Piotr Turbak

Piotr Turbak

Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1890 Dąbrowica k. Tarnobrzega
Data i miejsce śmierci	4 października 1966 Kraków
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	jezuici
Prezbiterat	15 sierpnia 1920

Piotr Turbak SJ^[1] (ur. 3 kwietnia 1890 w Dąbrowicy k. Tarnobrzega, zm. 4 października 1966 w Krakowie) – polski jezuita, tłumacz, profesor języka polskiego i łacińskiego, popularyzator teologii, duszpasterz w Polsce, Niemczech i Francji, autor i redaktor licznych modlitewników, dramatów szkolnych o tematyce religijno-historycznej, tłumaczeń i pism polemicznych.

Życie i działalność

Piotr Turbak urodził się 3 kwietnia 1890 roku w Dąbrowicy koło Tarnobrzega jako syn Andrzeja i Agnieszki z d. Lis (córki Wojciecha i Marianny z d. Marek). Przełomem w jego życiu było wstąpienie do zakonu jezuitów 14 lipca 1906 roku w Starej Wsi koło Brzozowa, gdzie znajdowało się kolegium i dom nowicjacki prowincji galicyjskiej Towarzystwa Jezusowego. Dwuletni nowicjat w całości spędził w Starej Wsi, kontynuował tam też naukę w trakcie dwóch pierwszych lat gimnazjum, natomiast dalsze klasy gimnazjalne kończył w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie, gdzie ostatecznie zdał w roku 1912 egzamin gimnazjalny. W czasie I wojny światowej latach 1914–1918 był w Nowym Sączu, Bad Gräfenbergu (obecnie Jeseník), Czechowicach – Dziedzicach i Starej Wsi. Studiował w tym czasie filozofie i teologie z przerwą na kierownictwo teatru szkolnego w latach 1915–1916. Po wojnie 15 sierpnia 1920 roku przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1915–1916, 1921–1925 i 1927–1935, pełnił funkcję prof. retoryki łacińskiej w tym kierownika teatru szkolnego w Chyrowie. W latach 1920–1921 i 1926–1927 był duszpasterzem (operiusz) w Poznaniu i Czechowicach. Studia nad sztuką dramatyczną, w czasie sprawowania funkcji opiekuna konwiktowej sceny, pojął razem z Aleksandrem Piątkiewiczem^[2]. W 1936 roku obowiązki o. P. Turbaka przejął o. Józef Prorok. W latach 1936–1939 obok posługi duszpasterskiej zajmował się redakcją czasopisma „Głosy Katolickie” publikowanego przez WAM, dla których pisał również artykuły własnego autorstwa.

Okres II wojny światowej

W roku 1939 Towarzystwo Jezusowe było świadome zagrożenia ze strony III Rzeszy, dlatego jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu podjęło tzw. akcję „moralnego dozbrajania Narodu”. Spotkało się to z niechęcią władz II RP, która za pomocą przekazów medialnych próbowała uspokajać protesty dyplomacji niemieckiej. We wrześniu 1939 r. w obliczu wojny wielu jezuitów ruszyło na pomoc ojczyźnie, służąc jak kapelani w Wojsku Polskim czy podnosząc na duchu walczące społeczeństwo płomiennymi kazaniami i tekstami o podłożu patriotycznym. W obliczu klęski Kampanii Wrześniowej i okupacji niemieckiej wielu duchownych zostało zamordowanych lub uwięzionych w ramach akcji Gestapo mających na celu pozbawić naród elity intelektualnej. W wyniku jednej z akcji Gestapo 10 listopada 1939 doszło do aresztowania 20 ojców, kleryków i braci z krakowskiego kolegium jezuickiego. Obok o. Piotra Turbaka wśród aresztowanych znaleźli się m.in. o. Wiktor Maćko, o. Józef Cyrka, o. Marian Józef Morawski, o. Kazimierz Dembowski, o. Tadeusz Kamiński i o. Adam Kozłowiecki^[3]. Piotr Turbak nie opuścił niewoli niemieckiej aż do końca II wojny światowej. Przez ten okres przebywał uwięziony początkowo w więzieniu na ul. Montelupich, potem w Wiśniczu i Oświęcimiu by ostatecznie zostać przetransportowanym do Dachau, gdzie przebywał aż do wyzwolenia przez wojska VII Armii amerykańskiej 29 kwietnia 1945 r.^[4]

