Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
	; Siedziba muzeum według projektu Henryka Marconiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Kredytowa 1; 00-056 Warszawa
Data założenia	1888
Zakres zbiorów	obiekty etnograficzne z Polski i świata
Wielkość zbiorów	ponad 81 tysięcy obiektów, ok. 276 tys. archiwaliów
Dyrektor	Robert Zydel
	Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
	52°14′17,31″N 21°00′43,80″E/52,238142 21,012167
	Strona internetowa

O historii Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie opowiada Marta Elas

Pałac Brühla na Młocinach – pierwsza powojenna siedziba

Sala o zabawkach i jarmarkach – wystawa „Czas świętowania w Polsce i Europie”

Wystawa stała „Porządek rzeczy. Magazyn Piotra B.Szackiego”

Strój Lachów Sądeckich – fragment wystawy „Czas świętowania w kulturach Polski i Europy”

Gmach Towarzystwa Kredytowego w Warszawie – widok z 1859 r.

Bańka gliniana ze Słowacji. W zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

Państwowe Muzeum Etnograficzne – jedno z najstarszych muzeów etnograficznych w Polsce, utworzone Warszawie w 1888 roku. Samorządowa instytucja kultury Urzędu Marszałkowskiego. Muzeum znajduje się w zabytkowym gmachu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego przy ul. Kredytowej 1.

Opis

Muzeum Etnograficzne powstało z inicjatywy mecenasa Jana Maurycego Kamińskiego oraz Jana Karłowicza, którzy zainicjowali komitet organizacyjny. W roku 1888 powstała przy Warszawskim Ogrodzie Zoologicznym placówka, gromadziła zbiory etnograficzne. W 1896 za sprawą Grona Miłośników Etnografii, zbiory zostały przeniesione do Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, mającym swoją siedzibę przy Krakowskim Przedmieściu 66^[1].

W 1921 roku pieczę nad zbiorami etnograficznymi przejął muzeolog i znawca etnografii Europy Eugeniusz Frankowski, który przekształcił placówkę w nowoczesne muzeum prowadzące działalność naukową i wystawienniczą. Zbiory muzealne liczące w 1922 roku 8954 eksponatów szybko powiększały się, i w roku 1939 liczyły ok. 30 000 obiektów. Zbiory podzielono na trzy podstawowe grupy: pochodzące z ówczesnych terenów Polski, w tym cenne stroje i tkaniny ludowe oraz kolekcja huculska licząca 3000 okazów; zbiory ze Słowiańszczyzny i zbiory z innych krajów, stanowiące ponad 50 procent całości zasobów.

Wiele eksponatów pochodziło z prywatnych kolekcji polskich etnografów np. Leopolda Janikowskiego, Jana Kubarego, Bronisława Piłsudskiego, unikatowe zbiory indochińskie, pochodzące od Ignacego Zaremby Belakowicza oraz zbiory pochodzące z Chin, Japonii, Bliskiego Wschodu, Australii i innych rejonów świata.

Przed II wojną światową Biblioteka Muzeum Etnograficznego należała do najbogatszych bibliotek etnograficznych w kraju.

Znajdujące się w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa zbiory Muzeum Etnograficznego zostały spalone podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939^[2].

W 1946 roku rozpoczęły się prace organizacyjne wskrzeszenia muzeum. Pierwotnie funkcjonowało pod nazwą Muzeum Kultur Ludowych, a jego tymczasową siedzibą był zabytkowy XVIII-wieczny pałac Brühla na Młocinach przy ul. Muzealnej. W 1949 roku otworzono pierwszą wystawę w powojennej historii Muzeum. Ekspozycja nosiła nazwę „Polski strój ludowy”. W 1959 roku Muzeum otrzymało nową siedzibę – zniszczony XIX-wieczny gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, usytuowany u zbiegu ulic Kredytowej i Mazowieckiej. Jego odbudowę, finansowaną z kredytów Ministerstwa Kultury i Sztuki (MKiS), zaplanowano na lata 1962–1972. 15 grudnia 1973 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum w nowej lokalizacji. Koordynatorem prac był dr Kazimierz Pietkiewicz, pełniący urząd dyrektora od 1969 r.

W trakcie kadencji dr Jana Witolda Suligi muzeum uzyskało status narodowej instytucji kultury (1992) oraz, decyzją MKiS, zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów (1998)^[3].

