Pieprznik jadalny
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | kolczakowate |
| Rodzaj | pieprznik |
| Gatunek | pieprznik jadalny |
| Nazwa systematyczna | |
| Cantharellus cibarius Fr. Syst. mycol. (Lundae) 1: 318 (1821) | |
Pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius Fr.) – gatunek grzybów z rodziny kolczakowatych (Hydnaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cantharellus, Hydnaceae, Cantharellales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Ma ok. 50 synonimów naukowych[2].
Nazwę polską podał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako kurka, stroczek lisica, kurka żółta, lisiec, pieprzyk jadalny, lisica, kurek, pieprznik pospolity, lisiczka, pieprznik gąska, stągiewka jadalna[3].
Często jako oddzielny gatunek wymieniany jest pieprznik blady (Cantharellus pallens Pilát)[4][3], który jednak według Index Fungorum jest synonimem pieprznika jadalnego[2].
Morfologia
Pieprznik jadalny zaliczany jest do tzw. grzybów wielkoowocnikowych. Część podziemna plechy, grzybnia, jest najczęściej niewidoczna, natomiast owocniki z podstawkami wykształcającymi zarodniki wyrastają ponad warstwę mchów na dnie lasu[5].
Średnicy 1–12 cm. U młodych owocników guzikowaty, okrągłego kształtu, później wypukły z podwiniętym brzegiem, a u starszych okazów rozpostarty, lejkowaty i nieregularny. Barwy jasnożółtej do pomarańczowożółtej. Powierzchnia gładka, matowa[6].
W formie nieregularnie i widlasto rozgałęzionych, grubych listewek daleko zbiegających na trzon. Mają taką samą barwę jak kapelusz. Często połączone są anastomozami[6][5].
Długości 3–6 cm, średnicy do 2,5 cm. Barwy kapelusza, często o jaśniejszym odcieniu. Podstawa zwężona, powyżej szerszy i łagodnie przechodzący w kapelusz. Pełny, twardy i często wygięty[6].
Barwy białej lub bladożółtej, o zwartej konsystencji, łamliwy, włóknisty w trzonie. Zapach owocowy, korzenny, nieco pieprzowy. Smak łagodny, kwaskowaty lub lekko ostry[6].
Białawy, żółtawy lub jasnoochrowożółty. Zarodniki o wymiarach 7–11 × 4–6,5 µm., bezbarwne, o elipsoidalnym kształcie, gładkie[5].
Występowanie i siedlisko
Gatunek kosmopolityczny. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[7]. W Polsce jest pospolity i należy do najczęściej występujących grzybów leśnych[8].
Rośnie w lasach liściastych i iglastych, często na piaszczystych, kwaśnych glebach. Często pod świerkami pośród mchów[9]. W niektórych rejonach Europy jednak zanika[10]. Coraz rzadszy, wskutek kwaśnych deszczów, jest np. w Niemczech. Długookresowe badania naukowe prowadzone w Holandii wykazały, że na jego liczebność nie wpływa zbieranie jego owocników przez grzybiarzy; na regularnie przez grzybiarzy i od dawna penetrowanych obszarach leśnych była ona tak sama, jak na kontrolnych, nie odwiedzanych przez grzybiarzy siedliskach[11].
Znaczenie
Gatunek mikoryzowy. Grzyb jadalny. Dotychczasowe próby uprawy tego gatunku zakończyły się niepowodzeniem[6]. Pieprznik jadalny dopuszczony jest w Unii Europejskiej do obrotu handlowego i eksportu, jego kod w systemie Nomenklatury Scalonej (CN) to 0709 59 10, a określony został jako towar wrażliwy (S)[12].
Pieprznik jadalny ceniony jest ze względu na aromat, smak oraz twardość i chrupkość owocników. Do spożycia zaleca się młode, zdrowe owocniki, które można przyrządzać na wiele sposobów[13]. Smażenie kurek powinno trwać krótko, ponieważ w innym wypadku mocno twardnieją[14]. Marynowane ustępują walorami smakowymi kilku innym popularnym gatunkom grzybów jadalnych, przy tym do przetworów tego rodzaju zaleca się stosować same kapelusze z krótko odciętym trzonem. Kurki duszone i konserwowane dobrze jest mieszać z grzybami zawierającymi duże ilości śluzów (podgrzybkami, opieńkami, maślakami). Ponieważ kurki po suszeniu nie mają atrakcyjnego wyglądu, wskazane jest dosuszenie ich do kruchości i zmielenie na mączkę grzybową. Mączka traci jednak szybciej aromat i szybko bywa atakowana przez molowate[13].
Gatunki podobne
- Pieprznik ametystowy (Cantharellus amethysteus), którego kapelusz pokryty jest filcowatymi, fioletowymi łuseczkami (zwłaszcza u młodych egzemplarzy). Występuje głównie w górach pod bukami i jest rzadki[5].
- Pieprznik pomarańczowy (Cantharellus friesii). Jest intensywnie pomarańczowy i rośnie tylko w buczynach[4].
- Lisówka pomarańczowa (Hygrophoropsis aurantiaca), różniąca się przede wszystkim blaszkowatymi, cienkimi i gęstymi blaszkami oraz ciemniejszą, pomarańczową barwą owocników[5].
Pomylenie pieprznika jadalnego z którymkolwiek z innych gatunków pieprzników z punktu widzenia grzybiarzy nie ma znaczenia, gdyż wszystkie one są jadalne[8][4]. Łatwo jednak pomylić go z lisówką pomarańczową, która według niektórych autorów jest niejadalna[5], według innych trująca[4].
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 29 sierpnia 2014 r. znaczek pocztowy przedstawiający pieprznika jadalnego o nominale 1,75 złotych. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 400 000 szt.[15][16].
Przypisy
- ↑ a b Index Fungorum [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ a b Species Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
- ↑ a b c d Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d e f Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Ewald Gerhardt: Przewodnik: Grzyby. Warszawa: Multico, Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 28. ISBN 83-7073-084-1.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- ↑ Ewald Gerhardt: Przewodnik: Grzyby. Warszawa: Multico, Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 178. ISBN 83-7073-084-1.
- ↑ Marcus Flück: Atlas grzybów – oznaczanie, zbiór, użytkowanie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, s. 354. ISBN 83-7175-337-3.
- ↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Wniosek dotyczący Rozporządzenia Rady wprowadzającego plan ogólnych preferencji taryfowych.
- ↑ a b Robert Miernik: Przetwory z płodów leśnych. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze, 1989, s. 48–57. ISBN 83-209-0727-6.
- ↑ Elżbieta Wieteska (red.): Kuchnia polska. Warszawa: Bertelsmann Media, 1997, s. 156. ISBN 83-7129-487-5.
- ↑ Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).
- ↑ Grzyby w polskich lasach (2014). filatelistyka.poczta-polska.pl. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Oryginalnym przesyłającym był W.J.Pilsak z niemieckiej Wikipedii. Uploaded to Commons by Körnerbrötchen., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Falscher Pfifferling
Autor: Heisenberg-pl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cantharellus cibarius in pine forest.
Autor: Andreas Kunze, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chanterelle (Cantharellus cibarius)
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cantharellus amethysteus
Autor:
- Cantharellus_friesii_IMG_3438_r.JPG: Giuseppe Gregorio CHIARENZA (Gregorio.gc)
- derivative work: Ak ccm (talk)
Cantharellus friesii