Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Śródmieście
Ilustracja
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie”
Ziemia52°14′28,4″N 21°00′45,9″E/52,241225 21,012761
Plac Saski – widziany z kopuły kościoła Świętej Trójcy (1870)
Pałac Saski, pałac Brühla oraz pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową (przed 1895)
Uroczystość na placu Saskim z okazji koronacji cara Aleksandra III na Kremlu w maju 1883. Po lewej pomnik oficerów-lojalistów, przeniesiony później na plac Zielony
Plac Saski z soborem św. Aleksandra Newskiego (1915)
Południowo-zachodni narożnik placu w 1934, widoczne m.in. kamienica przy ul. Królewskiej 6, pałac Kronenberga i pawilon Instytutu Propagandy Sztuki
Plac Piłsudskiego w 1939
Niemcy podczas uroczystości pierwszej rocznicy ataku na Polskę połączonej ze zmianą nazwy placu na Adolf-Hitler-Platz (1 września 1940)
Msza święta odprawiona przez Jana Pawła II (2 czerwca 1979)
Odkryte fundamenty pałacu Saskiego od strony południowej (2007)
Pomnik Józefa Piłsudskiego

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego – plac w śródmieściu Warszawy położony między Ogrodem Saskim a ulicami Moliera, Królewską, Tokarzewskiego-Karaszewicza i Ossolińskich. Kilkakrotnie zmieniał nazwę.

Pierwotnie był to dziedziniec pałacu Saskiego. W XVIII wieku został uregulowany i obudowany domami mieszkalnymi, a następnie monumentalnymi gmachami.

Zabudowa zachodniej pierzei placu została zniszczona w czasie II wojny światowej.

Nazwa

  • Plac Saski (1814–1928)
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1928–1940)
  • Sachsenplatz (maj 1940–31.08.1940)[1]
  • Adolf-Hitler-Platz (1.09.1940–17.01.1945)[2][3]
  • Plac Saski (1945–6.05.1946)[4]
  • Plac Zwycięstwa (6.05.1946–1990)[5]
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1990–2012)
  • Plac marsz. Józefa Piłsudskiego (2012)[6]

Historia

Do XVII wieku w miejscu obecnego placu znajdowały się grunty starostwa warszawskiego przecięte starym traktem biegnącym z północy na południe w ciągu obecnych ulic Wierzbowej i Mazowieckiej, a od 1621 również wałem Zygmuntowskim[7]. Trakt posiadał połączenie z drogą Czerską (Krakowskim Przedmieściem)[7]. Przy powstałym w tym miejscu rozdrożu dróg Tobiasz Morsztyn zbudował dwór, który został zastąpiony przez Jana Andrzeja Morsztyna nowym budynkiem zaprojektowanym przez Tylmana z Gameren[7].

Plac powstał jako dziedziniec pałacu Saskiego, przebudowanego w latach 1712–1727 przez Augusta II Mocnego z pałacu Morsztynów[8]. Został uregulowany w latach 1736–1745 i obudowany domami mieszkalnymi[9]. Był on oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia budynkami, w których mieściły się m.in. stajnie i wozownie[9]. W latach 1754–1759 Henryk Brühl przebudował sąsiadujący z pałacem Saskim pałac Ossolińskich na nowy reprezentacyjny budynek w stylu późnego baroku, nazywany odtąd pałacem Brühla[10].

Podczas insurekcji warszawskiej w 1794 na placu doszło do walk z wojskami rosyjskimi, a w 1807 Napoleon Bonaparte przeprowadzał tam przeglądy wojsk francuskich[7]. W latach 1815–1816, na rozkaz wielkiego księcia Konstantego, plac został wybrukowany w celu umożliwienia urządzania na placu ćwiczeń musztry i defilad wojskowych[11]. W latach 1839–1842 pałac Saski został przebudowany; jego środkowy korpus został zastąpiony klasycystyczną kolumnadą, przez którą plac uzyskał połączenie z Ogrodem Saskim[12].

