Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego

Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego na departamenty

Podstawa prawna i szczeble podziału

Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego regulował art. 64 Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807.

Jednostką podziału administracyjnego pierwszego stopnia był departament. Departamenty dzieliły się na powiaty, powiaty z kolei na gminy wiejskie i gminy miejskie. Departamentami kierowali prefekci, powiatami zaś podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Największymi miastami zarządzali prezydenci, pozostałymi miastami burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla Fryderyka Augusta I i podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani byli przez ministra spraw wewnętrznych i podlegali podprefektom.

Choć podział administracyjny Księstwa Warszawskiego sankcjonował zmodyfikowany podział administracyjny Prus Południowych i Prus Nowowschodnich z 1796 i w zamierzeniu miał być jedynie podziałem tymczasowym, przetrwał aż do 1816 i stał się wzorem dla podziału administracyjnego kraju na województwa w czasach Królestwa Polskiego.

Okres przejściowy 1807

Dekret Napoleona z 14 stycznia 1807 roku ustanawiający Komisję Rządzącą ustalał przyszły podział kraju na 6 departamentów: warszawski, poznański, kaliski, bydgoski, płocki i białostocki. Z wyjątkiem nieistniejącego w Prusach departamentu bydgoskiego, pozostałe jednostki administracyjne odpowiadały departamentom Prus Południowych i Prus Nowowschodnich. Departament bydgoski tworzono w oparciu o deputację będącą częścią departamentu kwidzyńskiego Prus Zachodnich. Deputacja bydgoska obejmowała Obwód Nadnotecki zagarnięty podczas I rozbioru. W jej skład wchodziły powiaty: bydgoski, wałecki, kamieński i inowrocławski. Przejściowo w skład departamentu wchodził również powiat chojnicki. Ostatecznie na mocy pokoju w Tylży w departamencie bydgoskim pozostały powiaty bydgoski i inowrocławski oraz małe części wałeckiego i kamieńskiego. Do departamentu włączono też powiaty chełmiński (lecz bez Grudziądza) i michałowski, wchodzące wcześniej w skład departamentu kwidzyńskiego (utworzono z części ich obszarów nowy powiat toruński), jak też trzy powiaty kujawskie odłączone od departamentu poznańskiego (brzeski, kowalski i radziejowski). Na mocy pokoju w Tylży część departamentu białostockiego Prus Nowowschodnich obejmująca powiaty bielski, białostocki, drohiczyński oraz fragmenty suraskiego, biebrzańskiego i dąbrowskiego została przyznana Rosji jako obwód białostocki. Pozostałe w księstwie powiaty stworzyły departament łomżyński. Komisji Rządzącej udało się dodatkowo podporządkować sobie dwa powiaty Nowego Śląska (lelowski i pilicki), które włączono do departamentu kaliskiego.

Podział administracyjny w latach 1807–1809

W 1807 kraj został podzielony na sześć departamentów[1]. Dekretem królewskim z 19 grudnia 1807 roku departamenty podzielono na 60 powiatów. Ponieważ liczba powiatów wynikała z konstytucji, a faktycznie funkcjonowało jedynie 58 powiatów, przywrócono powiat zgierski w departamencie warszawskim i utworzono powiat dąbrowski w departamencie łomżyńskim.

W 1808 wydzielono cztery największe miasta: Warszawę, Poznań, Kalisz, Toruń i nadano im rangę miast municypalnych.

Podział administracyjny w latach 1810–1815

Po wojnie polsko-austriackiej i pokoju w Schönbrunn zawartym 14 października 1809 obszar Księstwa Warszawskiego zwiększył się o terytorium Nowej Galicji oraz cyrkułu zamojskiego z Galicji Wschodniej. Stosunek powierzchni części popruskiej i części pogalicyjskiej wynosił 3:2. Dekretem królewskim z 24 lutego 1810 Nową Galicję podzielono na cztery departamenty. Kolejnym dekretem z 17 kwietnia 1810 roku obszar ten podzielono na 40 powiatów. Powiaty stanisławowski i siennicki włączono do departamentu warszawskiego. Z departamentu kaliskiego przeniesiono do departamentu krakowskiego powiaty pilicki i lelowski.

Od 1810 miastami municypalnymi oprócz Warszawy, Poznania, Kalisza i Torunia były również Kraków, Lublin i Sandomierz.

Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego na dziesięć departamentów i siedem miast municypalnych przetrwał do 1816.

Przypisy

  1. Konstytucja Księstwa Warszawskiego, Tytuł VIII. Podział kraju i administracja. Art. 64. Kraj zostaje podzielony na sześć departamentów.

Bibliografia

  • Jacek Arkadiusz Goclon, Polska na królu pruskim zdobyta, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.
  • Mieczysław Bandurka, Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, NDAP, UW w Łodzi, AP w Łodzi, Łódź 1995.

Media użyte na tej stronie

Podzial Ks Warszawskiego na departamenty.png
Autor: Albertus, Licencja: CC BY 3.0
Podział Księstwa Warszawskiego na departamenty w latach 1810–1815.