Mieczysław Rakowski, 14 października został natomiast powołany jego gabinet. W grudniu rozpoczęły się obrady X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, podczas którego dyskutowano możliwość rozmów z Solidarnością oraz jej legalizacji. Spowodowały one duży konflikt w partii, w tym zmiany w Biurze Politycznym[3]. Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. Jaruzelskiego i Kiszczaka, przyjęto „Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego”[3]. Umożliwiło to rozpoczęcie przygotowań do obrad Okrągłego Stołu.

27 stycznia 1989 nastąpiło kolejne spotkanie Wałęsy i Kiszczaka, podczas którego ustalono procedurę i zakres obrad oraz ostateczny termin rozpoczęcia[3].

Przebieg

Tablica pamiątkowa na budynku Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego przy ul. Karowej 18

Obrady toczone były w trzech głównych zespołach:

  • ds. gospodarki i polityki społecznej (13 posiedzeń)[1]
  • ds. reform politycznych (9 posiedzeń)[1]
  • ds. pluralizmu związkowego (10 posiedzeń)[1]

Ogółem miały miejsce dwa spotkania plenarne (na rozpoczęcie i zakończenie obrad) oraz ok. 97 posiedzeń w zespołach, podzespołach i grupach roboczych[1].

Obradowano w dziesięciu podzespołach (alfabetycznie)[1]

  • ds. ekologii (8 posiedzeń),
  • ds. górnictwa (9 posiedzeń),
  • ds. polityki mieszkaniowej (4 posiedzenia),
  • ds. młodzieży (5 posiedzeń),
  • ds. nauki, oświaty i postępu technicznego (4 posiedzenia),
  • ds. reformy prawa i sądów (9 posiedzeń),
  • ds. rolnictwa (5 posiedzeń),
  • ds. środków masowego przekazu (6 posiedzeń),
  • ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego (1 posiedzenie),
  • ds. zdrowia (5 posiedzeń)

Obradowano również w kilku grupach roboczych, m.in. (alfabetycznie)[1]:

  • ds. indeksacji płac i dochodów (3 posiedzenia),
  • ds. majątkowych związków zawodowych,
  • ds. nowelizacji ustawy o związkach zawodowych,
  • ds. samorządu terytorialnego (3 posiedzenia),
  • ds. stowarzyszeń (3 posiedzenia),
  • ds. założeń do projektu ustawy o uprawnieniach niektórych pracowników do ponownego nawiązania stosunku pracy,
  • ds. ustawy o związkach zawodowych rolników indywidualnych.

Komplet stenogramów z posiedzeń Okrągłego Stołu jest przechowywany w Bibliotece Sejmowej[6].

Postanowienia

  • utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów; wybory większościowe (po 2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3);
  • kwotowe wybory do Sejmu – 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD (60%) oraz dla prokomunistycznych organizacji katolików – PAX, UChS i PZKS (5%). Ważny jest fakt, iż liczbę 299 podzielono na 264 i 35, z czego pierwsze były obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych, a drugie z tzw. listy krajowej, na której znajdowali się najbardziej znani przedstawiciele partyjni; o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni;
  • utworzenie urzędu Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na 6-letnią kadencję;
  • zwiększenie roli Sejmu jako naczelnego organu państwa, likwidacja Rady Państwa
  • zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiła rejestrację NSZZ „Solidarność”, NSZZ RI „Solidarność”, NZS;
  • większe kompetencje Trybunału Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich
  • dostęp opozycji do mediów (np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP, reaktywowanie „Tygodnika Solidarność”, powstanie dziennika opozycyjnego – Gazety Wyborczej);
  • przyjęcie „Stanowiska w sprawie polityki społecznej i gospodarczej oraz reform systemowych” jednak bez większych konkretów w sprawie reform gospodarczych.

Uczestnicy obrad plenarnych

W obradach plenarnych oraz w zespołach uczestniczyli[7]:

Uczestnicy obrad „Okrągłego Stołu” z podziałem na strony[8]:

Strona rządowo-koalicyjna

Strona opozycyjno-solidarnościowa

Tabliczki z biogramami uczestników obrad po stronie opozycyjno-solidarnościowej ustawione na stole w Pałacu Prezydenckim (2019)

Obserwatorzy kościelni

Rzecznicy prasowi

Uczestnicy obrad w zespołach

Uczestnicy Okrągłego Stołu podczas obrad.

