Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Śródmieście
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
52°14′28,4″N 21°00′45,9″E/52,241225 21,012761

Plac Saski – widziany z kopuły kościoła Świętej Trójcy (1870)

Pałac Saski, pałac Brühla oraz pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową (przed 1895)

Plac Saski z soborem św. Aleksandra Newskiego (1915)

Południowo-zachodni narożnik placu w 1934, widoczne m.in. kamienica przy ul. Królewskiej 6, pałac Kronenberga i pawilon Instytutu Propagandy Sztuki

Plac Piłsudskiego w 1939

Niemcy podczas uroczystości pierwszej rocznicy ataku na Polskę połączonej ze zmianą nazwy placu na Adolf-Hitler-Platz (1 września 1940)

Msza święta odprawiona przez Jana Pawła II (2 czerwca 1979)

(c) PawełMM, CC-BY-SA-3.0

Odkryte fundamenty pałacu Saskiego od strony południowej (2007)

Pomnik Józefa Piłsudskiego

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego – plac w śródmieściu Warszawy położony między Ogrodem Saskim a ulicami Moliera, Królewską, Tokarzewskiego-Karaszewicza i Ossolińskich. Kilkakrotnie zmieniał nazwę.

Pierwotnie był to dziedziniec pałacu Saskiego. W XVIII wieku został uregulowany i obudowany domami mieszkalnymi, a następnie monumentalnymi gmachami.

Zabudowa zachodniej pierzei placu została zniszczona w czasie II wojny światowej.

Nazwa

• Plac Saski (1814–1928)
• Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1928–1940)
• Sachsenplatz (maj 1940–31.08.1940)^[1]
• Adolf-Hitler-Platz (1.09.1940–17.01.1945)^[2][3]
• Plac Saski (1945–6.05.1946)^[4]
• Plac Zwycięstwa (6.05.1946–1990)^[5]
• Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1990–2012)
• Plac marsz. Józefa Piłsudskiego (2012)^[6]

Historia

Do XVII wieku w miejscu obecnego placu znajdowały się grunty starostwa warszawskiego przecięte starym traktem biegnącym z północy na południe w ciągu obecnych ulic Wierzbowej i Mazowieckiej, a od 1621 również wałem Zygmuntowskim^[7]. Trakt posiadał połączenie z drogą Czerską (Krakowskim Przedmieściem)^[7]. Przy powstałym w tym miejscu rozdrożu dróg Tobiasz Morsztyn zbudował dwór, który został zastąpiony przez Jana Andrzeja Morsztyna nowym budynkiem zaprojektowanym przez Tylmana z Gameren^[7].

Plac powstał jako dziedziniec pałacu Saskiego, przebudowanego w latach 1712–1727 przez Augusta II Mocnego z pałacu Morsztynów^[8]. Został uregulowany w latach 1736–1745 i obudowany domami mieszkalnymi^[9]. Był on oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia budynkami, w których mieściły się m.in. stajnie i wozownie^[9]. W latach 1754–1759 Henryk Brühl przebudował sąsiadujący z pałacem Saskim pałac Ossolińskich na nowy reprezentacyjny budynek w stylu późnego baroku, nazywany odtąd pałacem Brühla^[10].

Podczas insurekcji warszawskiej w 1794 na placu doszło do walk z wojskami rosyjskimi, a w 1807 Napoleon Bonaparte przeprowadzał tam przeglądy wojsk francuskich^[7]. W latach 1815–1816, na rozkaz wielkiego księcia Konstantego, plac został wybrukowany w celu umożliwienia urządzania na placu ćwiczeń musztry i defilad wojskowych^[11]. W latach 1839–1842 pałac Saski został przebudowany; jego środkowy korpus został zastąpiony klasycystyczną kolumnadą, przez którą plac uzyskał połączenie z Ogrodem Saskim^[12].

W latach 1841–1894 na placu znajdował się pomnik Polaków poległych za wierność swojemu monarsze zaprojektowany przez Antonia Corazziego, upamiętniający siedmiu polskich oficerów, którzy ponieśli śmierć z rąk powstańców w Noc Listopadową^[9]. W 1894 monument został przeniesiony na plac Zielony (obecnie plac J. H. Dąbrowskiego), gdyż na środku placu zaplanowano wybudowanie monumentalnego soboru św. Aleksandra Newskiego wraz z 70-metrową dzwonnicą. Zaprojektowana przez petersburskiego architekta Leontija Benoisa świątynia została rozebrana w latach 1921 (dzwonnica) i 1924–1926 (gmach główny)^[13].

W latach 1855–1877 między obecnymi ulicami Karaszewicza-Tokarzewskiego i Ossolińskich etapami wzniesiono hotel Europejski^[14], a w 1868–1871 w narożniku placu i ul. Mazowieckiej pałac Kronenberga^[9]. Po 1890 we wschodniej części placu wzniesiono budynek rosyjskiego sztabu okręgowego, późniejszą siedzibę sądów wojskowych^[12].

W 1923 przed pałacem Saskim ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego^[9].

W 1925 w trzech środkowych arkadach pałacu Saskiego wzniesiono grób nieznanego żołnierza, upamiętniający bohaterów poległych o wolność Polski^[15].

W 1931 przy ul. Królewskiej 13 wzniesiono budynek Instytutu Propagandy Sztuki^[9].

W okresie okupacji niemieckiej plac stał się centralnym punktem tzw. dzielnicy rządowej z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera^[9]. Niemcy dwukrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 na Sachsenplatz, a we wrześniu tego samego roku na Adolf-Hitler-Platz^[1]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski^[16]. W tym samym czasie, na początku września 1940, zakazano wstępu na plac Żydom^[17]. 28 lipca 1941 Czesław Zadrożny ps. Głowacki z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” spalił wielką makietę litery „V” wykonaną z dykty, symbolizującą zwycięstwo Wehrmachtu, która została ustawiona przez Niemców na środku placu^[18][19].

Wycofujący się z Warszawy Niemcy wysadzili pałace: Saski i Brühla oraz zniszczyli pomnik Poniatowskiego^[9].

W 1946 plac odgruzowano oraz zabezpieczono ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza^[20]. Zakończona w 1965 odbudowa i rozbudowa gmachu Teatru Wielkiego zmieniła kształt placu, który został wydłużony w kierunku ul. Trębackiej^[9]. W latach 1974–1976 w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga wzniesiono hotel Victoria^[21].

Podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 na placu papież Jan Paweł II odprawił mszę świętą^[22]. Ołtarz z wielkim krzyżem ustawiono we wschodniej części placu, u wylotu obecnej ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza^[23]. W mszy wzięło udział ok. 0,5 mln osób. Krzyż, przy którym Jan Paweł II odprawił mszę, został później ustawiony przed kościołem św. Maksymiliana Kolbego na Służewcu^[24]. Dla upamiętnienia papieskiej mszy z 1979 podczas stanu wojennego na placu układano krzyż z kwiatów, wokół którego gromadzili się ludzie^[9]. Był on symbolem oporu przeciwko władzom i poparcia dla „Solidarności“^[9]. Krzyż był stale likwidowany przez władze^[9].

W 1981 na placu odbyły się uroczystości pogrzebowe prymasa Stefana Wyszyńskiego^[9].

W 1990 w nawierzchnię placu wmurowano płytę upamiętniającą mszę Jana Pawła II z 1979 oraz uroczystości pogrzebowe Stefana Wyszyńskiego z 1981^[25].

13 czerwca 1999, podczas swojej siódmej pielgrzymki do Polski, Jan Paweł II beatyfikował na placu 108 polskich męczenników, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej^[22].

W 1995 we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego zaprojektowany przez Tadeusza Łodzianę^[26].

26 maja 2006 mszę na placu Piłsudskiego odprawił, odbywający pielgrzymkę do Polski – papież Benedykt XVI.

6 czerwca 2009 w 30. rocznicę mszy Jana Pawła II z 1979, na placu odsłonięto krzyż zaprojektowany przez Marka Kucińskiego, Jerzego Mierzwiaka i Natalię Wilczak^[27].

W 2010 na placu odbyły się uroczystości beatyfikacyjne ks. Jerzego Popiełuszki^[28], którym przewodniczył legat papieski, kard. Angelo Amato^[a].

W latach 2006 i 2008 na placu, na terenie na którym znajdował się pałac Saski, przeprowadzono badania archeologiczne związane z planami odbudowy gmachu. Natrafiono na ślady osadnictwa z XII, XIII, XV i XVI wieku. Odsłonięto także piwnice pałacu Morsztyna z drugiej połowy XVII wieku. W trakcie prac zinwentaryzowano ok. 45 tys. obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku^[29]. Od wielu lat toczy się dyskusja nad odbudową pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej.

Plac jest własnością Skarbu Państwa, jednak do 2017 był administrowany przez stołeczny Zarząd Dróg Miejskich^[30]. W listopadzie 2017 minister infrastruktury i budownictwa, pomimo negatywnej opinii Urzędu m.st. Warszawy, na wniosek wojewody mazowieckiego przekazał mu plac w trwały zarząd^[30][31]. Decyzja została uzasadniona tym, że plac jako miejsce służące przede wszystkim organizacji uroczystości państwowych powinien znajdować się pod nadzorem administracji rządowej^[31]. W tym samym miesiącu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydało decyzję ws. ustalenia placu tzw. terenem zamkniętym, w wyniku czego miasto m.in. straciło na rzecz wojewody uprawnienia planistyczne i architektoniczne do placu^[32]. 10 kwietnia 2018 na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej oraz kamień w miejscu, w którym ma powstać pomnik Lecha Kaczyńskiego^[33]. W październiku 2018 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia nakazał prokuraturze wszczęcie śledztwa w sprawie ustanowienia placu Piłsudskiego terenem zamkniętym^[34].

Ważniejsze obiekty

• Ogród Saski
• Grób Nieznanego Żołnierza
• Sofitel Victoria Warszawa
• Biurowiec Metropolitan
• Dowództwo Garnizonu Warszawa
• Hotel Europejski
• Pomnik Józefa Piłsudskiego
• Pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej
• Pomnik Lecha Kaczyńskiego

Obiekty nieistniejące

• Pałac Saski
• Pałac Brühla
• Pałac Kronenberga
• Sobór św. Aleksandra Newskiego
• Pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Warszawa – ostatnie spojrzenie. Herder Institut.
• Plac Piłsudskiego. Forum rozwoju Warszawy.
• Archiwalne widoki placu w bibliotece Polona