Order Zasługi (Węgry)

Order Zasługi
Érdemrend

Awers łańcucha orderu I Klasy (1991)
Awers insygniów IV Klasy (odmiana cywilna)
Awers orderu (wzory: 1945 i 1991)
Baretka orderu V klasy (odmiana cywilna)
Baretka orderu V klasy (odmiana wojskowa)
Ustanowiono	1922 – wer. królewska, (od 1935 jako order) 1946 – wer. republikańska 1949 – wer. komunistyczna 1991 – wznow. wer. republ. (w 2012 zmiana nazwy)
Powyżej	Order Węgierski św. Stefana
Poniżej	Łańcuch Korwina

Order Zasługi (węg. Érdemrend, Érdemrendje) – kilka wysokich węgierskich odznaczeń państwowych, od 1935 nadawanych jako ordery, istniejących pod nieco różniącymi się nazwami w różnych okresach:

• 1922–1935: Krzyż Węgierski Zasługi (Magyar Érdemkereszt);
• 1935–1946: Order Węgierski Zasługi (Magyar Érdemrend);
• 1946–1949: Order Zasługi Republiki Węgierskiej (Magyar Köztársasági Érdemrend);
• 1949–1989: Order Zasługi Węgierskiej Republiki Ludowej (Magyar Népköztársasági Érdemrend);
• 1991–2012: Order Zasługi Republiki Węgierskiej (Magyar Köztársasági Érdemrend);
• od 2012: Order Węgierski Zasługi (Magyar Érdemrend).

Historia

Lata 1922-1935

Nowo powstały w 1922 Krzyż Węgierski Zasługi (Magyar Érdemkereszt) podzielono na:

• Krzyż Wielki (Nagykeresztje),
• I Klasa (I. Osztály),
• II Klasa z Gwiazdą (II. Osztályhoz Csillag),
• II Klasa (II. Osztály),
• III Klasa (III. Osztály),
• IV Klasa (IV. Osztály),
• V Klasa (V. Osztály),

dodatkowo:

• Srebrny Medal Zasługi (Ezüst Érdemérem),
• Brązowy Medal Zasługi (Bronz Érdemérem).

Lata 1935-1946

Krzyż Oficerski w wer. cywilnej

Krzyż Oficerski w wer. wojskowej

Krzyż Oficerski w wer. wojennej

Funkcjonariusze Policji Państwowej odznaczeni Orderem Węgierskim Zasługi w 1938

Str. 1

Str. 2

Str. 3

Zmiana statutów z 1935 zmieniła nazwę na Order Węgierski Zasługi (Magyar Érdemrend), podniosła status odznaczenia do rangi orderu i ustaliła nowy podział, zmieniony jeszcze po rozpoczęciu II wojny światowej:

• Łańcuch (Lánca), dodany w 1939,
• Krzyż Wielki ze Świętą Koroną (Szent Koronával ékesített Nagykeresztje), do 1939 Krzyż Wielki,
• Krzyż Wielki (Nagykeresztje), do 1939 I Klasa,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą (Középkeresztje Csillaggal),
• Krzyż Komandorski (Középkeresztje),
• Krzyż Oficerski (Tisztikeresztje),
• Krzyż Kawalerski (Lovagkeresztje),

dołączono Medal z Koroną (dawny austro-węgierski Signum Laudis):

• Wielki Złoty Medal Węgierski z Koroną (Magyar Koronás Nagy Aranyérem)^[a]
• Złoty Medal Węgierski z Koroną (Magyar Koronás Aranyérem)^[b]
• Srebrny Medal Węgierski z Koroną (Magyar Koronás Ezüstérem)^[c]
• Brązowy Medal Węgierski z Koroną (Magyar Koronás Bronzérem)^[d]
• Medal Dzielności (Bátorsági Érem)^[e],

dawną V Klasę podzielono na trzy stopnie Krzyża Zasługi:

• Złoty Krzyż Zasługi (Arany Érdemkereszt),
• Srebrny Krzyż Zasługi (Ezüst Érdemkereszt),
• Brązowy Krzyż Zasługi (Bronz Érdemkereszt),

pozostawiając dodatkowe medale:

• Srebrny Medal Zasługi (Ezüst Érdemérem),
• Brązowy Medal Zasługi (Bronz Érdemérem).

Za zasługi wojenne od 1939 order mógł być nadany z mieczami (w kategorii wojskowej).

