Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
(niem.) Schloss Kamenz
Symbol zabytku nr rej. 299/34/WŁ z 7.11.1989[1]
Ilustracja
Widok od południowego zachodu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kamieniec Ząbkowicki

Adres

ul. Zamkowa

Styl architektoniczny

neogotycki, eklektyczny

Architekt

Karl Friedrich Schinkel

Rozpoczęcie budowy

1838

Ukończenie budowy

1872[2]

Zniszczono

1946/1984

Pierwszy właściciel

Marianna Orańska

Kolejni właściciele

Albrecht Hohenzollern
18731906
Fryderyk Henryk Hohenzollern
19061940
Waldemar Hohenzollern
19401945

Obecny właściciel

gmina Kamieniec Ząbkowicki
(od 1945)[3]

Położenie na mapie Kamieńca Ząbkowickiego
Mapa konturowa Kamieńca Ząbkowickiego, blisko centrum na dole znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim”
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego
Mapa konturowa powiatu ząbkowickiego, blisko centrum na dole znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim”
Położenie na mapie gminy Kamieniec Ząbkowicki
Mapa konturowa gminy Kamieniec Ząbkowicki , blisko centrum na lewo znajduje się ikonka pałacu z opisem „Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim”
Ziemia50°31′14,86″N 16°52′51,32″E/50,520794 16,880922

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim – monumentalny pałac neogotycki z XIX wieku znajdujący się w mieście Kamieniec Ząbkowicki w województwie dolnośląskim.

Historia

W 1096 Brzetysław II zbudował tu gród, który po zdobyciu przez Bolesława Krzywoustego został opuszczony. Gród ów był położony w pobliżu wzniesionego w początkach XIV wieku kościoła klasztornego, w pobliżu przepływającej tamtędy Nysy Kłodzkiej.

W 1838 właścicielką dóbr kamienieckich stała się królewna niderlandzka Marianna Orańska, która w tym samym roku zleciła wykonanie projektu przyszłej rezydencji Karlowi Friedrichowi Schinklowi, ówcześnie jednemu z najwybitniejszych architektów[4]. 15 października na wzgórzu (zwanym Grodowym Wzgórzem) położono kamień węgielny. Prace budowlane, ze względu na stan zdrowia Schinkla, nadzorował młody architekt, Ferdinand Martius[5]. W 1848 prace przerwano z powodu rozwodu księżnej z Albrechtem Hohenzollernem, księciem pruskim[5]. Wznowiono je dopiero w 1853[5]. Założenia tarasowo-ogrodowe zaprojektowane zostały w 1858 przez Petera Josepha Lenné, generalnego dyrektora Ogrodów Pruskich. Rok później rozpoczęto budowę tarasów wiodących do pałacu[5]. 8 maja 1872 uznaje się za datę zakończenia prac przy budowie pałacu i wokół niego[5]. Tego dnia po północno-wschodniej stronie pałacu nastąpiło odsłonięcie pomnika Nike, ustawionego na jedenastometrowej kolumnie[5]. W 1873 z okazji ślubu syna Albrechta Marianna przekazała mu zarząd nad całością dóbr śląsko-kłodzkich, w tym również nad pałacem[5].

W 1865 pałacowy ogrodnik C. Braun ze skrzyżowania odmian Aporta (Cesarz Aleksander) i Reneta Baumanna wyhodował nową odmianę jabłek, którą nazwał Prinz Albrecht von Preussen (Albrechtsapfel). Jest to miejscowa, śląska odmiana, kiedyś bardzo popularna w regionie, nadająca się do uprawy na terenach podgórskich[6][7][8].

Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tutaj magazyn przejściowy dla zwożonych z całego Śląska dzieł sztuki. Np. zbiory i archiwalia z Wrocławia rozlokowano w pałacu, w ujeżdżalni, oraz w pobliskim kościele i zabudowaniach parafialnych[5]. Po 1945 wyposażenie pałacu zostało wywiezione bądź zdewastowane, w lutym 1946 cały kompleks spłonął, podpalony przez żołnierzy radzieckich[5]. Część marmurów z pałacu użyto przy budowie Sali Kongresowej w warszawskim Pałacu Kultury i Nauki[5].

W 1984 pałac został wydzierżawiony prywatnemu przedsiębiorcy, Włodzimierzowi Sobiechowi. Obiekt był rekonstruowany od końca lat 80. aż do śmierci dzierżawcy w sierpniu 2010[9]. W sierpniu 2012 roku po zakończeniu postępowania po zmarłym pałac i przyległe grunty stały się ponownie własnością gminy, która rozpoczęła remont obiektu. Od 1 maja 2013 roku pałac został ponownie udostępniony przez obecnego właściciela dla zwiedzających[10] choć zwiedzanie było możliwe już znacznie wcześniej (dzierżawca obiektu udostępniał pałac dla zwiedzających włącznie z obsługą miejscowego przewodnika). Zwiedzanie z przewodnikiem możliwe jest codziennie od godziny 10 do 17 (wejścia o pełnych godzinach).