W latach 1841–1894 na placu znajdował się pomnik Polaków poległych za wierność swojemu monarsze zaprojektowany przez Antonia Corazziego, upamiętniający siedmiu polskich oficerów, którzy ponieśli śmierć z rąk powstańców w Noc Listopadową[9]. W 1894 monument został przeniesiony na plac Zielony (obecnie plac J. H. Dąbrowskiego), gdyż na środku placu zaplanowano wybudowanie monumentalnego soboru św. Aleksandra Newskiego wraz z 70-metrową dzwonnicą. Zaprojektowana przez petersburskiego architekta Leontija Benoisa świątynia została rozebrana w latach 1921 (dzwonnica) i 1924–1926 (gmach główny)[13].

W latach 1855–1877 między obecnymi ulicami Karaszewicza-Tokarzewskiego i Ossolińskich etapami wzniesiono hotel Europejski[14], a w 1868–1871 w narożniku placu i ul. Mazowieckiej pałac Kronenberga[9]. Po 1890 we wschodniej części placu wzniesiono budynek rosyjskiego sztabu okręgowego, późniejszą siedzibę sądów wojskowych[12].

W 1923 przed pałacem Saskim ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego[9].

W 1925 w trzech środkowych arkadach pałacu Saskiego wzniesiono grób nieznanego żołnierza, upamiętniający bohaterów poległych o wolność Polski[15].

W 1931 przy ul. Królewskiej 13 wzniesiono budynek Instytutu Propagandy Sztuki[9].

W okresie okupacji niemieckiej plac stał się centralnym punktem tzw. dzielnicy rządowej z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera[9]. Niemcy dwukrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 na Sachsenplatz, a we wrześniu tego samego roku na Adolf-Hitler-Platz[1]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski[16]. W tym samym czasie, na początku września 1940, zakazano wstępu na plac Żydom[17]. 28 lipca 1941 Czesław Zadrożny ps. Głowacki z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” spalił wielką makietę litery „V” wykonaną z dykty, symbolizującą zwycięstwo Wehrmachtu, która została ustawiona przez Niemców na środku placu[18][19].

Wycofujący się z Warszawy Niemcy wysadzili pałace: Saski i Brühla oraz zniszczyli pomnik Poniatowskiego[9].

W 1946 plac odgruzowano oraz zabezpieczono ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza[20]. Zakończona w 1965 odbudowa i rozbudowa gmachu Teatru Wielkiego zmieniła kształt placu, który został wydłużony w kierunku ul. Trębackiej[9]. W latach 1974–1976 w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga wzniesiono hotel Victoria[21].

Podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 na placu papież Jan Paweł II odprawił mszę świętą[22]. Ołtarz z wielkim krzyżem ustawiono we wschodniej części placu, u wylotu obecnej ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza[23]. W mszy wzięło udział ok. 0,5 mln osób. Krzyż, przy którym Jan Paweł II odprawił mszę, został później ustawiony przed kościołem św. Maksymiliana Kolbego na Służewcu[24]. Dla upamiętnienia papieskiej mszy z 1979 podczas stanu wojennego na placu układano krzyż z kwiatów, wokół którego gromadzili się ludzie[9]. Był on symbolem oporu przeciwko władzom i poparcia dla „Solidarności“[9]. Krzyż był stale likwidowany przez władze[9].

W 1981 na placu odbyły się uroczystości pogrzebowe prymasa Stefana Wyszyńskiego[9].

W 1990 w nawierzchnię placu wmurowano płytę upamiętniającą mszę Jana Pawła II z 1979 oraz uroczystości pogrzebowe Stefana Wyszyńskiego z 1981[25].

13 czerwca 1999, podczas swojej siódmej pielgrzymki do Polski, Jan Paweł II beatyfikował na placu 108 polskich męczenników, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej[22].

W 1995 we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego zaprojektowany przez Tadeusza Łodzianę[26].

26 maja 2006 mszę na placu Piłsudskiego odprawił, odbywający pielgrzymkę do Polski – papież Benedykt XVI.

6 czerwca 2009 w 30. rocznicę mszy Jana Pawła II z 1979, na placu odsłonięto krzyż zaprojektowany przez Marka Kucińskiego, Jerzego Mierzwiaka i Natalię Wilczak[27].

W 2010 na placu odbyły się uroczystości beatyfikacyjne ks. Jerzego Popiełuszki[28], którym przewodniczył legat papieski, kard. Angelo Amato[a].

W latach 2006 i 2008 na placu, na terenie na którym znajdował się pałac Saski, przeprowadzono badania archeologiczne związane z planami odbudowy gmachu. Natrafiono na ślady osadnictwa z XII, XIII, XV i XVI wieku. Odsłonięto także piwnice pałacu Morsztyna z drugiej połowy XVII wieku. W trakcie prac zinwentaryzowano ok. 45 tys. obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku[29]. Od wielu lat toczy się dyskusja nad odbudową pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej.

Plac jest własnością Skarbu Państwa, jednak do 2017 był administrowany przez stołeczny Zarząd Dróg Miejskich[30]. W listopadzie 2017 minister infrastruktury i budownictwa, pomimo negatywnej opinii Urzędu m.st. Warszawy, na wniosek wojewody mazowieckiego przekazał mu plac w trwały zarząd[30][31]. Decyzja została uzasadniona tym, że plac jako miejsce służące przede wszystkim organizacji uroczystości państwowych powinien znajdować się pod nadzorem administracji rządowej[31]. W tym samym miesiącu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydało decyzję ws. ustalenia placu tzw. terenem zamkniętym, w wyniku czego miasto m.in. straciło na rzecz wojewody uprawnienia planistyczne i architektoniczne do placu[32]. 10 kwietnia 2018 na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej oraz kamień w miejscu, w którym ma powstać pomnik Lecha Kaczyńskiego[33]. W październiku 2018 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia nakazał prokuraturze wszczęcie śledztwa w sprawie ustanowienia placu Piłsudskiego terenem zamkniętym[34].

Ważniejsze obiekty

Obiekty nieistniejące

Uwagi

  1. ↑ w imieniu Papieża, kard. Angelo Amato (prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych)