Muzeum wydaje od 2009 roku czasopismo naukowe „Etnografia Nowa” – periodyk antropologiczny. W Muzeum działa Biblioteka z czytelnią. Zbiory biblioteczne liczą 30 tys. woluminów (w tym starodruki i materiały kartograficzne oraz czasopisma). W Muzeum funkcjonuje Dział Dokumentacji Archiwalnej i Fotograficzno-Filmowej z ponad 120 tys. rękopisów, fotografii, negatywów, plakatów, rycin itd.

W muzeum od 2012 roku działa Muzeum dla Dzieci.

W 2016 roku Muzeum zostało nominowane do Europejskiej Nagrody Muzeum Roku – EMYA^[4].

Dyrektorzy

Imię i nazwisko	Okres pełnienia funkcji
Dr Stanisław Ciszewski, dr Jan Karłowicz	1888 –
Prof. Eugeniusz Frankowski	1921 – 31 marca 1939
Dr Tadeusz Dziekoński (1910–1980)	1 kwietnia 1939 –
Jan Żołna-Manugiewicz (1904–1988)	1 października 1946 – 30 listopada 1955
Prof. Ksawery Piwocki	31 stycznia 1956 – 31 stycznia 1968
Dr Kazimierz Pietkiewicz (1910–1983)	1 kwietnia 1969 – 1 lipca 1974
Dr Jan Krzysztof Makulski (1938-1989)	1 marca 1974 – 1989
Dr Jan Witold Suliga	1990–2006
Małgorzata Orlewicz	p.o. dyr. 2006 – 2008
Dr Adam Czyżewski	2008–2020
Tadeusz Zając	p.o. dyr. 2020
Robert Zydel	od 2021^[5]

Wystawy stałe

Zwykłe – Niezwykłe. Fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie – wystawa przygotowana na jubileusz 120-lecia Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie w 2008 roku.
Czas Świętowania w kulturach Polski i Europy – wystawa przygotowana na 125-lecie Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, 2013 r. Wystawa jest największą ekspozycją w historii Muzeum, prezentującą stroje, rekwizyty, obiekty religijne, użytkowe, dekoracyjne i inne przedmioty związane z tradycjami świętowania w kulturze. Wystawie towarzyszą multimedia^[6].
Porządek rzeczy. Magazyn Piotra B.Szackiego – na wystawie w formie magazynu muzealnego z towarzyszeniem multimediów, prezentowane są zabytki związane z rzemieślnictwem (narzędzia z zakresu zdobywania i obróbki żywności, hodowli itp.). Obiekty ułożone są według autorskiej klasyfikacji nieżyjącego już pracownika muzeum, etnografa Piotra B.Szackiego^[7].

Działy i pracownie

Dział Etnografii Polski i Europy
Dział Etnografii Krajów Pozaeuropejskich
Dział Naukowo-Oświatowy
Muzeum dla Dzieci
Biblioteka
Dział Dokumentacji Archiwalnej i Fotograficzno-Filmowej
Zespół Organizacyjny, Dział Finansowo-Księgowy, Dział Kadr, Dział Gospodarczo-Techniczny
Dział Inwentaryzacji, Dział Konserwacji, Centralny Magazyn Zbiorów, Archiwum Zakładowe
Pracownia Fotograficzna, Specjalista ds. filmu
Dział Komunikacji

Kolekcje

Zabytki kultury karpackiej w zbiorach PME w Warszawie: Słowacja

Kolekcję stanowi 196 eksponatów, w tym 29 najstarszych pochodzi XIX-wiecznych^[8]. Są to:

35 pisanek (z okolic: Czadcy, Veľkéj Čausy, Martina, Lewoczy, Veľkého Grobu, Popradu, Domanižy)
15 ozdób choinkowych (z okolic: Czadcy, Martina) w tym 2 szopki rzeźbiarskie (z Podvysokiej autorstwa Antona Kadury)
11 naczyń ceramicznych (bez dokładnego adresu pochodzenia) i 1 ceramiczna kropielniczka z okolic Martina
22 obrazów malowanych na szkle (w tym 19 XIX-wiecznych o tematyce religijnej, produkowanych na północno-wschodniej Słowacji, pozyskane na Podhalu oraz jeden współczesny, wykonany w 2000 r. pt. Kolędnicy, autorstwa Zuzany Vanousovej z Czadcy)
1 drzeworyt (brak szczegółowych danych)
1 rzeźba z ośrodka pątniczego – koniec XIX w., przedstawia wizerunek Madonny znany z klasztoru Zlatá Hora – popularnego ośrodka pątniczego w Czechach
7 obiektów dewocyjnych (współczesny obrazek – Matka Boska Frywałdska, współczesny różaniec – produkcja przemysłowa, obraz wotywny z połowy XIX w., wota woskowe – Stara Lubowla, koniec XIX w., współczesna kropielniczka z Trenczyna)
przedmioty drewniane: łyżnik i czerpak z ogranicza słowacko-podhalańskiego
kolekcja strojów: 6 kompletnych lub prawie kompletnych zestawów strojów kobiecych: Brezowo – 1910 r. Trenczyn – 1935 r., Pieszczany – b.d, Brezno – lata 20. XX w., Nowa Lubowla – lata 40. XX w. oraz 2017 r., Čáčov – 1930 r. – strój dziewczęcy, 1 komplet męski z ok. Trenczyna, lata 20 XX w. oraz pojedyncze elementy stroju, takie jak: pas bacowski z Liptowa, korale tzw. „dmuchane”, kożuch, zawój, kryzki, buty męskie i kobiece itp.

Opisy tych zabytków można znaleźć w programie Musnet – katalogu elektronicznym lub katalogu kartkowym w siedzibie PME w Warszawie^[8].

Zabytki kultury karpackiej w zbiorach PME w Warszawie: Czechy

Na 80 zabytków z terenu Czech, które są w posiadaniu PME, aż 75 pochodzi z obszarów objętych osadnictwem karpackim^[8]. Są to głównie stroje, zwłaszcza prawie kompletny strój kobiecy i męski Jacków jabłonkowskich^[9]. Stroje te zostały odtworzone współcześnie przez rzemieślników lub wykonane w pracowni konserwatorskiej PME na podstawie oryginałów strojów tej grupy etnicznej przechowywanych w Muzeum w Cieszynie. Warszawskie muzeum posiada również dużą reprezentację mosiężnych, posrebrzanych zapinek i guzików^[8] – pągwic (aż 18 sztuk) charakterystycznych dla tych strojów, będących kopiami oryginałów ze zbiorów Muzeum w Cieszynie.

Muzeum posiada też pełny strój kobiecy z miejscowości z regionu południowo-morawskiego, a nawet kilka dublujących się elementów, na przykład halek. Wszystkie te elementy są darem Narodowego Instytutu Kultury Ludowej w Strażnicy na Morawach i zostały wykonane w XX w. Pojedyncze fragmenty strojów pochodzą z innych regionów, jak na przykład również XX w. gorset z kraju ołomunieckiego.

Dwa obrazy reprezentujące kulturę Karpat w Czechach to: malowana na szkle morawska „Pieta” z XIX w. oraz malowany na papierze „Ecce Homo” z kraju morawsko-śląskiego z 1909 r. W zbiorach jest też obraz wotywny na płótnie z XIX w. (1823-73?), jednak niepewnego pochodzenia (Czechy lub Słowacja).

W 2017 roku dokupiono 8 pisanek, rózgę wielkanocną i fujarkę z kraju zlińskiego (Morawska Wołoszczyzna) oraz rzeźbę autorstwa twórcy ludowego Jana Brlicy Juniora o cechach rzeźby współczesnej.

Opisy tych zabytków można znaleźć w programie Musnet – katalogu elektronicznym lub katalogu kartkowym w siedzibie PME w Warszawie^[6].

Osoby związane z Muzeum

Galeria – wybrane obiekty

Maska kolędnicza "Diabeł" (1968); Jan Cyganik, PME 31905.jpg
Spódnica. Podhale; PME 1947.jpg
Czepiec kobiecy (tył). Żywiec; PME 2221.jpg
Gunia góralska, Podhale; PME 3671.jpg
Cheese molds-on The material archive of Piotr B Szacki exhibition.jpg
PME 29902,1 Fot. Edward Koprowski.jpg Woto woskowe w postaci żaby, XIX wiek, Słowacja. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego.
PME 29900,1 Fot. Edward Koprowski.jpg Woto woskowe – oczy, XIX wiek, Słowacja. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
PME 26249,1 Fot. Edward Koprowski.jpg Pas bacowski, Słowacja. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
PME 36086,1 Fot. Edward Koprowski.jpg Dzbanek słowacki ze zbiorów PME w Warszawie.
PME 51960,1 Fot. Edward Koprowski.jpg Pisanka słowacka ze zbiorów PME w Warszawie