Obecnie sukcesywnie remontowany dzięki środkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku 2013 odtworzone zostały sklepienia w sali balowej, rok 2014 przyniósł remont tarasu widokowego. W roku 2015 gmina Kamieniec Ząbkowicki pozyskała ponad milion złotych na wykonanie pierwszego etapu pokrycia dachowego obiektu oraz na wykonanie ratunkowych prac na budynku oficyny pałacowej dawnej wozowni (z wykonaniem docelowego pokrycia dachowego).

W 2018 otwarto zrewaloryzowane mauzoleum[11].

W ostatni weekend maja zainaugurowano cykliczną imprezę, która będzie się odbywać corocznie na pałacowych tarasach – Wiosnę Tulipanów. Na terenie kompleksu pałacowo-parkowego odbywają się również wydarzenia takie, jak: Festiwal Nauki, Pożegnanie lata z Marianną Orańską, zjazdy przewodników, zawody MTB czy liczne rajdy piesze.

Architektura

Bryła pałacu jest zbudowana na planie prostokąta 75,3 na 48,3 m[12]. Cztery wieże narożne mają 33,6 m wysokości. Kubatura pałacu wynosi 90 tys. m³, natomiast powierzchnia użytkowa to blisko 20 tys. m². Dziedzińce wewnętrzne mają wymiary 19,5 na 18,2 m i przedziela je arkadowy krużganek, łączący ścianę północno-wschodnią i południowo-zachodnią.

Pałac otoczony jest murem, w którego narożnikach znajdują się cztery pary okrągłych baszt. Od strony północno-zachodniej umieszczono w ciągu murów wozownie, a od strony południowo-wschodniej – stajnie.

Tereny parkowo-leśne

Pałac leży na górze Zameczno, która stanowi rozległy kompleks pałacowo-leśny o powierzchni 1,15 km² w skład którego wchodzi także Mauzoleum, kotłownia zamkowa, ruiny domku myśliwskiego i ruiny pomniejszych obiektów. Obecnie jedynie tereny w zachodniej części mają charakter typowo parkowy. Obszar na wschód od pałacu ulega stopniowej naturalizacji, gdzie dominuje drzewostan nawiązujący składem do siedlisk grądowych i bukowych. Do najważniejszych aspektów przyrodniczych w założeniach parkowo-leśnych są pomniki przyrody. Obecnie występuje tu wiele pomników przyrody chroniących ponad setkę drzew i krzewów, gdzie tylko w 2018 r. powołano 89 pomników[13]. Wśród drzew objętych ochroną dominuje dąb szypułkowy, buk pospolity, sosna wejmutka, lipa drobnolistna i cis pospolity. Poza tym pomnikami zostały także pojedyncze okazy z gatunku dąb czerwony, grab pospolity, jesion wyniosły, klon jawor, klon polny, klon zwyczajny, sosna zwyczajna i żywotnik zachodni[14][15]. Drzewa pomnikowe rozsiane są w miarę równomiernie po niemal całym kompleksie, gdzie ich największe zagęszczenie obejmuje tereny wokół zamku oraz południowe i środkowe tereny kompleksu leśnego. Do najbardziej rozpoznawalnych drzew należy dąb Jana o obwodzie 525 cm. Okaz ulokowany jest w środkowej części kompleksu na południowych stokach, tuż przy szczycie jednego ze wzgórz kompleksu[16].

Galeria

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 241. [dostęp 2012-11-05].
  2. M. Gaworski, Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim, s. 93.
  3. Marek Perzyński: Turystyczny cud w Kamieńcu Ząbkowickim – nowe życie monumentalnego pałacu. [dostęp 2014-08-03].
  4. K.R. Mazurski, Miłość i dramaty..., s. 88.
  5. a b c d e f g h i j Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, s. 164–173. ISBN 978-83-89102-63-8.
  6. Henryk Grzybowski. Owoce z nazwami książąt z ziemi kłodzkiej. „Ziemia Kłodzka”. 2014 (nr 241), s. 20–21, sierpień 2014. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka, Stowarzyszenie Komitet Obywatelski Ziemi Kłodzkiej, Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, OKiS. ISSN 1234-9208. 
  7. Henryk Grzybowski, Książęta pruscy na Ziemi Kłodzkiej, w: Popularna encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, red. Janusz Laska, Mieczysław Kowalcze, t. 2, Kłodzko-Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo Oświatowe, 2009, s. 163–165.
  8. Stara odmiana jabłoni „Książę Albrecht Pruski”. W: Lista produktów tradycyjnych. Woj. opolskie. Warzywa i owoce [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-07-17. [dostęp 2022-08-24].
  9. Piotr Talaga. Kto pokocha zamek królewny Orańskiej?. „Głos Wielkopolski”, 2010-08-30. 
  10. aza: Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim otwarty dla zwiedzających (pol.). express-miejski.pl/, 2013-05-02. [dostęp 2019-05-18].
  11. mwinnik: Otwarcie zrewitalizowanego mauzoleum w Kamieńcu Ząbkowickim (pol.). express-miejski.pl/, 2018-10-13. [dostęp 2019-05-18].
  12. Tak M. Gaworski (s. 116). K.R. Mazurski natomiast (s. 96) podaje wymiary 73,5 na 48,5 m.
  13. Uchwała nr LX/387/2018 Rady Gminy Kamieniec Ząbkowicki z dnia 15 listopada 2018 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody, 15 listopada 2018 [dostęp 2020-11-09].
  14. Pomniki Przyrody w Kamieńcu Ząbkowickim cz. I – Przyroda Dolnego Śląska [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  15. Pomniki Przyrody w Kamieńcu Ząbkowickim cz. 2 – Przyroda Dolnego Śląska [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  16. Pomniki Przyrody w Kamieńcu Ząbkowickim cz. 4 – Przyroda Dolnego Śląska [dostęp 2020-11-09] (pol.).