Okres powojenny

Po wyzwoleniu obozu w latach 1945–1946 w trosce o polskich emigrantów z tworzącej się Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wyzwoleńców z niemieckich obozów koncentracyjnych pracował jako duszpasterz i rekolekcjonista w miejscowości Darmstadt, zajmował się też wydawaniem do końca 1946 r. tygodnika „Polska Chrystusowa”, który wyszedł w nakładzie 7 tys. egzemplarzy^[5] Podobny cel przyświecał mu też podczas pobytu w Couëron w latach 1946–1947. Ostatecznie powrócił do Polski w 1948 r., gdzie zajmował tworzeniem pism religijnych, dramatów teatralnych i modlitewników publikowanych przez Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy w Krakowie^[6]. Zmarł 4 października 1966 w Krakowie^[7].

Twórczość

Charakterystyka twórczości

Dwa okresy w twórczości

Całość twórczości Piotra Turbaka można podzielić na dwa okresy. Pierwszy okres (przedwojenny) w latach 1928–1939 skupiał się na dramatach szkolnych do których miał wyjątkowy talent i pismach o charakterze narodowo-katolickim, jak i pracach o św. Andrzeju Boboli. Drugi okres (powojenny) natomiast przypadający na lata 1947–1966 miał zupełnie inne priorytety. Turbak odszedł od pism narodowo-religijnych, a skupił się na pisaniu modlitewników i innych pism religijnych z okazjonalnym wydawaniem dramatów teatralnych pomimo tego że szkoły jezuickie w PRL praktycznie przestały istnieć.

Nurty

Pisma religijne mają niemały udział w twórczości, są to głównie świetne modlitewniki takie jak: Pójdź za inną:Modlitewnik zakonny (1957), Pan z wami: Modlitewnik dla starszych (1957) czy jego opus magnum Pójdź za Mną: Modlitewnik zakonny (1957). Szczególne zainteresowanie skierował ku osobie św. Andrzeja Boboli o którym w roku jego kanonizacji (1938) napisał hagiografie: Święty Andrzej Bobola (1938), jak i podjął się spisania własnych kazań i przemów: Ku czci świętego Andrzeja Boboli Towarzystwa Jezusowego: kazania i przemowy (1938). Wybór św. A. Boboli nie był przypadkowy P. Turbak działał w regionie gdzie obok religji katolickiej wyznanie prawosławne i greckokatolickie były mocno zakorzenione, a co za tym idzie wpisywał się w tendencje tamtego okresu, gdzie istotną sprawą było krzewienie katolicyzmu wśród prawosławnych, a św. A. Bobola był tego swoistym symbolem. Ogromnym wyczynem była praca nad polskim przekładem Martyrologium:Martyrologium Rzymskie: oraz elogia świętych i błogosławionych z niektórych martyrologiów zakonnych spisane w końcowym etapie działalności pisarskiej.

Jego publikacje również dominowały dramaty religijno-historyczne związane z jezuickimi postrzeganiem teatru szkolnego jako źródła wychowawczego. Dramaty takie jak Agnes (1948) czy Zwycięstwo Prawdy (1932) i Triumf Krzyża (1930) były reprezentowane na deskach teatrów m.in. We Poznaniu, Elblągu czy Jarocinie.

Piotr Turbak nie ukrywał swojego przywiązania do narodu polskiego. Przed II wojną światową często zabierał głos w debacie publicznej z perspektywy narodowo-katolickiej z szeroką polemikom w sprawie żydów w pracach Front bezbożnictwa katolickiego (1936), Czym Żydzi biją nas? (1937), Program walki z Żydami (1937). Prace takie jak Tak mi dopomóż Bóg!: wskazania i modlitwy dla polskiego żołnierza (1939) czy Na front w obronie praw religii (1937) miały jasny przekaz patriotyczny i narodowy. Jego pisma o podłożu narodowym znalazły szczególne uznanie w rodzinach ziemiańskich z rejonów Kresów II RP^[8].

