Parzystokopytne
| Artiodactyla[1] | |
| Owen, 1841 | |
 przedstawiciele parzystokopytnych | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | parzystokopytne |
Parzystokopytne[2] (Artiodactyla) – rząd ssaków łożyskowych, posiadających dwa wyraźnie większe palce – trzeci i czwarty – zakończone racicami (kończyny bez racic – silnie zredukowane i zmodyfikowane występują u należących do tej grupy waleni).
Występowanie
Naturalny obszar występowania parzystokopytnych obejmuje wszystkie kontynenty poza Antarktydą i Australią. Zajmują różne środowiska – lasy, sawanny, pustynie, góry, a nawet zbiorniki wodne.
Cechy charakterystyczne
Wspólną cechą parzystokopytnych jest obecność dwóch wyraźnie większych palców (trzeci i czwarty) zakończonych racicami. U wielu gatunków występują rogi lub poroże, częściej u samców, ale również u samic. Wśród samców dochodzi do walk w okresie godowym. Poszczególne gatunki różnią się znacznie rozmiarami – od 25 cm wysokości liczonej w kłębie u karłowatych antylop do 250 cm u samców żubra oraz do ponad 5 m całkowitej wysokości u żyrafy.
Są zwierzętami głównie roślinożernymi, rzadziej wszystkożernymi. Mają żołądek jedno- lub wielokomorowy (żołądek przeżuwacza).
Ewolucja
Najstarsze materiały kopalne zwierząt parzystokopytnych pochodzą z eocenu. Rozkwit (zwłaszcza jeleniowatych i krętorogich) nastąpił na przełomie miocenu i pliocenu.
Znaczenie gospodarcze
Zwierzęta parzystokopytne miały zawsze bardzo duże znaczenie dla człowieka jako zwierzyna. Dostarczały ludziom mięsa, skór, trofeów, a po udomowieniu niektórych gatunków, również mleka i wełny. Niektóre wykorzystywane są jako zwierzęta juczne, pociągowe, a nawet jako wierzchowce. W warunkach naturalnych parzystokopytne stanowią bazę pokarmową ssaków drapieżnych.
Systematyka
Tradycyjnie parzystokopytne dzieli się na podrzędy.
- Podrząd: świniokształtne (Suiformes)[2]
- Rodzina: świniowate (Suidae)[2]
- Rodzina: pekariowate (Tayassuidae)[3]
- Rodzina: hipopotamowate (Hippopotamidae)[4]
- Podrząd: przeżuwacze (Ruminantia)[4]
- Rodzina: kanczylowate (Tragulidae)[4]
- Rodzina: jeleniowate (Cervidae)[5]
- Rodzina: żyrafowate (Giraffidae)[6]
- Rodzina: widłorogowate (Antilocapridae)[6]
- Rodzina: piżmowcowate (Moschidae)[5]
- Rodzina: wołowate (krętorogie) (Bovidae)[7]
- Podrząd: wielbłądokształtne[4]
- Rodzina: wielbłądowate (Camelidae)[4]
W powyższym ujęciu Artiodactyla jest taksonem parafiletycznym, gdyż nie obejmuje zaawansowanych parzystokopytnych z kladu waleni (Cetacea)[8]. Badania genetyczne wykazały bowiem bliskie pokrewieństwo waleni z niektórymi grupami parzystokopytnych, przeżuwaczami[9] i hipopotamowatymi[10][11][12]. W efekcie wyróżniono klady odzwierciedlające te relacje, nazywając grupę łączącą hipopotamy i walenie Whippomorpha, a tę grupę wraz z przeżuwczami Cetruminantia[13]. Ta ostatnia nie zawsze jest wyróżniania. W innym ujęcie walenie wraz z hipopotamowymi i ich bliscy wymarli krewni (pod wspólną nazwą Cetaceamorpha) wraz z przeżuwaczami i ich krewnymi (Ruminantiamorpha), wiebłądokształtnymi i krewnymi (Camelidamorpha) oraz świniowatymi, pekariowatymi i krewnymi (Suinamorpha, bez łączonych z waleniami hipopotamów) stanowią 4 wielkie klady należące do parzystokopytnych. ddpowiada zaprezentowanej przez Michelle Spaulding et al. definicji parzystokopytnych jako kladu hipopotam nilowy + bydło domowe + dzik euroazjatycki + wielbłąd jednogarbny. W takim ujęciu parzystokopytne zawierające walenie zachowują monofiletyzm[14].