Uczestnicy obrad w zespole ds. reform politycznych[9]

Strona opozycyjno-solidarnościowa

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

asystenci przewodniczących:

  • Bartłomiej Gąsiorowski (strona koalicyjno-rządowa)
  • Piotr Pacewicz (strona opozycyjno-solidarnościowa)

Uczestnicy obrad w zespole ds. gospodarki i polityki społecznej[9]

Strona opozycyjno-solidarnościowa

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brali udział także:

asystenci przewodniczących:

  • Edward Kuczera (strona koalicyjno-rządowa)
  • Maria Woydt (strona opozycyjno-solidarnościowa)

Uczestnicy obrad w zespole ds. pluralizmu związkowego[9]

Strona opozycyjno-solidarnościowa
Strona rządowo-koalicyjna

Według ustaleń dokonanych na podstawie stenogramów i informacji z obrad oraz listy asystentów[1], w pracach tego zespołu brał udział także:

asystenci przewodniczących:

Obserwator z ramienia Międzynarodowego Biura Pracy MOP

Przewodniczący podzespołów i grup roboczych[1]

Podzespół ds. Ekologii:

Podzespół ds. Górnictwa:

  • Alojzy Pietrzyk (strona opozycyjno-solidarnościowa),
  • Marian Gustek (strona koalicyjno-rządowa),
  • Rajmund Moric (strona koalicyjno-rządowa, OPZZ).

Podzespół ds. Młodzieży:

Podzespół ds. Nauki, Oświaty i Postępu Technicznego:

Podzespół ds. Polityki Mieszkaniowej:

Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów:

Podzespół ds. Rolnictwa:

Podzespół ds. Środków Masowego Przekazu:

  • Krzysztof Kozłowski (strona opozycyjno-solidarnościowa),
  • Bogdan Jachacz (strona koalicyjno-rządowa).

Podzespół ds. Zdrowia:

Grupa robocza ds. indeksacji płac i dochodów:

Grupa robocza ds. nowego ładu ekonomicznego:

Grupa robocza ds. samorządu terytorialnego:

Grupa robocza ds. stowarzyszeń

  • Stanisława Grabska (strona opozycyjno-solidarnościowa),
  • Jan Brol (strona koalicyjno-rządowa).

Kontrowersje wokół „Okrągłego Stołu”[1]

Debata Okrągły Stół – 30 lat później w redakcji „Gazety Wyborczej” (2019). Od lewej Andrzej Friszke i uczestnicy obrad w 1989: Adam Michnik, Bogdan Lis, Andrzej Gdula i Stanisław Ciosek

Część opozycji (m.in. Konfederacja Polski Niepodległej, Solidarność Walcząca oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów) kontestowała „Okrągły Stół”. W trakcie jego obrad Jacek Kuroń przekonał przewodniczącego KPN Leszka Moczulskiego, aby nie podważał ustaleń „Okrągłego Stołu”. Ówczesny przewodniczący NZS Mariusz Kamiński także dał się przekonać i wydelegował przedstawicieli NZS do rozmów w Podzespole ds. Młodzieży. Ugrupowania te nie były przeciwne „pokojowej” zmianie władzy, nie dążyły do zbrojnego obalenia ustroju PRL, jednak nie akceptowały „kontraktowego charakteru” okrągłego stołu. Do ówczesnych przeciwników „Okrągłego Stołu” należeli m.in. (alfabetycznie): Bogdan Borusewicz, Wiesław Chrzanowski, Ludwik Dorn, Andrzej Gwiazda, Bronisław Komorowski, Janusz Korwin-Mikke, Maciej Łopiński, Antoni Macierewicz, Kornel Morawiecki, Jan Olszewski (ostatecznie wziął udział w obradach – Podzespół ds. Reformy Prawa i Sądów) i Anna Walentynowicz. Część z nich (m.in. Bronisław Komorowski) zmieniła zdanie. Kontrowersje wokół negocjacji „Okrągłego Stołu” są nadal obecne w polskim życiu publicznym.

