Ordynacja większościowa

Ordynacja większościowa – system ordynacji wyborczej, w którym mandaty otrzymują kandydaci, bądź tylko jeden kandydat, który uzyskał określoną prawem większość głosów w danym okręgu wyborczym. Za typową ordynację większościową wielu politologów uważa system ordynacji wyborczej w jednomandatowych okręgach 'pierwszy na mecie', gdzie zwycięża tylko jeden kandydat.

Większościowa ordynacja wyborcza do niedawna przeciwstawiana była w naukach społecznych tzw. systemowi ordynacji proporcjonalnej. W praktyce jednak podział ten okazuje się nieprecyzyjny, gdyż obok wielomandatowej ordynacji proporcjonalnej (Rumunia, Belgia, Ukraina, Polska) występuje też wielomandatowa ordynacja większościowa (np. w Japonii do 1993 roku oraz w wyborach senackich w Polsce do 2010 roku gdy w okręgu wielomandatowym wygrywało kilku kandydatów, którzy zdobyli najwięcej głosów) lub proporcjonalny (poprzez głos przechodni) system jednomandatowy (Australia). Jednomandatowa ordynacja większościowa typu 'pierwszy na mecie' stosowana jest w Polsce od 2011 r. w wyborach do Senatu[1]. O tym że głosowanie jest większościowe decyduje rezultat uwzględniający preferencje tylko jednej, najsilniejszej grupy wyborców, a nie wszystkich głosujących, którzy oddali głos skuteczny (a więc poprawnie wypełnili kartę do głosowania). System większościowy pojawia się zatem w przypadku zastosowania ordynacji 'pierwszy na mecie' w jednomandatowych okręgach, przy zastosowaniu tej samej zasady w okręgu wielomandatowym (w tym przypadku można więc mówić o typie 'dwóch/trzech/ lub czterech pierwszych na mecie'), oraz w jednomandatowych okręgach z głosowaniem w dwóch turach, gdzie do drugiej tury przechodzi dwóch najsilniejszych kandydatów z pierwszej tury (Francja).

Porównując system większościowy 'dwóch/trzech/czterech pierwszych na mecie' z systemem Brytyjskiej Reprezentacji Proporcjonalnej łatwo zauważyć że jedyną różnicą między metodami wyborczymi, która decyduje o tym czy procedurę wyborczą należy uznać za proporcjonalną lub większościową jest występowanie lub też brak głosowania za pomocą skali rangowej z metodą redukcji najmniej istotnych obserwacji (najmniej pożądanych kandydatów). A zatem występowanie lub brak zastosowania "głosu przechodniego", który może występować zarówno w odmianie wielomandatowej (np. BRP) jak i w jednomandatowym wariancie (np. proporcjonalnym głosie alternatywnym), pozwala rozpoznać czy w typologii ordynacji wyborczych daną ordynację należy umieścić w kategorii ordynacji większościowych czy też proporcjonalnych. Wyjątkiem o którym należy pamiętać jest głosowanie na zamknięte listy partyjne z formułą d'Hondta lub Sainte-Laguë, gdzie proporcjonalność wyniku wyborów wobec preferencji wyborców uzyskiwana jest poprzez przydział mandatów parlamentarnych w proporcji do głosów oddanych na daną partie, a nie poprzez bezpośrednio proporcjonalne do preferencji wyborczych rozdzielanie głosów między kandydatów. Można więc powiedzieć że system zamkniętych list partyjnych jest kolektywną wielomandatową ordynacją proporcjonalną. Indywidualistyczne ordynacje proporcjonalne i większościowe (takie jak Brytyjska Reprezentacja Proporcjonalna, jednomandatowe 'pierwszy na mecie' lub alternatywnego głosu proporcjonalnego, bądź wielomandatowe 'dwóch/trzech/czterech na podium') wydają się lepiej odzwierciedlać duch demokracji, w której najistotniejszą rolę odgrywają prawa jednostki do niezależnego funkcjonowania w społeczeństwie, nie zaś prawa określonych organizacji skonstruowanych hierarchicznie do decydowania o jednostce.

Charakterystyka

Obszar, na którym przeprowadzane są wybory, dzielony jest na okręgi. Jeśli każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat, wówczas zazwyczaj mówimy o jednomandatowych okręgach wyborczych w systemie First Past the Post czyli Pierwszy na Mecie. W danym okręgu wygrywa kandydat z największą liczbą głosów. System jednomandatowy stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, a także w Polsce, od 2011 r. w wyborach do Senatu oraz w wyborach samorządowych do rad gmin w gminach niebędących miastem na prawach powiatu[1]. Jednomandatowy system większościowy (w przeciwieństwie do Brytyjskiej Ordynacji Proporcjonalnej oraz metody zamkniętych list partyjnych), poprzez specyfikę zrzeszania się kandydatów do parlamentu, prowadzi zazwyczaj do powstania jedno lub najwyżej dwupartyjnych większości. W jednomandatowych okręgach z proporcjonalnym wyborem (Australia) częściej dochodzi do koalicji niż w jednomandatowych ordynacjach 'pierwszy na mecie'.

