Pałac Lubomirskich w Warszawie
 nr rej. 637 z 1.07.1965 | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | Jakub Hempel – przebudowa 1791-1793 |
| Ukończenie budowy | przed 1712 |
| Ważniejsze przebudowy | 1791–1793, 1928, odbudowa 1948–1951, przesunięcie w 1970 |
| Zniszczono | spalono w 1939 |
| Pierwszy właściciel | rodzina Radziwiłłów |
| Kolejni właściciele | 1730 Jan Zygmunt Deybel, 1790 rodzina Lubomirskich, 1816 Izydor Krasiński, 1828 rząd Królestwa Polskiego,1834 Abraham Simon Cohen, 1938 Urząd Miasta Warszawy |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′22″N 21°00′05″E/52,239444 21,001389 | |
Pałac Lubomirskich – pałac znajdujący się przy placu Żelaznej Bramy 10 w Warszawie.
Historia
.jpg)
W XVIII wieku rodzina Radziwiłłów kupiła północne tereny podwarszawskiego miasteczka Wielopole. Przed 1712 wybudowała tam swoją posiadłość. W 1730 r. pałac należał już do architekta Jana Zygmunta Deybla. W 1760 w pałacu zaczęła się przebudowa w stylu późnobarokowym, lecz nie została zakończona. Pracami remontowymi kierował Jakub Fontana.
W 1790 r. rezydencję z przylegającymi terenami kupił Aleksander Lubomirski. W latach 1791–1793 pałac przebudowano w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla. Między innymi została dodana kolumnada, składająca się z 10 potężnych kolumn oraz piętrowe oficyny od podwórza i piętro w korpusie głównym. W latach 90. XVIII wieku w pałacu mieszkała m.in. Rozalia Lubomirska, żona Aleksandra Lubomirskiego, jedyna Polka ścięta na gilotynie w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
W 1816 r. córka Aleksandra Lubomirskiego sprzedała pałac generałowi Izydorowi Krasińskiemu. W latach 1828–1834 pałac był własnością rządu Królestwa Polskiego mieszcząc urzędy i lazaret podczas powstania listopadowego. W 1834 r. posiadłość kupił finansista Abraham Simon Cohen. W tym okresie często przebudowywano pałac, aby mógł przynosić jak największe zyski. Umieszczono tu sklepy, stragany i małe mieszkania, a handlowy charakter budynku spotęgowało wybudowanie Gościnnego Dworu, w 1841 roku. W 1858, właścicielem budynku został Icek Blass z Góry Kalwarii. W pałacu urządzono „sale wiedeńskie”, gdzie odbywały się publiczne potańcówki[1]. Prawdopodobnie w 1872 na piętrze pałacu powstała synagoga, która funkcjonowała tam do 1940[2].
Nieremontowany pałac, przez wiek XIX i początki XX wieku podupadał. W 1928 Wacław Moszkowski przekształcił pałac na kamienicę i podwyższył o jedno piętro, niszcząc jego zabytkowy charakter.
W 1938 budowlę kupił Urząd Miasta Warszawy i wówczas podjęto decyzję o renowacji. Do realizacji planów nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej. Już w pierwszych dniach wojny doszło do zniszczenia pałacu. Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. Niemcy spalili budowlę[3].
Po wojnie pałac odbudowano. W latach 1947–1950 pod kierunkiem Tadeusza Żurowskiego prowadzono prace budowlane, pałac odbudowywano kierując się klasycystycznym projektem Jakuba Hempla.
W 1970 zdecydowano o przesunięciu pałacu z pierwotnego miejsca w taki sposób, aby zasłonił Halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego[4]. Pomysłodawcą operacji był Marian Spychalski[5], a opracował ją Aleksander Mostowski. Operacja obrotu trwała półtora miesiąca, od 30 marca do 18 maja 1970. Pałac odcięto od murów i fundamentów i na specjalnych kratownicach, po torach, powoli przesuwano na wyznaczone miejsce[6]. W efekcie budowlę z powodzeniem obrócono o 74 stopnie[7]. Część kratownic i podtorza (belki obrzeżne) została pod pałacem.
W 1985 przed pałacem wzniesiono monumentalny pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej autorstwa Jana Bohdana Chmielewskiego, nazywany przez warszawiaków „pomnikiem utrwalaczy” lub „ubeliskiem”. Monument rozebrano w 1991 r.
16 listopada 2010 r. przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki ufundowany przez bank Citi Handlowy[8]. Pomnik jest repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w Waszyngtonie 9 maja 1910 r.
Obecnie w pałacu swoje siedziby mają Business Centre Club, Centrum Prasowe Pałac Lubomirskich oraz Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Na fasadzie budynku (od strony wschodniej) znajduje się odsłonięta w marcu 1952 r. tablica upamiętniająca obrzucenie 15 sierpnia 1943 granatami przez oddział Gwardii Ludowej tramwaju z hitlerowcami[9].
Przypisy
- ↑ Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Historia Warszawy XVI-XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 64-65.
- ↑ Eleonora Bergman: „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007, s. 254. ISBN 978-83-7181-391-7.
- ↑ zniszczony budynek.
- ↑ Tadeusz Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 79. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ 18 maja. Polka została pierwszą carycą Rosji [KALENDARIUM], „wyborcza.pl” [dostęp 2018-05-18] (pol.).
- ↑ Jarosław Tarań: Obracanie Pałacu Lubomirskich. [w:] Warszawa. Zdjęcia Jarosława Tarania [on-line]. Ośrodek KARTA, 2.04.1970. [dostęp 2011-12-29].
- ↑ Charakterystyka przesunięcia gmachu.
- ↑ Pomnik Tadeusza Kościuszki wreszcie w Warszawie. citibank.pl, 17 listopada 2010. [dostęp 2014-05-23].
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 267. ISBN 83-01-06109-X.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Symbol dworu do legendy mapy
Zniszczony Pałac Lubomirskich przy pl. Żelaznej Bramy. Widoczny ruch uliczny: furmanki, samochody, piesi.
Autor: Marcin Białek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ta grafika została stworzona za pomocą Hugin.
Autor: Pankracy, Licencja: CC BY-SA 3.0
Miniature of Lubomirski Palace in Warsaw.
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-134-0791-29A / Knobloch, Ludwig / CC-BY-SA 3.0
Getto warszawskie: pl. Żelaznej Bramy między murem getta i pałacem Lubomirskich [1][1] widziana od strony Bazaru Janasza przy ulicy Rynkowej 11 . Widok z getta na zewnątrz.