Przypisy

↑ Jan Bujak: Muzealnictwo etnograficzne w Polsce. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1975.
↑ Alfred Lauterbach. Zniszczenie i odbudowa Warszawy zabytkowej. „Kronika Warszawy”. 4(8), s. 61, 1971.
↑ Jan Witold Suliga: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, [w:] 200 muzealnictwa warszawskiego. Dzieje i perspektywy. Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, 2006, s. 336–337. ISBN 978-83-7022-160-7.
↑ Nominacje 2016- EMYA.
↑ Tomasz Urzykowski. Zydel na dyrektora. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 18 stycznia 2021.
↑ ^a ^b Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie: „Czas świętowania” – nowa wystawa stała w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (pol.). ethnomuseum.pl. [dostęp 2015-03-31].
↑ https://web.archive.org/web/20160111140353/http://www.ethnomuseum.pl/wystawy/stale/591-porzadek-rzeczy.
↑ ^a ^b ^c ^d Czyżewski i inni, Zwykłe – niezwykłe. Fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie = Ordinary – extraordinary. Fascinating collections of The State Ethnographical Museum in Warsaw, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne, [cop. 2008], ISBN 978-83-88654-76-3, OCLC 297819001 .
↑ Adam (antropolog)A.() Czyżewski Adam (antropolog)A.(), Czas świętowania w kulturach Polski i Europy, Warszawa, ISBN 978-83-88654-42-8, OCLC 903999878 .

Bibliografia

Czasopismo „Wisła”: 1888–1905.
Zwykłe – Niezwykłe. Fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, pod red. A. Czyżewskiego, PME w Warszawie, 2008 r., ISBN 978-83-88654-76-3.
Czas świętowania w kulturach Polski i Europy, pod red. A. Czyżewskiego, PME w Warszawie, 2013 r., ISBN 978-83-88654-42-8.
Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie – stulecie działalności (1888-1988), red. J.K. Makulski, Warszawa 1988.
E. Frankowski, Zbiory etnograficzne w Polsce, „Lud” 1922, s. 40.
T. Koperska, E. Łukomska, Bibliografia do dziejów Muzeum Przemysłu i Rolnictwa za lata 1875–1939, Warszawa 1973.
J.K. Makulski, M.Piwocka, Wystawy Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie 1949-1988, wykaz tabelaryczny, PME, Warszawa 1988.

Linki zewnętrzne

Strona muzeum
J.W. Suliga – Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie. Dzieje, kolekcje, kierunki rozwoju
Instrumenty muzyczne z Państwowego Muzeum Etnograficznego
Kolekcja fotografii Piotra Gana (ze zbiorów PME) – wersja cyfrowa na Polona.pl

[bujak-1] Jan Bujak: Muzealnictwo etnograficzne w Polsce. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1975.

[2] Alfred Lauterbach. Zniszczenie i odbudowa Warszawy zabytkowej. „Kronika Warszawy”. 4(8), s. 61, 1971.

[3] Jan Witold Suliga: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, [w:] 200 muzealnictwa warszawskiego. Dzieje i perspektywy. Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, 2006, s. 336–337. ISBN 978-83-7022-160-7.

[4] Nominacje 2016- EMYA.

[5] Tomasz Urzykowski. Zydel na dyrektora. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 18 stycznia 2021.

[:0-6] Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie: „Czas świętowania” – nowa wystawa stała w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie (pol.). ethnomuseum.pl. [dostęp 2015-03-31].

[7] ttps://web.archive.org/web/20160111140353/http://www.ethnomuseum.pl/wystawy/stale/591-porzadek-rzeczy.

[:1-8] Czyżewski i inni, Zwykłe – niezwykłe. Fascynujące kolekcje w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie = Ordinary – extraordinary. Fascinating collections of The State Ethnographical Museum in Warsaw, Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne, [cop. 2008], ISBN 978-83-88654-76-3, OCLC 297819001 .

[9] Adam (antropolog)A.() Czyżewski Adam (antropolog)A.(), Czas świętowania w kulturach Polski i Europy, Warszawa, ISBN 978-83-88654-42-8, OCLC 903999878 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne