Pirkowicze (rejon drohiczyński)

Pirkowicze

Перковичи

Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z 1805 r. (początkowo greckokatolicka, obecnie prawosławna)
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	drohiczyński
Sielsowiet	Drohiczyn
Populacja (2009) • liczba ludności	408[1]
Nr kierunkowy	+375 1631
Tablice rejestracyjne	1
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Pirkowicze
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pirkowicze
52°10′39″N 25°02′19″E/52,177500 25,038611
Portal Białoruś

Wnętrze dworu w Pirkowiczach, 1938 rok

Pirkowicze (błr. Пярковічы; ros. Перковичи) – wieś na Białorusi, w rejonie drohiczyńskim obwodu brzeskiego, około 8 km na zachód od Drohiczyna^[2].

Wieś szlachecka położona była w końcu XVIII wieku powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[3].

Znajdują tu się parafialna cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Matki Bożej^[4] oraz stacja kolejowa Drohiczyn, położona na linii Homel – Łuniniec – Żabinka.

Historia

Pierwsza znana dziś wzmianka o wsi pochodzi z 1494 roku^[2]. W XV wieku Pirkowicze należały do rodziny Turów^[2]. Później należały do Wojtkowiczów, co potwierdził m.in. król Zygmunt Stary w przywileju dla Matwieja Wojtkowicza z 1538 roku. W 1596 roku majątek kupił biskup Cyryl Terlecki^[5], który wzniósł tu „dwór z drewna starego, okazały i warowny”. Został on zniszczony w dużym stopniu w czasie wojen kozackich lub szwedzkich^[2]. Pirkowicze były wtedy wsią cerkiewną w posiadaniu Terleckich. W I połowie XVIII wieku należały do Orzeszków herbu Korab. Honorata Orzeczko (1742–1785), wychodząc w 1766 (albo 1756 roku^[6][5]) roku za Zenona Wysłoucha (1727–1805) herbu Odyniec, podkomorzego brzeskiego i posła na Sejm Czteroletni, wniosła majątek do domu Wysłouchów. Pirkowicze należały do tej rodziny aż do 1939 roku^[6]. Po Zenonie majątek dziedziczył jego syn Wiktor (1767–1840), po nim prawdopodobnie Feliks Wysłouch, dowódca guberni wileńskiej w czasie powstania styczniowego. Po nim – (prawdopodobnie jego bratanek) Antoni Izydor Wysłouch (1864–1940), poseł na Sejm w dwudziestoleciu międzywojennym i jego żona, Seweryna Wysłouch z domu Skarżyńska h. Bończa (1869–1918), pisarka i poetka. Antoni i Seweryna byli – wraz z ich synem, Stanisławem (1901–1991) – ostatnimi właścicielami Pirkowicz^[5].

Przed rozbiorami Pirkowicze leżały w województwie brzeskolitewskim Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku znalazły się na terenie guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej (1801–1915) Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Pirkowicze wróciły do Polski, należały do gminy Woławel powiatu drohiczyńskiego województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi^[7].

Cyryl Terlecki ufundował unicką cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Pirkowiczach, w której został następnie pochowany w 1607 roku. Był to budynek drewniany na podmurówce, z krużgankiem. Posiadał dwie niewysokie wieże i kopułę nad prezbiterium. Były tam trzy ołtarze, bogato zdobione, wrota cerkiewne, rzeźby i inne cenne wyposażenie. W czasie XVII-wiecznych wojen cerkiew była grabiona i niszczała. Zenon Wysłouch ufundował nową cerkiew w 1770 roku. Wiktor dokończył budowę i ozdobił cerkiew. Do nowej cerkwi uroczyście przeniesiono szczątki biskupa Terleckiego i członków jego rodziny. Tu też został pochowany w 1805 roku Zenon Wysłouch, a wcześniej jego żona Honorata z Orzeszków. Tu też spoczął Wiktor i jego dwie żony. Według ustnych przekazów, szczątki zostały w 1939 roku wyrzucone, a krypta zamurowana. Dziś w cerkwi, która się zachowała, nie ma śladu ani po Terleckich, ani po Wysłouchach^[2].

Dwór

Zenon Wysłouch tuż przed swoją śmiercią wybudował nowy dwór, budowę ukończył jego syn, Wiktor.

Był to budynek w stylu klasycystycznym, na planie szerokiego prostokąta. Część środkowa frontu była zaakcentowana pilastrami i zwieńczona trójkątnym szczytem. Na czterokolumnowym portyku był wsparty obszerny balkon. Środkowa część elewacji tylnej była zaznaczona trójściennym ryzalitem, do którego przylegał również czterokolumnowy portyk z balkonem. Dach był czterospadowy pokryty gontem. W końcu XIX wieku zdarzył się nieszczęśliwy wypadek: osoba podjeżdżająca powozem pod portyk uderzyła w filar głową i zabiła się. Pod wrażeniem tego incydentu właściciel postanowił zlikwidować portyki, od frontu wybudowano drewniany ganek–werandę, od ogrodu – taras. W 1906 roku w czasie remontu dachu wymieniono gont na blachę cynkową. Ozdobiono również szczyt ganku: teraz był renesansowy z napisem: „Certa pro iustitia AD 1906”. Budynek był ozdobiony skromnymi gzymsami: międzykondygnacyjnym i podokiennymi.

W domu było 17 pomieszczeń w układzie dwu- i trzytraktowym.

W pobliżu dworu znajdował się zabytkowy, drewniany, podpiwniczony, piętrowy lamus. W górnej kondygnacji otaczał go balkon i kolumnada wspierająca dach. Oprócz pomieszczeń gospodarczych, mieściły się w nim pokoje gościnne. Dalej w parku stała zabytkowa wędzarnia w kształcie piętrowej wieży, nakryta wysokim, gontowym dachem. Ściany zdobiła bogata dekoracja z rzeźbionego drzewa.

Dwór otaczał piękny park widokowy z cennym starodrzewem. Od strony frontu dworu aleja prowadziła do cerkwi, a od strony ogrodowej – do malowniczego układu sadzawki, kanału, altany na wyspie i ogrodu.

Park dworski miał powierzchnię 16 ha. Były tu alejki, gazony, kwietniki, altany utworzone przez drzewa. Alejki urozmaicały ozdobne mostki. Cenne starodrzewy obejmowały m.in. białodrzew, lipy, klony, graby, kasztany i świerki.

W czasie I wojny światowej dwór bardzo ucierpiał, spalone zostały wszystkie budynki gospodarcze, w parku wycięto wiele drzew. W 1920 roku zerwano dach, wyrwano okna i drzwi z futrynami. W 1939 i 1940 roku całe wyposażenie dworu zostało rozgrabione lub spalone, zostały jedynie ogołocone mury, ale budynek zachował się^[8].

Po II wojnie światowej plan zabudowy zmieniono, dobudowując do dworu nowe skrzydła na potrzeby istniejącej tam szkoły-sanatorium. Oryginalny układ wodny nie funkcjonuje, zachowana część parku (3,5 ha) jest zdziczała. Teren parku zajmują brzydkie, prowizoryczne budowle o niewiadomym przeznaczeniu. W latach 2003–2008 szkoła przeprowadziła remontu obiektu, znacznie zmieniając jego wygląd^[2][5][7][9].

W drugiej połowie XIX wieku częstym gościem bywała tu sąsiadka Eliza Orzeszkowa.

Przypisy