Pieniny Spiskie

Panorama z góry Wdżar

(c) Aotearoa z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Mapa Pienin z cieniowaną rzeźbą terenu

Zbiornik Sromowski, Cisówka i Hombark Niedzicki

Pieniny Spiskie i Jezioro Czorsztyńskie, widok z podnóży Wdżaru

Gęśle, jedna z Dursztyńskich Skałek

Jurgowska Góra

Kramnica

Pieniny Spiskie, inaczej Hombarki – region w południowej Polsce, w Karpatach Centralnych. Jest to najniższa część Pienin. Znajduje się nad prawym brzegiem Dunajca^[1]. Pod względem administracyjnym prawie całe Pieniny Spiskie znajdują się na obszarze gminy Łapsze Niżne^[2], poza Pienińskim Parkiem Narodowym. Jedynie niewielki północno-wschodni skrawek (Zielone Skałki) włączony został w obręb tego parku^[3].

Topografia

Pieniny Spiskie położone są między pienińskim przełomem Dunajca a przełomem Białki między Kramnicą a Obłazową. Południową granicę tworzą Niedziczanka, Łapszanka, dolinka bezimiennego potoku między Śmietaniakiem a potokiem Słatwiny, Trybska Przełęcz i Dursztyński Potok. Długość całego pasma wynosi 14 km, szerokość 3–4 km, wysokość względna nad Jeziorem Czorsztyńskim wynosi 350 m (Żar). Najwyższym szczytem jest Żar (879 m). Główną część Pienin Spiskich tworzy równoleżnikowy wał od Niedzicy do Dursztyna, w którym wyróżnia się kolejno kulminacje: Cisówka (777 m), Barwinkowa Góra (725 m), Żar 879 m, Gajna Skała (782 m), Jurgowska Góra (733 m), Sosnowa Góra (748 m). W połowie swojej długości wał ten rozdzielony jest przełęczą Przesła. Topografowie wyróżniają jeszcze grupę Cisówek podzieloną dolinkami na kilka niewielkich grzbietów i kopulastych szczytów. Oprócz tego występuje jeszcze kilkanaście mniejszych wzniesień i skałek, m.in. są to: Hombark Niedzicki i Łapszański, Łysa Góra (739 m), Zielone Skałki, Kramnica. Grupę skał od Czerwonej Skały po Kramnicę określa się nazwą Dursztyńskie Skałki^[3][2].

Nazewnictwo

Przez miejscową ludność góry te nazywane były Hombarkami i jest to nazwa prawdopodobnie niemieckiego pochodzenia (w niem.  Hom oznacza kopę, Berg górę). W okolicy Pienin dużo jest nazw geograficznych niemieckiego pochodzenia; w pewnym okresie liczne tutaj było osadnictwo niemieckie. Kazimierz Sosnowski wprowadzał nazwę Pieniny Niedzickie, ale nie przyjęła się. Na niemieckich i austriackich mapach figurowała błędna nazwa Pasmo Braniska. Nazwę Pieniny Spiskie wprowadzono dopiero po II wojnie światowej i nie jest ona logiczna, nie obejmuje bowiem słowackiej części Pienin leżących również na Spiszu^[1].

Geologia i rzeźba terenu

Szczyty mają niedużą wysokość względną, ale rzeźba terenu jest dość urozmaicona. Grań główna w okolicach Żaru jest skalista, wąska i stroma. Stoki poprzecinane są dolinami, a płynące ich dnem potoki w niektórych miejscach mają nagie koryto wyrzeźbione w skale. Szczegółowo geologię tego rejonu opracował po 1951 Krzysztof Birkenmajer. Wyróżnił serię braniską, pienińską i czorsztyńską. Pieniny Spiskie zbudowane są z wapieni zanurzonych we fliszu karpackim. Najwyższy wał Żaru zbudowany jest z twardych radiolarytów i wapieni rogowcowych. Rejon jest silnie nawodniony, występuje tutaj około 130 źródeł, głównie na wysokości 500–700 m n.p.m. Całe Pieniny Spiskie znajdują się w zlewni Dunajca. Potoki mają przebieg głównie południkowy i zasilają Przykopę, Łapszankę, Niedziczankę lub bezpośrednio Jezioro Czorsztyńskie. Stoki porośnięte są lasem, łagodniejsze użytkowane rolniczo^[4].

Ludność i zabytki regionu

Pod względem historyczno-etnograficznym teren ten wchodzi w skład Spiszu. Zamieszkuje go ludność spiska pochodzenia polskiego i słowackiego. Przetrwało jeszcze wiele drewnianych zabytków budownictwa ludowego, a kilka drewnianych kościołów zaliczanych jest do czołowych zabytków na całym polskim Podtatrzu. Liczne są przydrożne kapliczki. Najbardziej znanym zabytkiem regionu jest położony na wschodnim skraju Pienin Spiskich zamek w Niedzicy^[1].

Przyroda

Szczegółowo przyrodę tego pasma oraz całych Skalic Nowotarskich opracowała w 1975 Krystyna Grodzińska. Jak wynika z jej monograficznej pracy, roślinność jest tutaj uboższa gatunkowo niż w pozostałych rejonach Pienin, jednak dużo bogatsza niż w znacznie większych Beskidach. Stwierdziła występowanie w tym niewielkim rejonie 786 gatunków roślin, w tym aż 112 gatunków górskich, a wśród nich 11 to gatunki alpejskie, które przywędrowały tutaj z Tatr wzdłuż koryta rzeki Białki. Bogata jest flora roślin kserotermicznych porastająca wapienne skałki. Należy do niej 120 gatunków, co stanowi 15% całej flory Pienin Spiskich^[5].

Przypisy