W 1938 w związku z wizytą regenta Miklósa Horthyego w Polsce władze węgierskie podjęły decyzję o wyróżnieniu orderem kilkudziesięciu funkcjonariuszy Policji Państwowej. 10 lutego 1938 dyrektor Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych inż. Stanisław Kucharski pismem nr Pers. 833/534 przesłał do Komendy Głównej Policji Państwowej odznaki nadesłane przez Poselstwo Węgierskie. Wśród odznaczonych funkcjonariuszy znaleźli się m.in.:

• podinspektorzy Marian Kozielewski i Jan Petri – Krzyżem Komandorskim,
• nadkomisarze Jan Zdanowicz, Adam Czarnożyński i Józef Maciejewski – Krzyżem Oficerskim,
• komisarze Zenon Rosołowicz, Franciszek Jarzęcki, Tadeusz Makowski i Stanisław Helle – Krzyżem Kawalerskim,
• aspiranci Zygfryd Włoczewski i Henryk Altkorn – Złotym Krzyżem Zasługi.

Lata 1946–1949

1 lutego 1946 w miejsce dotychczasowej monarchii powstało państwo marionetkowe względem ZSRR o nazwie Republika Węgierska, a wszystkie dotychczasowe węgierskie odznaczenia zostały zniesione. Jednocześnie ustanowiony został Order Zasługi Republiki Węgierskiej nawiązujący do swojego poprzednika jedynie częściowo wyglądem.

Podzielony został na pięć klas i trzy stopnie krzyża:

• Klasa I:
  • Krzyż Wielki z Łańcuchem (Nagykeresztje lánccal),
  • Krzyż Wielki (Nagykeresztje),
• Klasa II: Krzyż Komandorski z Gwiazdą (Középkeresztje a Csillaggal),
• Klasa III: Krzyż Komandorski (Középkeresztje),
• Klasa IV: Krzyż Oficerski (Tisztikeresztje),
• Klasa V: Krzyż Kawalerski (Lovagkeresztje),
• Złoty Krzyż Zasługi (Érdemkereszt arany fokozata),
• Srebrny Krzyż Zasługi (Érdemkereszt ezüst fokozata),
• Brązowy Krzyż Zasługi (Érdemkereszt bronz fokozata).

Wersja dla wojskowych posiadała wieniec laurowy w kształcie półokręgu łączący dolne ramię z bocznymi.

Łącznie otrzymało go niemal 4 tys. osób.

Lata 1949–1989

Po przejęciu pełni władzy przez komunistów w 1949 zamieniono nazwę państwa na Węgierska Republika Ludowa, w miejsce dotychczasowego orderu ustanowiony został nowy order zawierający w swojej nazwie nową nazwę państwa: Order Zasługi Węgierskiej Republiki Ludowej (Magyar Népköztársasági Érdemrend). Podzielony został na pięć numerowanych klas (dosł. stopni) i trzy stopnie medalu:

• I Klasa (I. fokozata) – 169 odznaczonych,
• II Klasa (II. fokozata) – 174 odznaczonych,
• III Klasa (III. fokozata) – 285 odznaczonych,
• IV Klasa (IV. fokozata) – 745 odznaczonych,
• V Klasa (V. fokozata) – 1619 odznaczonych,
• Złoty Medal Zasługi (Érdemérem arany fokozata) – 17 656 odznaczonych,
• Srebrny Medal Zasługi (Érdemérem ezüst fokozata) – 5290 odznaczonych,
• Brązowy Medal Zasługi (Érdemérem bronz fokozata) – 5992 odznaczonych.

Wprowadzony w 1953 całkowicie nowy system orderowo-odznaczeniowy pozostawił jedynie jedną klasę, opierającą swój wygląd na dotychczasowej V klasie, z wyjątkiem nowej wstążki. Niewielkiej modyfikacji uległa też sama nazwa, ale różnica dostrzegalna jest jedynie w języku węgierskim, z Érdemrend na Érdemrendje. Odznaczono nim jeszcze 140 osób.

Od 1991

Republikański order wznowiony został w 1991 i do 2012 nadawany był znów pod nazwą Order Zasługi Republiki Węgierskiej (węg. Magyar Köztársasági Érdemrend, a później jako Order Węgierski Zasługi (węg. Magyar Érdemrend^[f]). Do 2012 roku był najwyższym odznaczeniem państwowym Węgier. Na podstawie nowych przepisów z 2011 najwyższym wedle starszeństwa stał się wznowiony w 2012 Order Węgierski Świętego Stefana.

