Panavia Tornado
 Tornado GR4 w barwach 15. Squadronu Royal Air Force przenoszący różnorodne uzbrojenie | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | Panavia Aircraft GmbH |
| Typ | samolot wielozadaniowy myśliwsko-bombowy |
| Załoga | 2 pilotów |
| Historia | |
| Data oblotu | 14 sierpnia 1974 |
| Lata produkcji | 1979–1998 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | 2 × Turbo-Union RB-199 |
| Ciąg | 40,3 kN (71,2 kN z dopalaniem) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 13,91 m |
| Długość | 16,72 m |
| Wysokość | 5,95 m |
| Powierzchnia nośna | 26,6 m² |
| Masa | |
| Własna | 14091 kg |
| Startowa | 27217 kg |
| Uzbrojenia | 9000 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. | 2336 km/h (1,91 Ma) |
| Prędkość minimalna | 213 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 76 m/s |
| Pułap | 15240 m |
| Zasięg | 3890 km – przelot |
| Promień działania | 1389 km |
| Rozbieg | 880 m |
| Dobieg | 370 m |
| Współczynnik obciążenia konstrukcji | +7,5 g |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 2 działka Mauser BK-27 kal. 27 mm Pociski rakietowe: przeciwokrętowe AS.34 Kormoran i Sea Eagle przeciwradarowe AGM-88 HARM, ALARM, przeciwlotnicze AIM-9 Sidewinder, SkyFlash, AIM-120 AMRAAM, szybujące Storm Shadow, przeciwpancerny Brimstone bomby kierowane typu Mark 13/18, Paveway i JDAM | |
| Użytkownicy | |
 Arabia Saudyjska, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy | |
| Rzuty | |
 | |
Panavia Tornado – rodzina dwusilnikowych, odrzutowych samolotów myśliwsko-bombowych i ciężkich, dwumiejscowych samolotów myśliwskich o zmiennej geometrii skrzydeł wyprodukowanych przy współpracy Wielkiej Brytanii, Niemiec i Włoch. Istnieją trzy główne wersje samolotów Tornado: wersja szturmowa Tornado IDS (ang. Interdictor/Strike), wersja przechwytująca Tornado ADV (ang. Air Defense Variant) oraz wersja przeznaczona do walki elektronicznej Tornado ECR (ang. Electronic Combat/Reconaissance).
Historia
Rodowód samolotu Tornado jest złożony. Po drastycznych cięciach budżetu wojskowego Wielkiej Brytanii pod koniec lat 50. i 60. XX wieku i zaprzestaniu rodzimych projektów, brytyjski przemysł lotniczy nie był w stanie samodzielnie wytworzyć nowoczesnego odrzutowego samolotu bojowego, mogącego zastąpić starzejące się bombowce Canberra i wypożyczone od Amerykanów myśliwce F-4 Phantom II. Brytyjczycy postanowili szukać kooperantów na kontynencie: w 1966 r. zawiązali z Francuzami konsorcjum SEPECAT, które stworzyło lekki samolot szturmowy Jaguar. Strona francuska wycofała się jednak z negocjacji projektu samolotu AFVG (Anglo-French Variable Geometry – angielsko-francuskiego samolotu o zmiennym skosie skrzydeł), wobec czego brytyjska British Aircraft Corporation (BAC) pozyskała partnerów w postaci niemieckiego Messerschmitt-Bölkow-Blohm, włoskiego Fiata oraz holenderskiego Fokkera. Spółkę tych firm pod nazwą Panavia Aircraft GmbH utworzono w 1969 r. Planowano wytwarzać dwie wersje samolotu: jednomiejscową dla Luftwaffe, lotnictwa włoskiego AMI i holenderskiego KLu oraz dwumiejscową dla RAF-u i niemieckiego lotnictwa morskiego Marineflieger. Docelowo planowano wyprodukować około 900 egzemplarzy wszystkich wersji. Budową silnika dla przyszłego samolotu zajęło się konsorcjum przedsiębiorstw: brytyjski Rolls-Royce, niemiecki MTU i włoski FIAT. W trakcie prac z konsorcjum Panavia wycofali się Holendrzy, a Fiata zastąpiła włoska firma Alenia (dawniej Aeritalia).
W trakcie prac okazało się, że systemy awioniki i uzbrojenia są na tyle skomplikowane, iż samolot musi być obsługiwany przez dwóch członków załogi. Zarzucono prace nad wersją jednomiejscową, a Luftwaffe i AMI zamówiły wersję dwumiejscową.
