Piestrzennik

Piestrzennik
Ilustracja
Hydnora africana
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządmagnoliopodobne
Rządpieprzowce
Rodzinakokornakowate
Rodzajpiestrzennik
Nazwa systematyczna
Hydnora Thunberg
Kongl. Vetensk. Acad. Handl. 36: 69. Jan-Mar 1775[3]
Typ nomenklatoryczny

H. africana Thunberg[3]

Piestrzennik (Hydnora) – rodzaj pozbawionych liści, bezzieleniowych roślin pasożytniczych z rodziny kokornakowatych (Aristolochiaceae). Obejmuje 7 gatunków[4]. Rośliny te spotykane są na obszarze południowej i tropikalnej Afryki, Madagaskaru, na południowych krańcach Półwyspu Arabskiego. Rośliny z rodzaju Hydnora nazywane są "najdziwniejszymi roślinami świata"[5]. O ich oryginalności świadczy to, że odkrywca rodzaju Hydnora uznał jego przedstawicieli za grzyby[6].

Ryzomatoid Hydnora triceps

Morfologia

Organy podziemne
Pozbawione liści organy podziemne składają się z rosnącego poziomo kanciastego lub okrągłego, mięsistego ryzomatoidu. Trudno określić, czy twór ten jest pędem czy korzeniem. Na kantach lub na całej powierzchni twór ten pokryty jest krótkimi brodawkami o skorkowaciałych wierzchołkach. Gdy roślina natrafia na korzeń rośliny żywicielskiej z brodawek wyrastają nierozgałęzione i cienkie korzenie-przyssawki wnikające w tkanki żywiciela[6].
Kwiaty
Okazałe lub średnich rozmiarów, wyrastają pojedynczo z wnętrza ryzomatoidu. Nad powierzchnię ziemi wystaje zwykle tylko górna część kwiatu – mięsiste wyrostki na szczycie listków okwiatu, osiągające do 30 cm długości. Rzadko kwiaty pozostają pod powierzchnią ziemi. Są promieniste i obupłciowe. Okwiat składa się z pojedynczego okółka 3–4 mięsistych i połączonych listków, najczęściej barwy czerwonobrązowej[6]. Poza tym białej, czerwonej, różowej lub brązowej[7]. U niektórych gatunków na wewnętrznej stronie listków okwiatu występują skierowane ku dołowi włoski[7]. Pręciki zwykle w takiej samej liczbie jak liczba listków okwiatu tj. 3-4 (rzadko 5) tworzą zwykle jeden okółek. Pręciki mają postać guzowatych narośli pokrytych rurowatymi, ciasno ułożonymi, krętymi zgrubieniami, w których powstaje pyłek wytwarzany w wielkich ilościach. Słupek jest dolny z pojedynczą komorą utworzoną z trzech (rzadziej czterech) owocolistków. Łożysko zawiera bardzo liczne zalążki zanurzone w jego tkance. Łożysko ma kształt szyszkowaty[6]. Pojedyncza szyjka słupka zakończona jest główkowatym znamieniem[5].

  • Kwiaty Hydnora africana

  • Kwiat Hydnora johannis

  • Kwiaty Hydnora triceps

Owoc
Podczas dojrzewania wypełniające wnętrze zalążni tkanki łożyska rozpuszczają się tworząc papkowatą masę. Owocnia zawsze mniej lub bardziej drewnieje[7]. Powstają duże, jagodowe owoce (u niektórych gatunków torebki[7]) zawierające wiele (czasem nawet powyżej 35 tysięcy[2]) drobnych nasion[5]. Nasiona okryte są twardymi łupinami nasiennymi, pod którymi znajdują się: obielmo, bielmo i niezróżnicowany zarodek[6].
Przekrojony owoc Hydnora triceps

Biologia i ekologia

Rośliny z tego rodzaju pasożytują na korzeniach innych roślin, przy czym niektóre gatunki specjalizują się w określonych gatunkach żywicieli, najczęściej na akacjach i wilczomleczach[6]. Kwiaty zapylane są przez muchówki i chrząszcze, najczęściej omarlicowate. Wabione są one zapachem padliny oraz obficie zgromadzonymi białkami i tłuszczami w tkankach po wewnętrznej stronie zmięśniałego okwiatu. Wąskie szczeliny między listkami okwiatu osłonięte są włoskami, co utrudnia wyjście owadom z kwiatu. Wydostają się one dopiero wówczas, gdy włoski więdną[6]. W niektórych kwiatach roślin z tego rodzaju stwierdzono także termogenezę. U Hydnora triceps kwiaty i owoce rozwijają się pod powierzchnią gruntu. Nasiona rozsiewane są przez ssaki[2]. Owoce z roślin tego rodzaju wykopywane i spożywane są przez małpy wąskonose, szakale i jeżozwierze[6].