Order dzieli się pięć klas i nadawany jest w dwóch odmianach: cywilnej i wojskowej. W I klasie wprowadzono stopień specjalny, nadawany wyłącznie monarchom lub głowom państw:

• Stopień specjalny (od 2012 r): Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą (Nagykeresztje a Lánccal és az Aranysugaras Csillaggal)

[w okresie 1991-2012 Krzyż Wielki z Łańcuchem (Nagykeresztje a Lánccal)]

• Klasa I: Krzyż Wielki (Nagykeresztje)
• Klasa II: Krzyż Komandorski z Gwiazdą (Középkeresztje a Csillaggal)
• Klasa III: Krzyż Komandorski (Középkeresztje)
• Klasa IV: Krzyż Oficerski (Tisztikeresztje)
• Klasa V: Krzyż Kawalerski (Lovagkeresztje)

Wielkim Mistrzem i Kawalerem Krzyża Wielkiego z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą jest urzędujący prezydent Węgier.

Z Orderem Węgierskim Zasługi powiązany jest trójstopniowy Krzyż Węgierski Zasługi.

Insygnia

Lata 1922–1946

Oznaką Orderu Węgierskiego Zasługi był emaliowany na biało krzyż kawalerski (pattée) – o ramionach rozszerzających się linią prostą; z bordiurą zieloną. Pośrodku krzyża medalion (otoczony emaliowanym na zielono wieńcem laurowym) emaliowany na czerwono z umieszczonym wewnątrz podwójnym krzyżem z węgierskiego herbu.

Gwiazda orderowa była ośmiopromienna, w przypadku Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą co drugie ramię było krótsze. Wewnątrz umieszczony był krzyż orderowy, z ukoronowanym herbem w medalionie Krzyża Wielkiego ze Świętą Koroną. W wersji wojskowej miał pod ramiona boczne i dolne podłożony wieniec laurowy. W czasie wojny na tym wieńcu umieszczano skrzyżowane miecze umieszczone pod odznaką, widoczne pomiędzy ramionami, z ostrzami do góry.

Łańcuch Krzyża Wielkiego ze Świętą Koroną

Łańcuch orderowy ustanowiono 13 maja 1939 dla szczególnych nadań Krzyża Wielkiego ze Świętą Koroną – otrzymało go jedynie sześć osób.

Wersja cywilna wieszana była na zielonej wstędze, z trzema wyjątkami: klasy najwyższej – ustanowionego w 1939 Krzyża Wielkiego ze Świętą Koroną, który miał biało-czerwone brzegi, Krzyża Oficerskiego noszonego bez wstążki na agrafie oraz Złotego, Srebrnego i Brązowego Krzyża wieszanego na zielonej wstążce z dwoma czerwonymi paskami (jeden z nich na krawędzi).

Wojskowi otrzymywali order na czerwonych wstęgach z biało-zielonymi krawędziami, oprócz Krzyża Oficerskiego noszonego tak jak w wersji cywilnej, ale dla odróżnienia od niej, z dodatkowym wieńcem laurowym pod ramionami poziomymi i dolnym. W czasie wojny nadawano wersję z mieczami.

Wszystkie klasy mogły być noszone na wstążce złożonej w trójkąt (na sposób austro-węgierski) z odpowiednim dla konkretnej klasy akcesorium (miniaturą odpowiedniej gwiazdy orderowej dla klas z gwiazdą lub właściwej odznaki dla klas niższych, krzyża lub medalu). Podobnie wyglądało to w przypadku baretek.

Medale z Koroną Signum Laudis były noszone na zielonej wstążce (dla cywilów), zielonej z biało-czerwonymi brzegami (wojskowi), lub czerwonej z biało-zielonymi krawędziami (wersja wojenna, mogła być nadana również z mieczami), oprócz Wielkich Medali z Koroną, które noszono na wstędze czerwonej z białymi paskami w czasie pokoju (zarówno cywile jak i wojskowi) albo czerwonej z biało-zielonymi krawędziami (wersja wojenna).

Lata 1946–1949

Gwiazda Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej z lat 1946–1949

Kształt odznak i gwiazd zarówno klas orderu, jak i stopni krzyża, pozostał niezmieniony, natomiast w środkowym medalionie umieszczono tarczę z trójkolorową flagą republiki, krawędzie krzyża emaliowano na czerwono. Wszystkie trzy stopnie krzyża miały ramiona wpisane w ażurowy okrąg z metalu właściwego dla danego stopnia. Wstęga orderowa była czerwona z białymi paskami wzdłuż obu krawędzi, na których znajdowały się jeszcze po dwa wąskie paseczki, czerwony bliżej środka i zielony bliżej krawędzi.

