Pałac Pod Blachą

Pałac Pod Blachą
Symbol zabytku nr rej. 621 z 1 lipca 1965[1]
Ilustracja
Pałac Pod Blachą, widok z dzwonnicy kościoła św. Anny (2014)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

pl. Zamkowy 2
00-277 Warszawa

Styl architektoniczny

barok

Architekt

Jakub Fontana

Rozpoczęcie budowy

1651, 1720

Zniszczono

1944

Odbudowano

1948–1949

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Pod Blachą”
Ziemia52°14′50″N 21°00′58″E/52,247222 21,016111
Strona internetowa
Pałac Pod Blachą (ok. 1910)

Pałac Pod Blachą, także pałac Lubomirskich[2]późnobarokowy pałac znajdujący się u podnóża Zamku Królewskiego w Warszawie.

Historia

W 1651 królewski płatnerz Wawrzyniec Reffus rozpoczął w miejscu obecnego pałacu budowę jednopiętrowej kamienicy[3].

Odbudowany po zniszczeniu w 1657 przez wojska Rakoczego budynek został następnie przebudowany w latach 1698–1701 dla podkomorzego wielkiego koronnego Jerzego Dominika Lubomirskiego na pałac z dodaniem południowego skrzydła na nasypie. W latach 1720–1730 został przebudowany w stylu późnobarokowym przez Jakuba Fontanę. Dobudowano wtedy dwa skrzydła boczne, budynek nakryto blachą, której zawdzięcza on swoją nazwę[4], a elewację frontową ozdobiono czterema korynckimi kolumnami[5]. Taką formę budynek zachował do dziś[5].

W 1776 pałac został zakupiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego z przeznaczeniem na mieszkania dla dworzan i włączony do zespołu zabudowań zamkowych[5][6]. Rezydował tam m.in. marszałek wielki koronny Michał Jerzy Mniszech[7]. Skrzydło północne nadbudowano o dwa piętra i połączono z Biblioteką Królewską[5]. W 1794 król przekazał pałac swemu bratankowi księciu Józefowi Poniatowskiemu, który wprowadził się do niego w 1798[3]. Wraz z nim w pałacu zamieszkała jego siostra Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa oraz francuska przyjaciółka, Henrietta z Rarbatan hrabina de Vauban. Hrabina mieszkała w pałacu przez 17 lat[8].

Od 1798 pałac stał się jednym z najsłynniejszych salonów Warszawy, miejscem wystawnych przyjęć, balów i przedstawień teatralnych[5]. Po opuszczeniu w 1806 Warszawy przez wojsko i administrację pruską, książę gościł w nim m.in. marszałka Francji Joachima Murata[9]. Po objęciu w 1807 przez Poniatowskiego stanowiska ministra wojny Księstwa Warszawskiego stał się siedzibą nowego ministra i jego kancelarii.

Po śmierci księcia Józefa Poniatowskiego w 1813 pałac odziedziczyła Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa, która w 1820 sprzedała go carowi Aleksandrowi I[10]. W pałacu znalazły się mieszkania i stancje służby zamkowej oraz siedziba urzędów generał-gubernatorów warszawskich[7].

W 1918 pałac przekazano Ministerstwu Spraw Wojskowych, a od 1920 pełnił funkcję gmachu reprezentacyjnego Rzeczypospolitej[11]. W 1924 w skrzydle południowym zamieszkał Stanisław Przybyszewski[12].

W latach 1926–1939 w pałacu mieściły się biura Kancelarii Prezydenta oraz mieszkania[13]. W wyniku przebudowy przeprowadzonej w latach 1932–1937 rozebrano dwa piętra nad skrzydłem północnym i przywrócono wysoki dach obniżony w połowie XIX wieku[5].

W czasie II wojny światowej korpus główny i południowe skrzydło pałacu zostały spalone przez Niemców[11]. Po wojnie w północnym skrzydle ulokowano Archiwum Główne Akt Dawnych, a w 1947 biuro budowy Trasy W-Z[14][15]. Pałac został odbudowany w latach 1948–1949 według projektu Stanisława Barana[12]. Rozebranie, w związku z budową Trasy W-Z, wiaduktu Pancera, pozwoliło na lepsze wyeksponowanie budynku[16].

W latach 1951–1988 pałac był siedzibą naczelnego architekta m.st. Warszawy[11]. W 1988 został przekazany Zamkowi Królewskiemu[11].

