Oliwiny

Ten artykuł od 2011-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Perydot

Bazalt z widocznymi oliwinami

Perydot w bazalcie

Oliwiny – grupa minerałów zaliczana do krzemianów. Mają zazwyczaj barwę zieloną w odcieniach, ale też brązową, czarną a wyjątkowo są białe lub bezbarwne.

Ogólny wzór chemiczny oliwinów to (Mg, Fe)₂ SiO₄.

Właściwości

• Oliwiny są głównie krzemianami: magnezu (forsteryt), żelaza (fajalit) oraz manganu (tefroit) i znacznie rzadziej niklu.
• Często zawierają izomorficzne domieszki chromu, glinu, tytanu, sporadycznie też: wapnia – monticellit i kirschtenit.
• Większość z nich stanowi roztwory stałe (kryształy mieszane), będące członami szeregu izomorficznego: forsteryt – fajalit (oliwiny magnezowo -żelazowe).
• wszystkie oliwiny krystalizują w układzie rombowym.
• tworzą zazwyczaj kryształy słupkowe i tabliczkowe
• występują w skupieniach ziarnistych, zbitych, czasami występują jako pojedyncze ziarna, niekiedy występują w postaci ziarnistych skupień zwanych „bombami oliwinowymi”,
• są kruche i stosunkowo twarde,
• są bardzo mało odporne i szybko ulegają przeobrażeniu w różne minerały z grupy serpentynu,
• czasami wykazują specjalne zjawiska optyczne: efekt kociego oka i asteryzm.

Oliwiny są bardzo podatne na przeobrażenia (procesy pomagmowe, wietrzenie, procesy hydrotermalne).

Typowe dla nich procesy przeobrażeń to:

• serpentynizacja
• iddyngsytyzacja
• bowlingityzacja
• oraz zastępowanie przez węglany takie jak magnezyt, dolomit czy kalcyt

Są jednymi z głównych składników meteorytów.

Występowanie

• Przeważnie występują w zasadowych i ultrazasadowych skalach magmowych: perydotytach, dunitach, iherzolitach, bazaltach oliwinowych, melafirach i diabazach.
• oliwiny zasobne w magnez lub mangan (forsteryt i tefroit) są składnikami różnych utworów zmetamorfizowanych (żelaza, manganu, skarnów, metasomatytów itd.),
• oliwiny występują w niektórych meteorytach,
• w niektórych serpentynitach jako minerał reliktowy
• w niektórych skałach okruchowych: piaskach i żwirach.

Miejsca występowania: Egipt – kryształy ponad 5 cm; Kenia; Tanzania; Etiopia; USA; Meksyk; Czechy; Rosja – kryształy fajalitu ok. 10 cm (Kołyma), kryształy forsterytu ok. 16cm (Ural); Polska – na Dolnym Śląsku (w trzeciorzędowych bazaltach – najczęściej jest to chryzolit).

Zastosowanie

• stanowią surowiec do produkcji materiałów ogniotrwałych
• stanowią surowiec do produkcji technicznego szkła kwarcowego
• mają znaczenie naukowe
• są poszukiwane i cenione przez kolekcjonerów
• znajdują zastosowanie w jubilerstwie

Porównanie forsterytu, oliwinu właściwego i fajalitu

Dane przedstawione poniżej są opisem składu chemicznego modeli wyidealizowanych. W przyrodzie naturalne "czyste" człony szeregu izomorficznego forsteryt-fajalit nie występują.

Forsteryt

• Wzór empiryczny: Mg₂[SiO₄]
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 140,69
  • magnez (Mg) – 34,55% (57,29% MgO)
  • krzem (Si) – 19,96% (42,71% SiO₂)
  • tlen (O) – 45,49%

Oliwin właściwy

• Wzór empiryczny: (Mg_1,6,Fe²⁺_0,4)_Σ=2,0[SiO₄]
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 153,31
  • magnez (Mg) : 25,37% (42,06% MgO)
  • żelazo (Fe) – 14,57% (18,75% FeO)
  • krzem (Si) – 18,32% (39,19% SiO2)
  • tlen (O) – 41,74%

Fajalit

• Wzór empiryczny: Fe²⁺₂[SiO₄]
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 203,78
  • żelazo (Fe) – 54,81% (70,51% FeO)
  • krzem (Si) – 13,78% (29,49% SiO₂)
  • tlen (O) – 31,41%

Bibliografia

• J.Żaba: Ilustrowana Encyklopedia Skał i Minerałów, Wyd. Videograf II, pp:321 - 323.

Zobacz też

• forsteryt, chryzolit
• fajalit
• perydot