Lata 1949–1953

Odznaką orderu była czerwona pięciopromienna gwiazda. W jej wewnętrznym medalionie znajdował się symbol złotych kłosa i młota na niebieskim tle, otoczony złotym wieńcem z kłosów zboża z boku, z trójkolorową flagą Węgier poniżej (czerwono-biało-zieloną), z czerwoną pięciopromienną gwiazdką u góry, od której odchodziło w dół czternaście złotych linii imitujących promienie światła (godło Węgier z lat 1949-56; tzw. "godło Rákosiego").

Dla pierwszych dwóch klas odznaka położona była na wielopromiennej złotej gwieździe, o kształcie zbliżonym do okręgu, które różniły się wielkością w zależności od klasy (I Klasa miała 76 mm średnicy, a II Klasa 60 mm średnicy), w III Klasie wielopromienna gwiazda była srebrna, o średnicy jak przy Klasie II. IV Klasą była sama czerwona gwiazda (również 60 mm), natomiast V Klasa to czerwona gwiazda położona na złotej gwieździe w kształcie zbliżonym do pięciokąta (wielkości 41 mm), a całość mocowana była do złożonej w trójkąt wstążki (czerwonej, z pięcioma połączonymi wąziutkimi paseczkami biało-czerwono-biało-zielono-białymi ciągnącymi się wzdłuż krawędzi).

Wszystkie stopnie medalu miały odznakę jak przy Klasie V, ale bez wieńca pod spodem, różniły się tylko krawędziami gwiazdy i medalionem wewnętrznym, gdzie kolory złote zastąpiono odpowiednio srebrnymi lub brązowymi w zależności od stopnia.

Pierwsze cztery klasy mogły być noszone w rzędzie z innymi medalami w postaci tzw. dekoracji małej (kisdíszítmény), które miały wygląd taki, jak V Klasa, ale posiadały dodatkową miniaturę odznaki mocowaną do wstążki: I Klasa – złota miniatura 25 mm, II Klasa – złota miniatura 20 mm, III Klasa – srebrna miniatura 20 mm, IV Klasa – miniatura 18 mm.

Wszystkie klasy orderu i wszystkie stopnie medalu miały również dodatkowe odznaki w przypadku markowania ich za pomocą baretek.

Klasy orderu (z dekoracjami małymi u góry) w latach 1949–1953
I Klasa	II Klasa	III Klasa	IV Klasa	V Klasa

Stopnie medalu w latach 1949–1953
Złoty	Srebrny	Brązowy

Lata 1953–1989

Wz. 1957.

Odznaka tego jednoklasowego orderu miała wygląd identyczny z Klasą V dotychczasowego orderu. Zmieniono jedynie wstążkę, która miała wygląd nawiązujący do białej wstążki świeżo zniesionego Orderu Kossutha, gdzie prawy pasek dalej składał się z połączonych trójkątów w kolorach węgierskiej flagi, a lewy pasek zmieniono na czerwony.

W rok po powstaniu węgierskim 1956 zmieniono znienawidzony symbol kłosa i młota wewnątrz medalionu odznaki, na tarczę herbową z trójkolorową flagą Węgier, dolną flagę związano w kokardę, prawy złoty wieniec przepasano dwukrotnie czerwoną wstążką, a lewy – wstążką w kolorach węgierskiej flagi (godło Węgier z lat 1957-90; tzw. "godło Kádára").

Od 1991

Oznaką jest emaliowany taki sam krzyż jak w latach 1922–1945, z bordiurą zieloną w odmianie cywilnej, a czerwoną w wojskowej, dodatkowo złocony na krawędziach. Pośrodku krzyża medalion (otoczony złoconym na krawędziach, emaliowanym na zielono wieńcem laurowym) emaliowany na czerwono z Herbem Węgier.

Oznaka odmiany cywilnej orderu jest zawieszona na zielonej wstążce z czerwono-białą bordiurą, zaś odmiany wojskowej na wstążce czerwonej z zielono-białą bordiurą:

• Klasa I:
  • Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą – oznaka zawieszona poprzez złotą zawieszkę w formie dwóch laurowych gałązek na wąskim złotym łańcuchu. Gwiazda orderowa złota, ośmiopromienna z nałożoną na niej oznaką. Gwiazdę nosi się na lewej piersi.
  • Krzyż Wielki – oznaka zawieszona na wielkiej wstędze noszonej przez prawe ramię do lewego boku. Gwiazda orderowa srebrna, ośmiopromienna z nałożoną na niej oznaką. Gwiazdę nosi się na lewej piersi.
• Klasa II: oznaka zawieszona na wstędze noszonej na szyi. Gwiazda orderowa srebrna, ośmiopromienna o skróconych czterech promieniach (co drugi) z nałożoną na niej oznaką. Gwiazdę nosi się na lewej piersi.
• Klasa III: oznaka zawieszona na wstędze noszonej na szyi.
• Klasa IV: oznaka bez wstążki, na agrafie; noszona na lewej piersi.
• Klasa V: oznaka zawieszona na wstążce noszonej na lewej piersi.

Baretki

Lata 1922–1946

Baretki odmiany wojskowej w czasie wojny
Krzyż Wielki ze Świętą Koroną i z Mieczami	Krzyż Wielki z Mieczami	Krzyż Komandorski z Gwiazdą i z Mieczami	Krzyż Komandorski z Mieczami	Krzyż Oficerski z Mieczami	Krzyż Kawalerski z Mieczami
Wielki Złoty Medal z Koroną i Mieczami	Wielki Złoty Medal z Koroną	Srebrny Medal z Koroną i Mieczami	Srebrny Medal z Koroną	Brązowy Medal z Koroną i Mieczami	Brązowy Medal z Koroną
Baretki odmiany wojskowej w czasie pokoju
Krzyż Wielki ze Świętą Koroną	Krzyż Wielki	Krzyż Komandorski z Gwiazdą	Krzyż Komandorski	Krzyż Oficerski	Krzyż Kawalerski
Wielki Złoty Medal z Koroną	Złoty Medal z Koroną	Srebrny Medal z Koroną	Brązowy Medal z Koroną
Złoty Krzyż	Srebrny Krzyż	Brązowy Krzyż	Srebrny Medal	Brązowy Medal
Baretki odmiany cywilnej
Krzyż Wielki ze Świętą Koroną	Krzyż Wielki	Krzyż Komandorski z Gwiazdą	Krzyż Komandorski	Krzyż Oficerski	Krzyż Kawalerski
Wielki Złoty Medal z Koroną	Złoty Medal z Koroną	Srebrny Medal z Koroną	Brązowy Medal z Koroną	Medal Dzielności (Srebrny)
Złoty Krzyż	Srebrny Krzyż	Brązowy Krzyż	Srebrny Medal	Brązowy Medal

Lata 1946–1949

Baretki
Krzyż Wielki z Łańcuchem	Krzyż Wielki	Krzyż Komandorski z Gwiazdą	Krzyż Komandorski	Krzyż Oficerski	Krzyż Kawalerski
Złoty Krzyż	Srebrny Krzyż	Brązowy Krzyż

Lata 1949–1953

Baretki
I Klasa	II Klasa	III Klasa	IV Klasa	V Klasa
Złoty Medal	Srebrny Medal	Brązowy Medal

Lata 1953–1989

Baretki
l. 1953–1957	l. 1957-1989

Od 1991

Baretki odmiany wojskowej
Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą	Krzyż Wielki	Krzyż Komandorski z Gwiazdą	Krzyż Komandorski	Krzyż Oficerski	Krzyż Kawalerski
Baretki odmiany cywilnej
Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą	Krzyż Wielki	Krzyż Komandorski z Gwiazdą	Krzyż Komandorski	Krzyż Oficerski	Krzyż Kawalerski

Odznaczeni

Uwagi

Bibliografia

• Péter Bodrogi, József Molnàr, Sándor Zeidler: Nagy magyar kitüntetéskönyv. A magyar àllam rendjelei és kitüntetései a Szent György rendtõl a Nagy Imre érdemrendig. Budapeszt: 2005 (węg.)
• Sallay Gergely Pál. The Collar of the Hungarian Order of Merit. „A Had tör té ne ti Mú ze um Értesítôje 18. Acta Musei Militaris in Hungaria”, s. 81, Budapest, 2018. Hadtörténeti Múzeum (ang.). 
• Állami kitüntetések (węg.). solyomlaszlo.hu (strona byłego Prezydenta Rep. Węgierskiej). [dostęp 2016-06-19].
• Kitüntetések (węg.). keh.hu (strona aktualnego Prezydenta Węgier). [dostęp 2016-06-19].

• 1991. évi XXXI. törvény a Magyar Köztársaság kitüntetéseiről (węg.). 1000ev.hu. [dostęp 2016-06-19].
• Magyarországi rendjelek és kitüntetések – A Magyar Köztársaság kitüntetései (1989-2011) (węg.). myhunet.com. [dostęp 2016-06-19].

• Magyarországi rendjelek és kitüntetések – Magyar Érdemkereszt, Magyar Érdemrend (węg.). myhunet.com. [dostęp 2016-06-19].
• Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak, Warszawa 1939, s. 536-537