Systematyka ssaków na wyższym poziomie ustabilizowała się dopiero w pierwszej dekadzie nowego tysiąclecia. Pozycję parzystokopytnych na drzewie rodowym ssaków zaprezentowali w swej pracy Asher i Helgen w 2010 (uproszczono)[15].
| Eutheria |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
- ↑ Artiodactyla, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c Cichocki i in. 2015 ↓, s. 167.
- ↑ Cichocki i in. 2015 ↓, s. 168.
- ↑ a b c d e Cichocki i in. 2015 ↓, s. 169.
- ↑ a b Cichocki i in. 2015 ↓, s. 171.
- ↑ a b Cichocki i in. 2015 ↓, s. 176.
- ↑ Cichocki i in. 2015 ↓, s. 177.
- ↑ Maureen A. O'Leary, Jonathan H. Geisler. The Position of Cetacea Within Mammalia: Phylogenetic Analysis of Morphological Data from Extinct and Extant Taxa. „Systematic Biology”. 48 (3), s. 455–490, 1999. DOI: 10.1080/106351599260102. (ang.).
- ↑ Dan Graur & Desmond G. Higgins. Molecular evidence for the inclusion of cetaceans within the order Artiodactyla.. „Molecular Biology and Evolution”. 11, s. 357–364, 1994. (ang.).
- ↑ Ulfur Arnason, Anette Gullberg, Solveig Gretarsdottir, Bjo¨rn Ursing, Axel Janke. The Mitochondrial Genome of the Sperm Whale and a New Molecular Reference for Estimating Eutherian Divergence Dates. „Journal of Molecular Evolution”. 50, s. 569–578, 2000. researchgate. DOI: 10.1007/s002390010060. (ang.).
- ↑ John Gatesy, Cheryl Hayashi, Mathew A. Cronin & Peter Arctander. Evidence from milk casein genes that cetaceans are close relatives of hippopotamid artiodactyls. „Molecular Biology and Evolution”. 13, s. 954-63, 1996. (ang.).
- ↑ David M. Irwin, Úlfur Árnason. Cytochrome b gene of marine mammals: Phylogeny and evolution. „Journal of Mammalian Evolution”. 2, s. 37–55, 1994. Springer Link. (ang.).
- ↑ Peter J. Waddell, Norihiro Okada, Masami Hasegawa. Towards resolving the interordinal relationships of placental mammals.. „Systematic Biology”. 48 (1), s. 1-5, 1999. Society of Systematic Biologists. ISSN 1076-836X. (ang.).
- ↑ a b Michelle Spaulding, Maureen A. O'Leary, John Gatesy. Relationships of Cetacea (Artiodactyla) Among Mammals: Increased Taxon Sampling Alters Interpretations of Key Fossils and Character Evolution. „PLoS One”. 4 (9), 2009. DOI: 10.1371/journal.pone.0007062. (ang.).
- ↑ Robert J Asher & Kristofer M Helgen. Nomenclature and placental mammal phylogeny. „BMC Evolutionary Biology”. 10, s. 102, 2010. (ang.).
Bibliografia
- Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: LittleJerry, Licencja: CC BY-SA 4.0
Montage of:
- File:Giraffe standing.jpg Miroslav Duchacek
- File:American bison k5680-1.jpg Jack Dykinga
- File:Brunft Naturerlebnisraum Wildpark Eekholt SH.JPG U.Sonnenberg
- File:Camels in Dubai 3.jpg Imre Solt
- File:Wild Boar Habbitat 2.jpg Richard Bartz
- File:Killerwhales jumping.jpg NOAA
Autor: Michelle Spaulding, Maureen A. O'Leary, John Gatesy, Licencja: CC BY 2.5
Figure 2. Strict consensus of 20 minimum length trees for the equally-weighted parsimony analysis of the combined data set (57,269 steps). The contents of 12 taxonomic groups, including the total clades Cetaceamorpha and Cetancodontamorpha are delimited by different colored boxes (‘Hippo’ = Hippopotamidamorpha). Lineages that connect extant taxa in the tree are represented by thick gray branches, and wholly extinct lineages are shown as thin black branches. Estimates of branch support scores are above internodes; given the complexity of the data set, these should be interpreted as maximum estimates. Illustrations are by C. Buell and L. Betti-Nash.