Pawężowate

Pawężowate

Plataspidae
Dallas, 1851
Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 56/0 56/0
Pawęża ziołówka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Pentatomomorpha
Nadrodzina	tarczówki
Rodzina	pawężowate
Synonimy
Brachyplatidae Leston 1952 Coptosomatinae Kirkaldy, 1909 Plataspididae Dallas, 1851

Megacopta cribraria

Kopulująca parka pawęży ziołówek

Larwy Libyaspis wahlbergi

Megacopta punctatissima

Przedstawiciel rodzaju Libyaspis

Claviplatys henryi; 1 i 2: holotypowy samiec, 3 i 4 paratypowa samica

Pawężowate^[1] (Plataspidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny tarczówek. Obejmuje około 530 opisanych gatunków. Mają krępe i silnie wypukłe ciała. Zamieszkują wszystkie kontynenty półkuli wschodniej, głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Żywią się sokami roślin. Niektóre gatunki notowane są jako szkodniki, głównie roślin strączkowych. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.

Morfologia

Pluskwiaki o jajowatym lub niemal kolistym w obrysie, krępym, silnie wypukłym z wierzchu ciele długości od 2 do 20 mm^[1][2][3]. U licznych gatunków jest ono tak szerokie jak długie lub wręcz szersze niż dłuższe^[2]. Ogólnym wyglądem przywodzą na myśl chrząszcze^[1][2]. Brzegi ciała pozbawione są długich szczecinek i włosków^[1]. W ich ubarwieniu występują głównie: czerń, różne odcienie żółcieni i brązu oraz czerwień. Głowa jest spłaszczona i zaopatrzona w kil. U niektórych gatunków afrykańskich obecne są także, powstałe z przekształcenia płytek żuwaczkowych, rogi, które bywają bardzo długie lub rozwidlone. Czułki osadzone są na wzgórkach położonych poniżej bocznych krawędzi głowy i wskutek tego niewidocznych patrząc od góry. Czułki budują cztery człony, ale podział pomiędzy drugim a trzecim jest słabo zaznaczony. U części gatunków kłujka ma drugi człon workowato powiększony i spłaszczony, a wówczas spoczywa w nim sprężynowato skręcona część szczeci kłujących^[2].

Tułów ma tarczkę bardzo silnie rozwiniętą i przykrywającą cały lub niemal cały odwłok^[1][2][3]. Półpokrywy są znacznie dłuższe od ciała. Tylna para skrzydeł zaopatrzona jest w poprzeczne przewężenia, pozwalające na składanie jej pod ogromną tarczką^[2]. Odnóża wszystkich par mają dwuczłonowe stopy^[1][2][3].

Odwłok cechuje obecność dwóch bruzd na bokach sternitów. U larw grzbietowe gruczoły zapachowe odwłoka uchodzą między tergitami trzecim i czwartym, czwartym i piątym oraz piątym i szóstym, przy czym ujścia tych pierwszych bywają mocno zredukowane^[2]. Dziewiąty segment odwłoka ma połączone błoną gonokoksyty oraz stykające się ze sobą i przynajmniej częściowo zakrywające segment dziesiąty laterotergity^[4].

Biologia i ekologia

Wszystkie gatunki o poznanych preferencjach pokarmowych są fitofagami ssącymi soki roślin^[1][2]. Najczęściej występuje polifagizm i oligofagizm. W Europie większość gatunków żeruje na bobowatych^[1]. W przypadku gatunków tropikalnych o bardzo długich szczeciach kłujących sugeruje się mykofagię lub ssanie soków roślinnych przez grubą korę. U kilku gatunków stwierdzono wchodzenie w symbiozę z mrówkami – pluskwiaki dzielą się z nimi spadzią w zamian za ochronę^[2].

W przeciwieństwie do większości tarczówek występujących w Europie pawężowate zimują na tym kontynencie jako larwy (zwykle III i IV stadium), natomiast owady dorosłe żyją dość krótko i spotyka się je od czerwca do sierpnia^[1]. W północnej Australii owady zapadają w estywację, niekiedy tworząc na ten czas olbrzymie agregacje na roślinach żywicielskich^[2]. W klimacie umiarkowanym na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku^[1].

Pawężowate w Chinach porażane są przez parazytoidalną błonkówkę z rodzaju Enarsiella z rodziny oścowatych^[5].

Rozprzestrzenienie

Rodzina ta zasiedla wszystkie kontynenty półkuli wschodniej. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej krain: orientalnej, etiopskiej i australijskiej. W krainie palearktycznej występują one głównie w części azjatyckiej i reprezentowane są przez ponad 100 gatunków. W Europie występuje tylko rodzaj Coptosoma, ograniczony na tym kontynencie głównie do stanowisk kserotermicznych. W Polsce reprezentuje go tylko pawęża ziołówka (C. scutellatum)^[1].

Taksonomia i ewolucja

Takson ten wprowadzony został w 1851 roku przez Williama Dallasa^[6]. Carl Stål w 1864 roku klasyfikował go jako podrodzinę w obrębie tarczówkowatych^[7]. Do rangi osobnej rodziny wyniósł je w 1952 roku Dennis Leston^[8]. R.H. Cobben w pracy z 1978 roku upatrywał w tarczówkowatych grupy siostrzanej dla pawężowatych^[9]. Victor dela Paz Gapud w 1991 roku jako grupę siostrzaną dla pawężowatych wskazał Lestoniidae^[10]. Molekularno-morfologiczna analiza filogenetyczna Jocélii Grazii i innych z 2008 wsparła monofiletyzm pawężowatych i umieściła je jako trzecią najbardziej bazalną rodzinę tarczówek po Urostylididae i Saileriolidae^[4].

Najwcześniejszym gatunkiem znanym z zapisu kopalnego tej rodziny jest eoceńska Coptosoma eocenica^[11].

Do 2012 roku opisano około 530 gatunków z tej rodziny^[1]. Klasyfikuje się je w 65 rodzajach^[12]:

Znaczenie gospodarcze

W krainie orientalnej i australijskiej niektóre gatunki notowane są jako groźne szkodniki roślin strączkowych^[1], np.: Megacopta cribraria – wspięgi pospolitej w Pakistanie i Indiach, Coptosoma nubila – nikli indyjskiej, Brachyplatys testudonigra – gliricidii, a Coptosoma punctatissimum – fasoli nerkowatej i soi warzywnej w Japonii. Ponadto przedstawicieli rodzaju Coptosoma notuje się jako szkodniki trzciny cukrowej, batatów, ryżu i sandałowca białego^[5].

Przypisy