W latach 2004–2008 pałac został poddany remontowi, konserwacji, rewitalizacji i dostosowany do funkcji muzealnych i edukacyjnych. Stałymi ekspozycjami są wystawa kobierców wschodnich Fundacji Teresy Sahakian (skrzydło południowe) oraz pokoje na pierwszym piętrze poświęcone księciu Józefowi Poniatowskiemu[17]. W 2011 udostępniono zwiedzającym Apartament Poniatowskiego, w którym książę mieszkał w latach 1798–1813[18].

Opis

Od strony zamku budynek posiada dwie kondygnacje, natomiast od strony skarpy wiślanej cztery[11]. Dach korpusu głównego jest czterospadowy z lukarnami[19], natomiast dachy skrzydeł bocznych są płaskie[20].

Swą nazwę pałac zawdzięcza nietypowemu w tamtych czasach pokryciu blachą miedzianą, aczkolwiek wcześniej w II poł. XVIII wieku był pokryty dachówką, co uwiecznił na swoim obrazie Bernardo Belotto zwany Canaletto.

Ważniejsze pomieszczenia

  • Klatka schodowa
  • Westybul Górny
  • Salon
  • Pokój Adiutanta
  • Kancelaria Sztabowa
  • Kancelaria Wojenna
  • Pokój Sypialny
  • Przedpokój Książęcia
  • tzw. Loża Masońska – piwnica o wymiarach 14 x 5 metrów z II poł. XVII wieku nakryta sklepieniem kolebkowym z sześcioma lunetami[20][21]. We wnękach znajdują się figury kamienne m.in. Zeusa, Herkulesa, Aresa, Demeter, Ateny oraz starca z brodą i koroną na głowie[20][21]. Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że piwnica pełniła funkcje loży masońskiej[21]. Mogła służyć do przechowywania wina[22].

Galeria

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 24 [dostęp 2022-09-20].
  2. Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 219.
  3. a b Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 101. ISBN 83-223-2047-7.
  4. Danuta Szmit-Zawierucha: O Warszawie inaczej (anegdoty, fakty, obserwacje). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Anagram, 1996, s. 61. ISBN 83-86086-28-9.
  5. a b c d e f Wiesław Głębocki: Pałace Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1991, s. 78. ISBN 83-217-2814-6.
  6. Jerzy Lileyko: Zamek Królewski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 224.
  7. a b Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 183. ISBN 83-221-0628-9.
  8. Aleksander Król, Barbara Król-Kaczorowska: Pałac Pod Blachą. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 54.
  9. Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 263. ISBN 83-213-2958-6.
  10. Henryk Chodźko, Jerzy Bielecki: Zamek Królewski w Warszawie. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 222. ISBN 83-05-13330-3.
  11. a b c d e Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 184. ISBN 83-221-0628-9.
  12. a b Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 102. ISBN 83-223-2047-7.
  13. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 603. ISBN 83-01-08836-2.
  14. Jerzy S. Majewski. Batalia o odbudowę. „Stolica”, s. 13, marzec-kwiecień 2021. 
  15. Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 121. ISBN 83-01-00500-9.
  16. Karol Małcużyński: Szkice warszawskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955, s. 66.
  17. Pałac Pod Blachą. [w:] Zamek Królewski w Warszawie [on-line]. zamek-krolewski.pl. [dostęp 2015-03-23].
  18. Monika Kuc. W apartamencie księcia Józefa. „Rzeczpospolita”, 13 lipca 2011. ISSN 0208-9130. 
  19. Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 186. ISBN 83-221-0628-9.
  20. a b c Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 187. ISBN 83-221-0628-9.
  21. a b c Aleksander Król, Barbara Król-Kaczorowska: Pałac Pod Blachą. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 59.
  22. Aleksander Król, Barbara Król-Kaczorowska: Pałac Pod Blachą. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 60.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Kolekcja Kobierców Wschodnich Pałac pod Blachą 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wystawa Kobierców Wschodnich w pałacu pod Blachą
Loża Masońska Pałac Pod Blachą.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tzw. Loża Masońska w pałacu Pod Blachą w Warszawie
Pokój sypialny Pałac pod Blachą.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pokój sypialny w pałacu Pod Blachą w Warszawie
Budowa Mostu Śląsko-Dąbrowskiego.jpg
Budowa mostu Śląsko-Dąbrowskiego
Legenda dwor.svg
Symbol dworu do legendy mapy
Pałac Pod Blachą - 02.jpg
Autor: Carlos Delgado, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pałac Pod Blachą, Warszawa, Polska.