Parolistowate

Parolistowate
Ilustracja
Gwajakowiec lekarski
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządparolistowce
Rodzinaparolistowate
Nazwa systematyczna
Zygophyllaceae R.Br.
1814

Parolistowate (Zygophyllaceae R.Br.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy różowych. Jej przedstawiciele występują głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych, często na terenach pustynnych i półpustynnych[3]. Do rodziny należą 22[2]–24[3] rodzaje z 255[3]–325 gatunkami[2]. W Polsce spotykane są w uprawie gatunki z rodzajów parolist i buzdyganek. Duże znaczenie użytkowe ma kolibło egipskie Balanites aegyptiaca i gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale, liczne inne gatunki dostarczają drewna, używane są w medycynie lub są jadalne[3].

Morfologia

Buzdyganek naziemny
Uboczka trójzębna
Pokrój
Do rodziny należą rośliny reprezentujące różne formy życiowe – od jednorocznych, poprzez zielne byliny, półkrzewy, po krzewy i drzewa, w tym osiągające ponad 50 m Balanites[3].
Liście
Naprzeciwległe, skrętoległe lub skupione w pęczkach. Blaszka jest pierzasto złożona, przy czym składać się może z ponad 10 par listków, ale też ulegać może redukcji do jednej ich pary. Listek szczytowy u niektórych przedstawicieli występuje, u innych go brak. Czasem listki ulegają redukcji, tak że pozostaje tylko listek szczytowy stwarzając pozór liścia pojedynczego. Przylistki różnie wykształcone, w tym także w postaci cierni[3].
Kwiaty
Wyrastają skupione w wierzchotkowatych kwiatostanach lub pojedynczo albo parami w kątach liści. Są promieniste i zwykle obupłciowe, 4- lub (częściej) 5-krotne. W rodzaju Morkillia osiągają 5 cm średnicy, poza tym jednak zwykle do ok. 1 cm. Działki kielicha wolne lub u nasady zrosłe. Płatki korony wolne, czasem zredukowane (u Seetzenia i niektórych Zygophyllum). Pręcików jest dwa razy więcej niż płatków. słupkowie jest zrosłoowockowe (synkarpiczne) i powstaje z 4–5 owocolistków. Zalążnia bywa silnie podzielona lub oskrzydlona, czasem z parą kolców na poszczególnych owocolistkach. Szyjka słupka pojedyncza lub jest ich 5 (u Seetzenia). U różnych przedstawicieli jest naga lub w różnym stopniu owłosiona[3].
Owoce
Torebki lub rozłupnie, tylko u Balanites mięsiste pestkowce[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Krameriaceae w obrębie rzędu parolistowców Zygophyllales będącego kladem bazalnym różowych właściwych[2].

W obrębie rodziny wyróżnia się 5 grup o następujących powiązaniach filogenetycznych:

parolistowate


Morkillioideae



Tribuloideae





Seetzenioideae




Larreoideae



Zygophylloideae





  • Morkillioideae Rose & J. H. Painter – 3 rodzaje z 4 gatunkami występującymi w Meksyku.
  • Tribuloideae D. H. Porter – 6 rodzajów z 63 gatunkami rozpowszechnionymi na całym świecie (np. Tribulus i Kallstroemia)
  • Seetzenioideae Sheahan & Chase - takson monotypowy z jednym gatunkiem Seetzenia lanata o zasięgu obejmującym Afrykę i Azję południowo-zachodnią.
  • Larreoideae Sheahan & Chase – 7 rodzajów z 30 gatunkami występującymi na obu kontynentach amerykańskich,
  • Zygophylloideae – 6 rodzajów ze 180 gatunkami. Przedstawiciele tej podrodziny występują głównie na suchych obszarach Afryki, Azji i południowej Europy, mniej liczni spotykani są na kontynentach amerykańskich.
Wykaz rodzajów[4]
  • Balanites Delile – kolibło
  • Bulnesia Gay
  • Guaiacum Plum. ex L. – gwajakowiec
  • Kallstroemia Scop.
  • Kelleronia Schinz
  • Larrea Cav. – uboczka
  • Melocarpum (Engl.) Beier & Thulin
  • Metharme Phil. ex Engl.
  • Miltianthus Bunge
  • Morkillia Rose & J.H.Painter
  • Neoluederitzia Schinz
  • Pintoa Gay
  • Plectrocarpa Gillies ex Hook. & Arn.
  • Porlieria Ruiz & Pav.
  • Roepera A.Juss.
  • Seetzenia R.Br.
  • Sericodes A.Gray
  • Sisyndite E.Mey. ex Sond.
  • Tribulopis R.Br.
  • Tribulus L. – buzdyganek
  • Viscainoa Greene
  • Zygophyllum L. – parolist

Zaliczany tu jeszcze w latach 90. XX wieku[5] rodzaj poganek Peganum i łużnik Nitraria[6] umieszczany jest w nowszych systemach klasyfikacyjnych w rodzinie łużnikowatych Nitrariaceae stanowiącej jeden z kladów bazalnych mydleńcowców Sapindales[2].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 337-338. ISBN 1-55407-206-9.
  4. ↑ Zygophyllaceae R.Br.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-19].
  5. ↑ Crescent Bloom: Zygophyllaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-01].
  6. ↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA., 1998, s. 346, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-778-4.

Media użyte na tej stronie

Larrea tridentata Anza-Borrego.jpg
Autor: Adbar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Larrea tridentata in Anza-Borrego Desert State Park (Palm Canyon)
Guaiacum officinale - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-069.jpg
Guajak-Baum. A blühender Zweig, nat. Grösse; 1 Blüthe ohne Krone, vergrössert; 2 Staubgefäss, desgl.; 3 Stempel, desgl.; 4 derselbe im Querschnitt, desgl.; 5 derselbe im Längsschnitt, desgl.; 6 Frucht der Länge nach durchschnitten, nat. Grösse; 7 dieselbe im Querschnitt, desgl.; 8 der Same, vergrössert; 9 derselbe im Querschnitt, desgl.; 10 derselbe im Längsschnitt, desgl.
Tribulus terrestris 3002.jpg
Autor: Vengolis, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tribulus terrestris