Bibliografia

  • Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.
  • Marek Gaworski: Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim. Architektura, właściciele. Wyd. 2. Strzelce Opolskie: Wyd. Matiang, 2009.
  • Krzysztof R. Mazurski: Miłość i dramaty królewny Marianny. Wyd. 2. Wrocław: „Sudety” Oficyna Wydawnicza Oddziału Wrocławskiego PTTK, 2005.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 01.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Kamieniec-Schloss-11.jpg
Autor: SchiDD, Licencja: CC BY-SA 4.0
Erläuterungstafel zu den ehem. Sehenswürdigkeiten im Schlosspark von Schloss Kamenz (Kamieniec Ząbkowicki) in Niederschlesien:

I. Schlossanlage

1. Palast mit Nebengebäuden - ehemaliger Stall und Remise
2. Gartenterrassen
3. Wasserterrasse mit Perseus-Grotte
4. Nike-Siegessäule
5. Nebengebäude mit Pumpstation
6. Ehemaliger Gasometer
7. Evangelische Kirche - jetzt Konzertsaal
8. Wasserbecken für die Fontäne

II. Landschaftspark

9. Haupttor
10. Seitentore
11. Waldbereiche
12. Wiesenflächen
13. Azaleen- und Rhododendren-Sammlung
14. Große Kaskade
15. Teich „Goldener Fisch“
16. Teich „Schwarzes Meer“
17. Parkteich mit Wasserfassung
18. Fluss Budzówka (Pausebach)
19. Stein der Herzöge von Nassau
20. Altan im Privatgarten
21. Parkbrunnen
22. Kolonnade auf der „Albrechtshöhe“
23. Parktal
24. Wildgarten
25. Wartehalle - Jagdhütte
26. Ehemaliger Obstgarten
27. Charlotten-Stein
28. Euleneiche
29. Agatha-Eiche
30. Manteuffel-Platz
31. Friedrich-Heinrich-Eiche
32. Johannes-Eiche
33. Wachberg mit Beobachtungspavillon
34. Hauptstraße
35. Kieselweg
36. „Beim roten Stein“
37. „Ende der Welt“ – Aussichtspunkt
38. Mausoleum
39. Exedra mit Pferdetränke
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 02.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieniu Ząbkowickim.
Kamieniec Ząbkowicki- ogrodzenie.jpg
Autor: Maks Siegmund, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamieniec Ząbkowicki, Ogrodzenie
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 08.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
Dąb Świętojański.jpg
Autor: Piotr Jagodziński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik przyrody dąb szypułkowy, najokazalszy dąb na terenach pałacowo-leśnych.
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 07.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 05.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim, park 1.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, park z aleją dojazdową, 2 poł. XIX
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 17.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Legenda dwor.svg
Symbol dworu do legendy mapy
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 11.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 05.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Pomnik przyrody Buk zwyczajny, Kamieniec Ząbkowicki.jpg
Autor: Piotr Jagodziński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik przyrody Buk zwyczajny, rośnie koło wejścia głównego na tereny parkowe.
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 21.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Kamieniec Ząbkowicki- balkon.jpg
Autor: Maks Siegmund, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamieniec Ząbkowicki, Widok z balkonu
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 12.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
Część pałacu w Kamieniu Ząbkowickim 08.jpg
Autor: Piotr Iskra, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zdjęcie przedstawia wnętrze pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 09.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim, ogród 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, ogród pałacowy, 2 poł. XIX
Sosna wejmutka.jpg
Autor: Piotr Jagodziński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik przyrody sosna wejmutka, rośnie w pobliżu ruin domku myśliwskiego.
Lipa drobnolistna.jpg
Autor: Piotr Jagodziński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik przyrody Lipa drobnolistna, rośnie na terenach pomiędzy pałacem a murem dziedzińca.
Kamieniec Ząbkowicki location map.png
Autor: Smat, Licencja: ODbL
Location map
Kamieniec Ząbkowicki- krużganek.jpg
Autor: Maks Siegmund, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamieniec Ząbkowicki, krużganek