Sam Piotr Turbak tak pisał o obowiązkach Polaka:

„Z religii katolickiej naród czerpał pociechę i siłę w dniach niewoli, ucisku, że nie zmogłyby nas ani nahajki moskiewskich sołdatów, ani lochy sybirskie, ani drakońskie prawa Bismarcka. Takie są już dzieje nasze! Religia katolicka stała się oblubienicą polskiego narodu. Z nią wzięliśmy dziejowy ślub w jedno ciało i w jednego ducha i w jedno życie”^[9].

Wybrane publikacje (chronologicznie)

Publikacje przedwojenne (1928–1939)

• Pójdźmy do Betlejem! Jasełka w 5 odsłonach, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1928.
• Triumf krzyża: dramat religijny w 6 odsłonach, Chyrów: Wydawnictwo Chyrowskiego Koła Tow. im. P. Skargi, 1930.
• Zwycięstwo prawdy: dramat religijny w 6 odsłonach, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1932.
• Złoty kwiat: baśń dramatyczna w 4 obrazach, [w:] Zbiór Utworów Dramatycznych dla Młodzieży, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1936.
• Front bezbożnictwa katolickiego, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 432, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1936.
• Żłóbek eucharystyczny, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 1., Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Nam trzeba społecznej miłości!, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 435, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Zagadnienie pokoju wedle głębokich wskazań Piusa XI na 15-lecie jego rządów Kościołem, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 436, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Czym Żydzi bija nas?, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 440, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Program walki z Żydami, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 441, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Na front w obronie praw religii, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 442, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
• Biada światu dla zgorszenia!, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 446, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1937.
• Święty Andrzej Bobola, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Ku czci świętego Andrzeja Boboli Towarzystwa Jezusowego: kazania i przemowy, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Największy dar, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 2, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Źródło pociechy, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 4, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Drzewo żywota, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 5, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Pamiątka Męki Chrystusa, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 9, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Źródło łaski, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 11, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Jak iść z Kościołem?, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 452, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Żywotność Kościoła w świetle liczb, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 458, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1938.
• Katolicka pobożność, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 455, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
• Tak mi dopomóż Bóg!: wskazania i modlitwy dla polskiego żołnierza, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1939.

Publikacje powojenne (1947–1967)

• Pójdźmy do Betlejem: misterium Bożego Narodzenia, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1947.
• Chryste króluj nam!: książka do nabożeństwa, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1947.
• Agnes: dramat religijny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1948.
• W obecności Chrystusa eucharystycznego, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1948.
• Święć się imię Twoje: podręcznik pobożności praktycznej dla wiernych, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1952.
• Pójdź za Mną: modlitewnik zakonny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
• Pójdź za inną: Modlitewnik zakonny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
• Pan z wami: modlitewnik dla starszych, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
• Przed tak wielkim Sakramentem: adoracje Najśw. Sakramentu: rozważnia na Godzinę św., Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
• Święć się Imię Twoje, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1958.
• Martyrologium Rzymskie: oraz elogia świętych i błogosławionych z niektȯrych martyrolgiȯw zakonnych, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1967.

Przypisy

Bibliografia

• „Przegląd Chyrowski”, J. Warnecki, Chyrów z. 149 (1930), z. 162 (1932).
• Najdłuższy mój monolog, L. Grzebień, Warszawa 1971.
• Słownik polskich teologów katolickich, red. L. Grzebień, t. 7, Warszawa 1983.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564–1995), L. Grzebień, Kraków 2017.
• Organizacja duszpasterstwa Polskiego na Terenie Niemiec Zachodnich 1945–1975, K.A. Nadolny, „Studia Polonijne T. 2”, Lublin 1977.
• Przewodnik katolicki 56 (nekrologi), K. Drzymała, Kraków 1966.
• Cywińska M., Podróże po ojczyźnie: Dom Kresowy – ostoja edukacji patriotycznej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Linki zewnętrzne

• https://www.niedziela.pl/artykul/27995/Zapomniane-meczenstwo-polskich-jezuitow
• https://jezuici.krakow.pl/cgi-bin/rjbo?b=enc&q=TURBAK&f=1