W opublikowanym oświadczeniu rządu RP na uchodźstwie (pierwszy rząd Edwarda Szczepanika) z 10 maja 1989 poinformowano, że postanowione w wyniku „porozumienia przy okrągłym stole” wybory do parlamentu z zapewnionym pozostawieniem 65% Sejmu w rękach komunistycznego reżymu, narzuconego Polsce w Jałcie przez Sowiety stanowi zaprzeczenie demokracji, dla której przywrócenia olbrzymie rzesze Polaków wybrały los politycznego uchodźstwa[10].

Mebel

Okrągły Stół ustawiony w Sali Kolumnowej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie z okazji 30. rocznicy rozpoczęcia obrad, 6 lutego 2019

Okrągły stół składa się z 14 segmentów, każdy segment to płyta stolarska pokryta okleiną dębową. Ze względu na tempo produkcji blat od spodu nie został polakierowany[11].

Zamówienie na stół złożono 3 października 1988 roku w Zakładach Wytwórczych Mebli Artystycznych w Henrykowie w warszawskiej dzielnicy Białołęka. Przy produkcji mebla pracowało ok. 15–20 osób. Zamówienie zrealizowano w 20 dni, stół został zmontowany w pałacu w Jabłonnie. Mebel kosztował 3 mln 826 tys. zł, a pracownicy otrzymali premie za tempo produkcji[11]. Później jednak wobec braku porozumienia („Solidarność” wycofała się z ustalonego terminu rozpoczęcia rozmów), w listopadzie stół wywieziono do magazynów producenta, by tam przeleżał jeszcze 10 tygodni[12][13]

Oryginalny stół znajduje się obecnie w sali na parterze lewego (północnego) skrzydła Pałacu Prezydenckiego w Warszawie. 6 lutego 2009 roku, podczas uroczystych obchodów 20-lecia obrad, stół został ponownie przeniesiony do Sali Kolumnowej. Od 2009 przy stole odbywają się lekcje historii dla uczniów warszawskich szkół[14].

Upamiętnienie

Zdjęcia

Jednym z dokumentalistów tych wydarzeń był fotograf Erazm Ciołek. Jego zdjęcia z tego okresu były prezentowane m.in. na wystawie Okrągły Stół 1989 w fotografii Erazma Ciołka (Olsztyn 2014) i wydane w albumie „„Solidarność”, sierpień 1980 – sierpień 1989/„Solidarność”, August 1980 – August 1989” (2010)[16][17]. Spadkobiercy Erazma Ciołka (zm. 2012) nie wyrazili zgody na reprodukcję jego zdjęć na wolnej licencji[18].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Okrągły Stół – zespoły i podzespoły. okragly-stol.pl, 2014-06-01. [dostęp 2013-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-23)]. (pol.).
  2. ↑ Lech Mażewski, Solidarnościowe rozrachunki, Dom Wydawniczy Ostoja" 2005, ISBN 83-60048-01-0, str.102
  3. ↑ a b c d e f Mariusz Jarosiński: Obrady Okrągłego Stołu. dzieje.pl. [dostęp 2012-04-08]. (pol.).
  4. ↑ Okrągły Stół, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-10-10].
  5. ↑ Jan Skórzyński: Pierwsza Magdalenka. onet.pl. [dostęp 2012-04-08]. (pol.).
  6. ↑ Najcenniejsze w Polsce archiwalia sejmowej biblioteki. [w:] Kronika Sejmowa [on-line]. wrzesień/październik 2019. s. 102. [dostęp 2019-12-13].
  7. ↑ Marek Henzler – Ludzie Okrągłego Stołu, Polityka, 5 lutego 2009.
  8. ↑ Andrzej Garlicki: Rycerze Okrągłego Stołu. Warszawa: Czytelnik, 2004, s. 236–237. ISBN 83-07-02970-8.
  9. ↑ a b c „Okrągły stół”. Oprac. Krzysztof Dubiński, Warszawa 1999.
  10. ↑ Oświadczenie rządu – emigracja niepodległościowa wobec wyborów w PRL. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 59–60, nr 4 z 29 czerwca 1989. 
  11. ↑ a b Wojciech Harpula: To ja zrobiłem Okrągły Stół. Onet.pl. [dostęp 2015-05-08]. (pol.).
  12. ↑ To ja zrobiłem Okrągły Stół [dostęp 19.05.2010]
  13. ↑ Debata Wałęsa – Miodowicz. [dostęp 2010-05-19]. (pol.).
  14. ↑ Pałac Prezydencki w Warszawie. prezydent.pl, 4 sierpnia 2009. [dostęp 2012-12-01].
  15. ↑ Tablica 4 czerwca 2014. [w:] Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego [on-line]. is.uw.edu.pl, 6 czerwca 2014. [dostęp 2018-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 sierpnia 2018)].
  16. ↑ Erazm Ciołek 25 lat od Okrągłego Stołu – News O.pl, O.pl Polski Portal Kultury [dostęp 2018-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-10].
  17. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, „Solidarność”, sierpień 1980 – sierpień 1989/„Solidarność”, August 1980 – August 1989, „Instytut Pamięci Narodowej” [dostęp 2018-01-09] (pol.).
  18. ↑ Commons:Deletion requests/File:Okragly Stol 1989.jpg – Wikimedia Commons, commons.wikimedia.org [dostęp 2018-01-09] (ang.).

Bibliografia

  • Andrzej Garlicki: Rycerze Okrągłego Stołu. Wyd. Czytelnik, Warszawa 2004, s. 250. ISBN 83-07-02970-8.
  • Okrągły Stół. Opracował Krzysztof Dubiński. Wyd. Krajowa Agencja Promocyjna, Warszawa 1999, s. 576. ISBN 83-88074-01-6.
  • Postanowienia Okrągłego Stołu. Wyd. NSZZ „Solidarność” Region Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 1989, s. 272.
  • Krzysztof Dubiński: Magdalenka. Transakcja epoki. Notatki z poufnych spotkań Kiszczak-Wałęsa. Wyd. Sylwa, Warszawa 1990, s. 223. ISBN 83-85167-06-4.
  • Konstanty Gebert: Mebel. Wyd. Aneks, Londyn 1990, s. 119. ISBN 0-906601-73-8.
  • Mariusz Gulczyński: Kreowanie demokracji. Z dysput o celach i metodach polskiej transformacji. Wyd. ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2008, s. 309 (lub 341). ISBN 978-83-60197-67-7.
  • Peter Raina: Droga do „Okrągłego Stołu”. Zakulisowe rozmowy przygotowawcze. Wyd. von borowiecky, Warszawa 1999, s. 371. ISBN 83-87689-09-2.
  • Okrągły Stół – początek drogi do wolności. Liczbę uczestników ustalono na podstawie stenogramów z obrad.
  • Rzeczpospolita, 04-06-2014. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-13)]., Andrzej Stankiewicz: „Nie wierzyli w wybory, większość dziś zmieniła zdanie”.

Linki zewnętrzne

Upadek komunizmu w Europie
Polska
Węgry
Czechosłowacja
NRD
Rumunia
Bułgaria
Jugosławia
Albania
ZSRR
Kraje bałtyckie
Pozostały obszar

  • Kategoria:Zimna wojna

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Blok wschodni pl.png
(c) Piastu z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Kraje socjalistyczne w Europie
Tablica Okrągły Stół Instytut Socjologii UW ul. Karowa.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica przy ul. Karowej 18 upamiętniająca spotkanie delegacji strony solidarnościowej 6 lutego 1989 roku w sali wykładowej mieszczącego się w budynku Instytutu Socjologii UW przed udaniem się na obrady Okrągłego Stołu
EHIP-R0-100-2205 zad.28.svg
Ilustracja do Egzaminu Maturalnego z Historii Poziom rozszerzony (2022)
Okrągły Stół tabliczki Władysław Frasyniuk Lech Wałęsa Tadeusz Mazowiecki.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Okrągły Stół w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Tabliczki z uczestnikami obrad po stronie opozycyjnej: Władysława Frasyniuka, Lecha Wałęsy i Tadeusza Mazowieckiego
Okrągły Stół Pałac Prezydencki 2019.jpg
Autor: Dawid Drabik, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Okrągły Stół ustawiony w Sali Kolumnowej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie z okazji 30. rocznicy rozpoczęcia obrad
Okrągły Stół Pałac Prezydencki w Warszawie 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Okrągły Stół w Sali Okrągłego Stołu w Pałacu Prezydenckim w Warszawie
Debata Okrągły Stół 30 lat później 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Debata Okrągły Stół - 30 lat później w redakcji "Gazety Wyborczej" przy ul. Czerskiej 8/10 w Warszawie. Siedzą od lewej: Andrzej Friszke, Adam Michnik, Bogdan Lis, Andrzej Gdula i Stanisław Ciosek