Przypisy

  1. ↑ a b Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 65. ISBN 978-83-62189-21-2.
  2. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 182. ISBN 978-83-240-1057-8.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 325. ISBN 83-86619-97X.
  4. ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260–261; Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 4 (9 (3 kwietnia 1948)), 1948, s. 1.
  5. ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260; Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 4 (9 (3 kwietnia 1948)), 1948, s. 1.
  6. ↑ Uchwała N r XLVI/1259/2012 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic, placów, ronda i skwerów w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. s. 2. [dostęp 2013-09-24].
  7. ↑ a b c d Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 266.
  8. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 637–638. ISBN 83-01-08836-2.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 638. ISBN 83-01-08836-2.
  10. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 597. ISBN 83-01-08836-2.
  11. ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 198.
  12. ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 267.
  13. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 268.
  14. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 264. ISBN 83-01-08836-2.
  15. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 229. ISBN 83-01-08836-2.
  16. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
  17. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 42. ISBN 978-83-07-03239-9.
  18. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1971, s. 138, 140.
  19. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 52. ISBN 978-83-07-03239-9.
  20. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 269.
  21. ↑ Marta Leśniewska: Architektura w Warszawie 1965-1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 35. ISBN 83-908950-7-2.
  22. ↑ a b Paweł Zuchniewicz: Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, 2006, s. 49.
  23. ↑ Grzegorz Sołtysiak, Jerzy S. Majewski: Warszawa. Ballada o okaleczonym mieście. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Baobab, 2006, s. 264. ISBN 978-83-7626-380-9.
  24. ↑ Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 411. ISBN 978-83-7821-118-1.
  25. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 218. ISBN 83-912463-4-5.
  26. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 188. ISBN 83-88973-59-2.
  27. ↑ Krajobraz Warszawski, nr 94, październik 2008
  28. ↑ Ks. Jerzy Popiełuszko - nowym błogosławionym. deon.pl, 2010. [dostęp 2019-10-22].
  29. ↑ Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 48, styczeń-luty 2016. 
  30. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Wojna o plac Piłsudskiego. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 27 października 2017. 
  31. ↑ a b Oświadczenie w sprawie placu Piłsudskiego w Warszawie. [w:] Mazowiecki Urząd Wojewódzki [on-line]. mazowieckie.pl, 27 października 2017. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-10)].
  32. ↑ MSWiA: Pl. Piłsudskiego nadal dostępny, teren nie będzie ogrodzony. gazetaprawna.pl, 17 listopada 2017. [dostęp 2018-02-12].
  33. ↑ Magdalena Cedro. Symboliczny koniec żałoby. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. A2, 11 kwietnia 2018. 
  34. ↑ Kamil Siałkowski. Śledczy zajmą się pomnikami. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 31 października-1 listopada 2018. 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Plac Piłsudskiego w Warszawie 2020.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Diamond road sign junction across major road.svg
Crossroads with a major road ahead.
Obel2.jpg
Pomnik lojalistów na Placu Saskim w Warszawie, 1841-1894
Uroczystość położenia kamienia węgielnego pod sobór św. Aleksandra Newskiego na placu Saskim 30 sierpnia 1894.jpg
Warszawska uroczystość na placu Saskim z okazji koronacji cara Aleksandra III na Kremlu 15 maja / 27 maja 1883 r.
Warsaw-Pilsudski-Square-1900s.jpg
Warszawa z lotu ptaka w 1919 roku. Widoczny na zdjęciu jest Plac Saski i Sobór Prawosławny św. Aleksandra Newskiego
Warschau. Josef Pilsudskiplein met gezicht op de koepel van de Lutherse kerk, Bestanddeelnr 190-0030.jpg
Autor: Willem van de Poll, Licencja: CC0
Collectie / Archief : Fotocollectie Van de Poll

Reportage / Serie : Reis naar Polen
Beschrijving : Warschau. Josef Pilsudskiplein met gezicht op de koepel van de Lutherse kerk
Datum : 1934
Locatie : Polen, Warschau
Trefwoorden : kerkgebouwen, pleinen, stadsbeelden
Fotograaf : Poll, Willem van de
Auteursrechthebbende : Nationaal Archief
Materiaalsoort : Glasnegatief
Nummer archiefinventaris : bekijk toegang 2.24.14.02

Bestanddeelnummer : 190-0030
Warsaw Poland abcd 1939.jpg
Plac Piłsudskiego w Warszawie, ul. Ossolińskich 8 w 1939 roku tuż przed II wojną światową. Widoczne są polskie flagi. Ta fotografia nie została pokolorowana. Jest to oryginalna klatka filmowa Eastman Kodak.
Uroczystość zmiana nazwy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego na Adolf-Hitler-Platz 1 września 1940.jpg
Uroczystość nadania nazwy placowi Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie Adolf-Hitler-Platz
Msza św na Pl Zwycięstwa.jpg
John Paul II at Mass in Victory Square
Palac saki pn.jpg
(c) PawełMM, CC-BY-SA-3.0
Odkryte fundamenty Pałacu Saskiego strona południowa
2018 Warszawa pomnik Piłsudskiego na placu Piłsudskiego.jpg
Autor: Cybularny, Licencja: CC0
Pomnik Józefa Piłsudskiego na placu tego samego patrona w Warszawie
Warszawska uroczystość na placu Saskim z okazji koronacji cara Aleksandra III na Kremlu 15 maja 1883.jpg
Warszawska uroczystość na placu Saskim z okazji koronacji cara Aleksandra III na Kremlu 15 maja / 27 maja 1883 r.