Olbracht Gasztołd

Olbracht Gasztołd

Abdank
Rodzina	Gasztołdowie herbu Abdank
Data urodzenia	1470
Data śmierci	1539
Ojciec	Marcin Gasztołd
Dzieci	Stanisław

Olbracht Gasztołd herbu Abdank (1470 – 1539) – kanclerz wielki litewski i wojewoda wileński od 1522, wojewoda trocki od 1519, wojewoda połocki od 1514, wojewoda nowogródzki od 1508, podczaszy wielki litewski od 1505, namiestnik nowogródzki od 1503, starosta bielski i mozyrski od 1513, hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Fotografia z 1925 r. nagrobka Gasztołda ze zbiorów Uniwersytetu Jagiellońskiego

Życiorys

Syn Marcina, ojciec Stanisława. Około 1492 wstąpił na Akademię Krakowską. Został dworzaninem króla Aleksandra Jagiellończyka, który wysłał go z misją dyplomatyczną do cesarza. Brał udział w walkach z Tatarami. Był sygnatariuszem unii piotrkowsko-mielnickiej 1501 roku^[1]. W czasie III wojny litewsko-moskiewskiej dowodził w 1507 obroną Smoleńska. W 1508 brał udział w bitwie pod Orszą. Wówczas też został wplątany w spisek Michała Glińskiego i uwięziony. Wyszedł na wolność w 1510 i oczyścił się z zarzutów 18 maja 1511 na sejmie w Piotrkowie.

W czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1512-1522 29 lipca 1518 wraz z rotą Jana Boratyńskiego rozbił wojska rosyjskie w bitwie pod Połockiem. Świetne zwycięstwo już u współczesnych obrosło legendą, która głosiła, że w czasie walk pojawił się na niebie święty Kazimierz i pokazał on wojskom polsko-litewskim dogodną przeprawę przez Dźwinę. Sytuację komplikował fakt, że równolegle z wojną moskiewską Gasztołd prowadził swoją prywatną wojnę z kanclerzem i wojewodą wileńskim Mikołajem Radziwiłłem. Obie strony grabiły swoje dobra i paliły zamki prywatne (Zamek w Tykocinie w 1519 r.), co spowodowało nawet włączenie się w spór króla Zygmunta I Starego jako rozjemcy. Był zwolennikiem separatyzmu Litwy, dlatego popierał w 1522 plan królowej Bony ogłoszenia Zygmunta Augusta następcą tronu na Litwie.

Był najbogatszym człowiekiem na Litwie. Jego dobra liczyły setki wsi i miast. W czasie popisu w 1528 własnym sumptem wystawił 466 konnych i 3728 służby. W 1529 papież Klemens VII nadał mu tytuł hrabiowski. W 1530 cesarz Karol V Habsburg zaliczył go w poczet grafów cesarstwa jako grafa z Murowanych Gieranion.

W 1529 brał czynny udział w opracowaniu I Statutu Litewskiego. Zagrożony przez działania Bony, która rozpoczęła odbieranie królewszczyzn nielegalnie posiadanych przez magnatów litewskich, dla odwrócenia uwagi dworu od spraw gospodarczych Litwy doprowadził do wybuchu II wojny polsko-rosyjskiej.

Nagrobek Olbrachta Gasztołda znajduje się w katedrze wileńskiej.

Zobacz też

• Modlitewnik Olbrachta Gasztołda

Przypisy