Palamedes

Palamedes
Παλαμήδης
królewicz z Eubei
Ilustracja
Palamedes – renesansowa rycina francuska (1553)
Występowanie

mitologia grecka

Rodzina
Ojciec

Nauplios

Matka

Klimene lub Filira lub Hezjone

Rodzeństwo

Ojaks

Posąg Palamedesa dłuta A. Canovy

Palamedes (gr. Παλαμήδης) – syn Naupliosa, króla Eubei i Klimeny, córki Katreusa (bądź Atreusa), władcy Krety (według innych wersji jego matką była Filira lub Hezjone), brat Ojaksa[1]. Uczeń centaura Chirona wyróżniający się niezwykłą przenikliwością i roztropnością.

Znany z cyklu późniejszych podań "trojańskich", łączących go z głównymi postaciami homeryckiego eposu. Odznaczając się przebiegłością odkrył podstęp Odyseusza broniącego się przed udziałem w wyprawie na Troję i udającego obłąkanego; po zręcznym zdemaskowaniu król Itaki przysiągł mu zemstę[2]. Podczas wojny trojańskiej dodatkowo padł ofiarą niechęci Agamemnona i innych wodzów Achajów, zazdroszczących mu sławy. Odyseusz i Diomedes z zawiści doprowadzili go do zguby podrzucając mu pieniądze (złoto) i rzekome pismo od Priama, tj. oskarżając o zdradę, zaś Agamemnon wydał wyrok śmierci przez ukamienowanie wykonany przez nich obu[3]. Wedle innych wersji Odys i Diomedes utopili go podczas połowu ryb, bądź też zwabili do studni z rzekomo ukrytym skarbem i tam pogrzebali go zarzucając kamieniami.

Nigdzie nie wymieniony w Iliadzie Palamedes należy do postaci mitologicznych z kręgu trojańskiego stworzonych w poematach cyklicznych już po powstaniu eposu homeryckiego (przede wszystkim w Cypria pochodzących z VIII w. p.n.e.). Spopularyzowany został przez późniejszych mitografów, sofistów i tragików. Przez starożytnych Greków uważany był za wynalazcę miar i wag, monet i umiejętności obliczania (m.in. miesięcy), gry w kości i warcaby[4], stopni wojskowych, a nawet latarni morskiej, oraz za poetę. Hyginus wymienia go jako wynalazcę 4 względnie 11 dodatkowych liter dla spółgłosek alfabetu greckiego[5]. Według Pauzaniasza figurował na stworzonym przez Polignota z Tazos obrazie przedstawiającym go grającego z Tersytesem w kości. Scenę tę (być może kopiowaną) napotyka się również w greckim malarstwie wazowym. Na eolskim wybrzeżu Azji Mniejszej, naprzeciw wyspy Lesbos miała znajdować się jego świątynia z posągiem[6].

Był tytułowym bohaterem zaginionych tragedii Sofoklesa, Eurypidesa i zapewne Ajschylosa. W literaturze starogreckiej choć wspomniany w dialogu Platona Obrona Sokratesa, bardziej znany jest z apologetycznej mowy sofisty Gorgiasza z Leontinoi zatytułowanej Obrona Palamedesa. Apollodoros Ateńczyk podaje wiadomości o jego rodzicach i pochodzeniu. W twórczości Rzymian upamiętniony zarówno przez Owidiusza w Przemianach[7], jak i w Eneidzie (II, 82) przez Wergiliusza, przypominającego jego rolę w wojnie trojańskiej.

W sztuce nowożytnej zapewne najbardziej znany z klasycystycznej rzeźby Antonio Canovy, powielanej później w kopiach. W malarstwie Giovanni Tiepolo na jednym ze swych mitologicznych płócien przedstawił scenę podstępu Palamedesa wobec Odysa[8]. Od jego imienia nosi nazwę górujące nad Nauplion (Argolida) wzgórze Palamidi wraz z twierdzą.

Przypisy

  1. Niektóre źródła podają też imię drugiego brata – Nauzymedonta (np. A. i M. Calderini, Dizionario di antichitá grece e romane, Milano 1960, s. 604).
  2. Podanie to przekazuje Hyginus (Fabulae 105).
  3. Por. Hyginus, Fabulae 95.
  4. Właściwie była to gra petteia (lub pessoi) przypominająca dzisiejsze warcaby.
  5. Por. Fabulae 277.
  6. Friedrich Lübker's Reallexikon des classischen Alterthums, Leipzig 1882, s. 847.
  7. Stamtąd pochodzi słynne zdanie: „Opłakuję cię prawdo, albowiem umarłaś przede mną” (13, 56n).
  8. Словарь античности, Moсҝва 1989, s. 406.

Bibliografia

  • Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 2008
  • Karl Kerényi: Mitologia Greków. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2002
  • The Oxford Classical Dictionary. Oxford: Clarendon Press, 1961

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Villa Carlotta - Palamedes.jpg
Autor: Wolfgang Sauber, Licencja: CC BY-SA 3.0
Villa Carlotta in Tremezzo ( Lago di Como ). Statue des Palamedes von Antonio Canova.
Palamedes02.jpg
In Greek mythology, Palamedes was the son of Nauplius and either Clymene or Philyra or Hesione.