Jednomandatowa ordynacja większościowa zwykle wiąże się z wytworzeniem dwubiegunowej sceny politycznej poprzez mechanizm zwany przez politologów prawem Duvergera. Kandydaci zrzeszają się jeszcze przed wyborami – wymusza to fakt, iż w każdym okręgu wygrać może tylko jeden człowiek. Koncyliacyjny charakter rządów występuje w większym stopniu w australijskim systemie jednomandatowego okręgu z proporcjonalnym wyborem (ordynacją preferencyjną). W ordynacji jednomandatowej efekt porozumienia odmiennych środowisk obywatelskich jest wzmacniany w wypadku jednoturowości ('pierwszy na mecie'), tj. systemu bez dogrywki pomiędzy dwoma kandydatami z największą liczbą głosów (w przypadku gdy uzyskają jednakową liczbę głosów – o zwycięstwie decyduje losowanie).

Na charakter wyborów w większościowej ordynacji jednomandatowej zasadniczy wpływ ma rozmiar okręgu (pod względem populacji). Jeżeli jest on mały (jak w Wielkiej Brytanii – 646 okręgów), to wybory mają charakter lokalny. Następuje większy kontakt kandydata z wyborcą. Jeżeli okręgi są duże (jak w polskich wyborach do Senatu, gdzie wybiera się 100 senatorów), to wybory pod względem związku kandydata z regionem nie różnią się znacznie od wyborów ogólnokrajowych, np. prezydenckich (co zwiększa rolę mediów kosztem bezpośredniej interpersonalnej komunikacji i interakcji społecznych).

Cechą charakterystyczną jednomandatowej ordynacji jest wybór pojedynczego kandydata (a nie jak w przypadku wielomandatowych ordynacji proporcjonalnych zamkniętych list wyborczych – wybór partii). Głosowanie jest więc zindywidualizowane a nie kolektywne.

Podział ordynacji

Cechy ordynacji większościowej

  • umożliwia wybór pomiędzy ludźmi i ocenianie dokonań indywidualnych kandydatów, choć w praktyce nie ma to większego wpływu na wynik wyborów
  • podtrzymuje powiązanie reprezentanta z jego wyborcami – mogą go wybrać ponownie
  • daje szansę na wybór popularnym niezależnym kandydatom, zwiększa niezależność kandydatów od kierownictwa partii
  • dwubiegunowość systemu – grupowanie głosów wokół 2 najpopularniejszych kandydatów lub opcji (w zależności od poglądów dwubiegunowość można też uznać za wadę)
  • korzystnie wpływa na tworzenie się klarownej większości w parlamencie, dzięki czemu utrzymuje się spójna podstawa dla rady ministrów
  • pozbawia partie skrajne i populistyczne wpływu na władzę (dzięki stabilnej większości – mali koalicjanci nie mają na nią wpływu)
  • opozycja w parlamencie jest z reguły silna i konkretna
  • wspiera 'ogólnoświatopoglądowe' partie kosztem partii jednego 'tematu'
  • zazwyczaj są proste i łatwe do zrozumienia (ale są wyjątki, np. system alternatywnego głosu)
  • prowadzi ona do zjawiska tzw. "głosów straconych" (oddanych na mniej popularne opcje; zwycięzca bierze wszystko)
  • wymuszenie głosowania na najpopularniejsze opcje jako jedynej racjonalnej możliwości – problem ten można zminimalizować stosując wieloturowe wybory lub system głosu alternatywnego (można bez obaw o nieważność głosu dać najwyższe preferencje kandydatowi najbardziej lubianemu, a nie temu, który ma największe szanse wygrać)
  • w praktyce istnieje wzmocniona tendencja do głosowania partyjnego, rzadko udaje się w tym systemie zwyciężyć kandydatom niezależnym
  • dwubiegunowość systemu – wyklucza mniejszości światopoglądowe i etniczne (chyba że są mocno skoncentrowane w jednym regionie wyborczym)
  • wspiera politykę 'etniczną' w krajach np. afrykańskich
  • w większym stopniu wykluczają kobiety z parlamentu
  • 'regionalizacja poparcia' – pewne regiony w kraju stają się ostoją jednej opcji politycznej (np. Demokrata mieszkający w Utah nie ma szans posiadania własnego posła, gdyż region jest ostoją Republikanów; głosowanie w tym regionie staje się formalnością).
  • system nie zawsze odzwierciedla spadek zaufania opinii publicznej do polityków (por. wybory w Wielkiej Brytanii z 2005 roku) – w systemie alternatywnego głosu ten problem jest minimalizowany
  • łatwość manipulacji obszarem okręgów w celu 'wykreowania' korzystniejszych okręgów dla partii rządzącej (a nieraz nawet na zasadzie porozumienia między głównymi partiami) (patrz: Gerrymandering)
  • bardzo ciężko jest odsunąć partie systemu dwubiegunowego od władzy, przez co dochodzi do wyboru typu 'mniejsze zło' – poczucie obywateli, że ich głos jest nieważny, jest wzmocnione, przez co notuje się z reguły niższą frekwencję wyborczą niż w systemach proporcjonalnych

Przypisy

  1. a b Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277, z późn. zm.).