Oblot prototypu odbył się 14 sierpnia 1974 roku w Manching w Niemczech. W lipcu 1976 roku rządy Wielkiej Brytanii, RFN i Włoch podpisały umowę o produkcji 809 sztuk samolotów Tornado. 644 maszyny miały zostać wykonane w wersji uderzeniowej, z czego RFN miała otrzymać 324 egzemplarze, Wielka Brytania – 200, zaś Włochy – 100. 165 sztuk wersji myśliwskiej Tornado ADV (Air Defence Variant) zostało zamówionych przez Wielką Brytanię (oznaczone Tornado F.3). Pierwsze seryjne Tornado dla Wielkiej Brytanii zostały wyprodukowane w 1979 roku, 5 czerwca 1979 roku RAF otrzymał pierwszy samolot w wersji uderzeniowej, zaś pierwszy dywizjon RAF uzbrojony w Tornado osiągnął gotowość bojową 1 lipca 1982 roku.
Pierwsze użycie bojowe samolotów tego typu nastąpiło podczas operacji „Pustynna Burza” (maszyny te należały do RAF-u oraz do lotnictwa włoskiego). Uderzeniowe Tornada RAF-u wykonywały najtrudniejsze zadania uderzeniowe na silnie bronione obiekty położone na głębokim zapleczu przeciwnika – lotniska, mosty, centra łączności i dowodzenia. Wraz z amerykańskimi F-15E Strike Eagle uczestniczyły również w polowaniu na ruchome wyrzutnie pocisków balistycznych Scud. W trakcie walk od ognia irackiej obrony przeciwlotniczej utracono 6 maszyn.
Po wprowadzeniu samolotu do służby, współpraca międzynarodowa w obrębie projektu trwała nadal w postaci centrum szkoleniowego w bazie RAF Cottesmore w Anglii. Samoloty były produkowane na użytek krajów biorących udział w projekcie, a także dla sił powietrznych Arabii Saudyjskiej, które zakupiły 96 Tornado IDS i 24 ADV. Oman planował zakup ośmiu Tornad ADV, ale z zakupu wycofano się w 1992 roku[1]. Szturmowe Panavia Tornado nadal znajduje się w służbie RAF, Luftwaffe, AMI i lotnictwa Arabii Saudyjskiej. Krótka seria produkcyjna i wyrafinowane wyposażenie sprawiły, że samolot jest kosztowny w eksploatacji. Do 2009 Wielka Brytania wycofała większość Tornad F.3, pozostawiając w linii jedną eskadrę, którą rozformowano 22 marca 2011.[2] Z trzech eskadr RAF-u latających na Tornadach w wersji szturmowej zakończenie służby jednej z nich zaplanowano na rok 2018, a pozostałych dwóch – na rok 2019[3]. Zgodnie z tym planem ostatni lot bojowy Tornad RAF-u odbył się 31 stycznia 2019 roku z RAF Akrotiri w ramach operacji „Shader”[4].
Pozostali użytkownicy również planują stopniowe wycofywanie ze służby Tornad, które zostaną zastąpione nowszymi samolotami. Airbus rozpoczął już wstępne prace nad samolotem, który miałby zastąpić Tornada służące w Luftwaffe[5]. Wstępne założenia odnośnie do tej przyszłościowej maszyny zakładają wprowadzenie jej do służby liniowej w roku 2035[6].
Wersje
- GR.1 – wersja szturmowa dla RAF-u, 229 sztuk (51 treningowych).
- GR.1A – wersja rozpoznawcza z głowicą na podczerwień zamiast działka, 14 nowych i 16 przebudowanych GR.1.
- GR.1B – wersja przeciwokrętowa przenosząca pocisk Sea Eagle, dla zastąpienia Blackburnów Buccaneerów, przebudowano 26 GR.1.
- GR.4 – modernizacja i odmłodzenie przeprowadzane w latach 1996–2003, silniki Turbo-Union RB199-34R Mk 103, 142 przebudowane GR.1.
- GR.4A – wersja rozpoznawcza z głowicą na podczerwień zamiast działka, 5 nowych i 25 przebudowanych GR.1A.
- F.2 – myśliwiec przechwytujący dla RAF-u, wersja wyjściowa, 18 sztuk.
- F.3 – wersja seryjna, silniki Turbo-Union RB199-34R Mk 104, 179 sztuk (52 treningowe) oraz 14 przebudowanych F.2, w 2003 część doposażono w pociski ALARM.
- ADV – oznaczenie producenta dla F.3 dla Arabii Saudyjskiej, 24 sztuki (6 treningowych).
- IDS – wersja szturmowa, 359 sztuk dla Niemiec (w tym 127 szturmowych, 55 treningowych i 35 ECR dla Luftwaffe oraz 100 szturmowych i 12 treningowych dla Marineflieger), 99 (12 treningowych) dla Włoch, 96 (24 treningowe) dla Arabii Saudyjskiej[7].
- ECR – wersja rozpoznawcza i przełamywania obrony przeciwlotniczej (SEAD), 35 nowych dla Niemiec z silnikami RB199 Mk.105, z wbudowanym systemem obserwacyjnym, bez działek, 16 przebudowanych IDS dla Włoch (oryginalne silniki i działko, podwieszany zasobnik rozpoznawczy RecceLite), pociski AGM-88 HARM.