Systematyka

Jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów sprawiła, że systematycy bardzo rozmaicie sytuowali ten rodzaj. W systemie Cronquista (1981) w ramach rodziny Hydnoraceae zaliczany był do bukietnicowców Rafflesiales. W systemie Takhtajana (1997) i Reveala rodzina ta umieszczana była w monotypowym rzędzie Hydnorales obok Rafflesiales[5]. Dopiero w początkach XXI wieku dzięki badaniom molekularnym odkryto ich filogenetyczną przynależność do pieprzowców (Piperales)[8]. Do systemu APG III (2009) włącznie rodzaj klasyfikowany był w obrębie rodziny piestrzennikowatych Hydnoraceae w obrębie pieprzowców. W systemie APG IV (2016) rodzina ta włączona została do kokornakowatych (Aristolochiaceae) jako klad (w randze podrodziny Hydnoroideae Walpers) siostrzany dla podrodziny Aristolochioideae Link. Rodzaj jest siostrzanym dla rodzaju Prosopanche[2].

Wykaz gatunków[4]
  • Hydnora abyssinica A.Br.
  • Hydnora africana Thunb.
  • Hydnora esculenta Jum. & H.Perrier
  • Hydnora longicollis (Welw.) Bolin
  • Hydnora sinandevu Beentje & Q.Luke
  • Hydnora triceps Drège & E.Mey.
  • Hydnora visseri Bolin, E.Maass & Musselman

Zastosowanie

Owoce roślin z rodzaju piestrzennik w miejscach masowego występowania bywają wykorzystywane jako pasza dla świń[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-05] (ang.).
  3. ↑ a b Hydnora. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-08-05].
  4. ↑ a b Hydnora. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-08-05].
  5. ↑ a b c d Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 169. ISBN 1-55407-206-9.
  6. ↑ a b c d e f g h i Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 390-391, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
  7. ↑ a b c d L. Watson, M. J. Dallwitz: Hydnoraceae (ang.). W: The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval [on-line]. [dostęp 2010-12-27].
  8. ↑ Nickrent D. L. i in. 2002. Molecular data place Hydnoraceae with Aristolochiaceae. American J. Bot. 89

Media użyte na tej stronie

HydnoraTricepsFreshlyCutFruitNearPortNollothSouth Africa2002.jpg
Autor: Lytton John Musselman, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hydnora triceps, Freshly Cut Fruit Near Port Nolloth, South Africa2002
HydnoraJohannisUmBaronaWadMedaniSudanMusselman.jpg
Autor: Lytton John Musselman, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hydnora johannis, Um Barona, Wad Medani, Sudan
HydnoraTricepsRootsGemsbokvleiFarmWolfbergRoadSoutheastOfPortNollothSouthAfrica2003 Musselman.jpg
Autor: Lytton John Musselman, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hydnora triceps, Roots, Gemsbokvlei Farm, Wolfberg Road, Southeast of Port Nolloth, South Africa, 2003
HydnoraAfricanaKarasburgDistrictNamibia2002Musselman.jpg
Autor: Lytton John Musselman, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hydnora africana Karasburg District, Namibia, 2002
Hydnora africana Sachs.jpg
Hydnora africana. t t = kleines Stück des unterirdischen Vegetationskörpers von der Nährpflanze abgeschnitten. Aus ihm entspringen eine fertile Blüte (bl) und Blütenknospen (bl', bl). / tt = small part of underground part of plant. bl = open flower, bl', bl = flower buds.
HydnoraTricepsNamaqualandSouthAfrica1999Musselman.jpg
Autor: Lytton John Musselman, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hydnora triceps, Namaqualand, South Africa, 1999