Pismo orchońskie
Pismo orchońskie (od nazwy rzeki Orchon) lub orchońsko-jenisejskie, zwane też runami tureckimi lub kök türk (od jednego z ludów tureckich, Kök Turków Niebieskich Turków), względnie pismem starotureckim – najwcześniejszy alfabet turecki. Ze względu na charakterystyczne, kanciaste kształty pismo orchońskie zaliczane jest do pism runopodobnych, nie ma jednak nic wspólnego z runami germańskimi. Pierwsze znane napisy datowane są na VIII wiek n.e. i pochodzą z terenów nad rzeką Orchon gol (północna Mongolia) i dolnego Jeniseju (IX w.). Napisy typu orchońskiego zostały odkryte w 1889 roku przez Nikołaja Jadrincewa. Opublikowane przez Wasilija Radłowa, zostały odszyfrowane przez duńskiego filologa Vilhelma Thomsena w 1893 roku. Uważa się, że alfabet orchoński mógł wywodzić się z pisma sogdyjskiego. Przez krótki czas po rozpadzie wschodniego kaganatu tureckiego, kök türk używany był w kaganacie ujgurskim. W ciągu IX–X w. został zastąpiony alfabetem ujgurskim.
Odmiany
- dońska
- jenisejska
- kubańska (znad rzeki Kubań)
- orchońska
- tałaska
Inskrypcje
Najbardziej znane pomniki z napisami orchońskimi powstały dla upamiętnienia chanów Niebieskich Turków:
- Tonjukuka (~720 n.e.)
- Köl-tegina (732 n.e.)
- Bilge-kagana (735 n.e.)
Wybrana bibliografia
- David Diringer, Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972
- György Kara, Aramaic Scripts for Altaic Languages. In Daniels and *Bright, eds., The World's Writing Systems, 1996.
- Kyzlasow I.L, Runiczeskije pis'miennosti jewrazijskich stiepiej, Moskwa 1994
Zobacz też
- języki tureckie
- ludy tureckie
- Vilhelm Thomsen
- epigraf
- epigrafika
Linki zewnętrzne
- Orkhon Inscriptions complete text. gokturkanitlari.appspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-11)].
- Orkhon Alphabet page from Omniglot
- http://www.turkicworld.org/
Media użyte na tej stronie
This image can't have copyright.
Autor: Philipp Roelli, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Inscription in Kyzyl using Turkic script
The Chinese character 書, in semi-cursive script. The meaning in English: "book", "writing", "calligraphy".
This file is used as the logo of WikiProject Writing systems on the English Wikipedia.