- RET (Retro Enabling Task) – włoska modernizacja typu Mid-life upgrade, w odmianach RET6 (18 IDS od 2004), 7 (15 IDS od 2010) i 8 (15 ECR, 10 IDS od 2013), integracja z GBU-39 SDB i AGM-88E AARGM oraz zasobnikiem RecceLite, modernizacja awioniki.
Użytkownicy
Królewskie Saudyjskie Siły Powietrzne- 81 IDS (dostarczono 96 IDS i 24 ADV)
Luftwaffe i Marineflieger- 64 IDS, 29 ECR (dostarczono 324 IDS i 35 ECR)
Aeronautica Militare- 57 IDS, 16 ECR (dostarczono 100 IDS, 16 przebudowano do ECR)
Włochy wykorzystywały 24 wypożyczone brytyjskie Tornado F.3, dla zastąpienia F-104ASA z powodu opóźnienia dostaw Eurofighter Typhoon, dostarczono je między 1995 i 1997 a zwrócono 2003-2004.[8]
.jpg) Tornado GR.4 |  Tornado F.3 |  Tornado ECR |
Przypisy
- ↑ Oman postpones Tornado, buys Hawk. FLIGHT INTERNATIONAL, 13 maja 1989. [dostęp 2014-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 kwietnia 2014)].
- ↑ UK retires last Tornado F3 fighters.
- ↑ Maciej Hypś: Tornada posłużą jeszcze dłużej. 19 stycznia 2016.
- ↑ Maciej Hypś: Brytyjskie Tornada zakończyły służbę bojową. konflikty.pl, 6 lutego 2019. [dostęp 2019-02-06].
- ↑ Maciej Hypś: Airbus pracuje nad następcą Tornada. 24 czerwca 2016.
- ↑ Paweł Behrendt: Następca Tornada w 2035 roku?. konflikty.pl, 2 stycznia 2017.
- ↑ http://www.aeromedia.it/mluokgb.html.
- ↑ F3 to Italy.
Media użyte na tej stronie
Operators of the Panavia Tornado.
Own work, derivative of File:BlankMap-World.png.
Autor: MilborneOne, Licencja: CC BY-SA 3.0
Panavia Tornado Prototype ADV with semi-recessed Skyflash missiles at Farnborough, England
A Luftwaffe (German Air Force) Panavia Tornado ECR (s/n 46+54) of JaboG 32, Lechfeld (Germany), armed with an AIM-9 Sidewinder air-to-air missile and a jamming pod attached to the wings, and an AGM-88 HARM air-to-ground missile attached to the underside of the fuselage heads back towards its patrol area after refueling from a USAF Boeing KC-135R Stratotanker (not shown) of the 100th Air Expeditionary Wing. JaboG 32 (32nd Fighter-Bomber Wing) is one of the German Air Force's premier combat aircraft wings. The Tornado ECR is a specialized aircraft to detect and attack surface radars and surface-to-air missile launchers (a.k.a. Wild Weasel aircraft). JaboG 32 Tornadoes took part in Operation Allied Force from 24 March to 11 June 1999. They flew for 2.108 hours in 446 sorties over former Yugoslavia and the Kosovo and launched 236 HARM missiles.
The KC-135R was assigned to the 92nd Air Refueling Wing, Fairchild Air Force Base (Washington, USA), but was deployed to Royal Air Force Base Mildenhall to bolster the 100th AEW in support of NATO Operation Allied Force. Both assigned tankers and deployed tankers flying from RAF Mildenhall made up a large portion of the tanker assets supporting NATO aircraft in NATO Operation Allied Force in 1999.Orthographic projections of the Panavia Tornado IDS aircraft
Autor: SAC Scott Ferguson, Licencja: OGL v1.0
Image of a 15 Squadron Tornado GR4, seen here with training munitions attached.
- Organization: RAF
- Object Name: Break Left
- Keywords: RAF, Squadron, Sqn, Operational Conversion Unit, 15 Sqn, RAF Lossiemouth, Equipment, Aircraft, Jet, Fighter, Offensive, Tornado, GR4, Weapon, Bomb, Paveway, Enhanced, Reconnaisance, Pod, Litening, Air to air, Training
- Country: Moyayshire
Original description: Royal air force Flight Lts. James Freeborough, pilot, and Stewart Lawson, weapons officer, position their Panavia Tornado GR.4 aircraft behind a U.S. Air Force Boeing KC-135R/T Stratotanker aircraft for an air refueling over Iraq on 14 June 2006. The Tornado and crew were from No. 617th Squadron, RAF Lossiemouth (UK). The KC-135R/T and crew were deployed to the 340th Expeditionary Air Refueling Squadron, Southwest Asia, from their home unit 905th Air Refueling Squadron, Grand Forks Air Force Base, North Dakota (USA).