Podział administracyjny Słowacji

Słowacja
Godło Słowacji
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Słowacji

Wikiprojekt Polityka

Podział administracyjny Słowacji jest obecnie trójstopniowy. Artykuł zawiera informacje o obecnym i historycznym podziale kraju, także w ramach innych państw takich jak Węgry i Czechosłowacja.

Aktualny podział administracyjny Słowacji

Od 1 lipca 1996 Słowacja dzieli się na 8 krajów (słow. kraj), które dzielą się na 79 powiatów (okres), a te z kolei na 2927 gmin. Dzielnice Bratysławy i Koszyc istnieją na prawach miejskich, toteż terytorium Bratysławy podzielone jest na 5 powiatów miejskich, a terytorium Koszyc – na 4 powiaty miejskie[1]. Kraje i gminy są jednostkami samorządu terytorialnego.

Oprócz oficjalnego podziału administracyjnego funkcjonuje nieoficjalny, tradycyjny podział na krainy geograficzno-etnograficzne, w przybliżeniu odpowiadające granicami dawnym komitatom (żupom), ale z uwzględnieniem czynników geograficznych.

Kraje

Najwyższym szczeblem podziału administracyjnego Słowacji są kraje. Nazwy wszystkich 8 krajów odpowiadają nazwom miast, w których znajdują się siedziby ich władz. Organami krajów są przedstawicielstwo wyższej jednostki terytorialnej i przewodniczący wyższej jednostki terytorialnej. Deputowani przedstawicielstwa wybierani są na czteroletnią kadencję w wyborach powszechnych. Przewodniczący wybierany jest na czteroletnią kadencję na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego w tajnym głosowaniu. Przewodniczący jest organem wykonawczym, pełni funkcję administracyjną i reprezentuje kraj na zewnątrz[2].

Kod
kraju[3]
KrajLiczba ludności
(2011)[4]
Powierzchnia
(w km²)[5]
Gęstość zaludnienia
(os./km²)[6]
Liczba gmin[3]Liczba powiatów[3]
100 bratysławski602 4362 052,6293,5898
200 trnawski554 7414 174,2133,82517
300 trenczyński594 3284 501,9132,02769
400 nitrzański689 8676 343,4108,73547
500 żyliński688 8516 808,4101,231511
600 bańskobystrzycki660 5639 454,869,951613
700 preszowski814 5278 974,590,866513
800 koszycki791 7236 754,5117,246111
Łącznie8 krajów5 421 352[a]49 062111,1[a]292779
Słowacja w podziale na powiaty i kraje

Powiaty

Na terytorium Słowacji jest 79 powiatów. Mają one obecnie wyłącznie charakter statystyczny[2].

Gminy

Obecnie na Słowacji funkcjonuje 2927 gmin[3]. Jest samodzielną jednostką samorządu terytorialnego i administracyjnego. Zrzesza osoby, które w danym miejscu są zameldowane na stały pobyt. Gmina jest osobą prawną, która zgodnie z warunkami przewidzianymi przez prawo samodzielnie posiada własność, uzyskuje dochody, gospodaruje własnym majątkiem i środkami pieniężnymi. Podstawowym zadaniem gminy jest wszechstronny rozwój jego terytorium i realizacja potrzeb jej mieszkańców. Gminy mają prawo współpracować w celu osiągnięcia wspólnej korzyści. Gmina mają prawo łączyć się ze sobą oraz ustanawiać jednostki pomocnicze.

Organami gminy są gminne przedstawicielstwa (słow. obecné zastupiteľstvo) oraz starosta. Deputowani przedstawicielstw wybierani są w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców gminy na czteroletnią kadencję. Starosta jest przedstawicielem gminy, reprezentuje ją na zewnątrz i jest jej najwyższym organem wykonawczym. Wybierany jest przez mieszkańców gminy na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego w tajnym głosowaniu. Kadencja starosty trwa 4 lata[7][2].

Historyczny podział administracyjny Słowacji

Słowacja pod panowaniem węgierskim

Wchodząca w skład Królestwa Węgier Słowacja (Górne Węgry) dzieliła się na komitaty. W tej części Węgier pokrywały się w przybliżeniu z żupami, istniejącymi wcześniej za czasów Państwa wielkomorawskiego. Na czele komitatu stał żupan. Nazwy komitatów pochodziły od nazw zamków, stanowiących siedziby żupanów.

Obok komitatów właściwych na ziemiach pogranicznych istniały również małe tzw. komitaty graniczne, służące ochronie granic. Jednostki te stopniowo zanikły do XIV wieku.

Od X do XIV wieku komitaty były jednostkami centralnej administracji królewskiej. W XIV wieku, w związku z osłabieniem władzy królów Węgier, komitaty stały się szlacheckimi okręgami samorządowymi, podległymi de facto władzy poszczególnych rodów możnowładczych. W tym okresie w stolicach poszczególnych komitatów powstała sieć zamków, stanowiących ośrodki administracji magnackiej (stąd w historiografii słowackiej słowo stolica na określenie takiego okręgu administracyjnego). Ten stan trwał do końca XVIII wieku, kiedy to cesarz Józef II w 1785 zmienił charakter administracji ziem węgierskich na centralistyczny, sprowadzając komitaty do roli okręgów administracyjnych. Pod naciskiem węgierskiej szlachty musiał się jednak wycofać z tej reformy już w 1790, przywracając status quo ante.

Po zdławieniu przez Habsburgów pierwszej rewolucji węgierskiej, w latach 1849–1850, komitaty całych Węgier zostały zgrupowane w 5 dystryktów z administracją wojskową: Bratysława, Koszyce, Sopron, Budapeszt i Oradea. Wprowadzono również język niemiecki jako urzędowy. W 1850 administracja została zmieniona na cywilną. Ta przejściowa administracja została zniesiona w 1860, kiedy to przywrócono system komitatów szlacheckich sprzed 1849, jednak nie przywracając uprawnień samorządowych.

Po powstaniu Austro-Węgier w 1867 system administracyjny nadal opierał się na sieci komitatów (żup) i powiatów. Nastąpił rozdział funkcji samorządowych i rządowych komitatu, przy czym jednak zakres władzy samorządów systematycznie uszczuplano na rzecz rządu centralnego.

Począwszy od XV wieku w poszczególnych częściach kraju kształtowała się sieć jednostek administracyjnych niższego rzędu. Komitaty zaczęły się dzielić na powiaty (t. obwody; słow. slúžnovský okres albo slúžnovský obvod, łac. processus / reambulatio, węg. szolgabírói járás, niem. Stuhlbezirk), w liczbie od 2 do 5 w komitacie. Z kolei każdy powiat dzielił się na obwody (łac. circulum), od 2 do 6 w każdym powiecie.

Obok administracji komitackiej istniały wydzielone tzw. miasta municypalne, mające osobną administrację. Na obszarze dzisiejszej Słowacji były to Koszyce, Komárno, Bratysława i Bańska Szczawnica z Białą Bańską.

Granice komitatów (żup) i ich liczba ulegały z biegiem czasu zmianom, przy czym stałą tendencją był wzrost liczby komitatów. Na terenie dzisiejszej Słowacji w X wieku istniało 8 komitatów: Pozsony, Moson, Győr, Komárom, Esztergom, Nyitra, Nograd i Torna. W 1918, po licznych zmianach polegających na podziałach i łączeniu, ich liczba doszła do 20. Były to:

Węgierska i słowacka nazwa komitatuPowierzchnia [km²]OśrodekDzisiejsza przynależność państwowaCzęść leżąca w dzisiejszej Słowacji [%]
Abaúj-Torna / Abov-Turňa3.323KoszyceSłowacja, Węgry49,5
Pozsony / Bratislava4.370PreszburgSłowacja, Węgry98,5
Gömör és Kishont / Gemer-Malohont4.289Rymawska SobotaSłowacja, Węgry91
Hont / Hont2.633ŠahySłowacja, Węgry82
Komárom / Komárno2.843KomárnoSłowacja, Węgry48,5
Liptó / Liptov2.247LiptószentmiklósSłowacja100
Moson / Mošon2.014MosonmagyaróvárSłowacja, Austria, Węgry4,5
Nyitra/ Nitra5.519NitraSłowacja100
Nográd / Novohrad4.133BalassagyarmatSłowacja, Węgry42
Árva / Orava3.323AlsókubinSłowacja, Polska86
Esztergom / Ostřihom1.076OstrzyhomSłowacja, Węgry50,5
Győr / Ráb1.527GyőrSłowacja, Węgry6,5
Szepes / Spiš3.668LewoczaSłowacja, Polska94,5
Sáros / Šariš3.625PreszówSłowacja100
Bars / Tekov2.724AranyosmarótSłowacja100
Trencsén / Trenčín4.456TrenczynSłowacja100
Turóc / Turiec1.123TurócszentmártonSłowacja100
Ung / Uh3.230UngwarSłowacja, Ukraina32
Zemplén / Zemplín6.269SátoraljaújhelySłowacja, Węgry72
Zolyóm / Zvolen2.730Bańska BystrzycaSłowacja100
Komitaty (żupy) na terenie dzisiejszej Słowacji w 1918

W nieoficjalnym podziale komitatów przedtrianońskich Węgier na „kręgi” komitaty Słowacji należały do kręgów lewego brzegu Dunaju, prawego brzegu Dunaju i prawego brzegu Cisy.

Słowacja w składzie Czechosłowacji

Lata 1918–1923

Po powstaniu Czechosłowacji podział administracyjny Słowacji początkowo pozostał niezmieniony, zarówno co do granic, jak i szczebli oraz kompetencji, z tym, że jednostki administracyjne nazywano żupami („okręgy”). Zmiany granic żup wynikały tylko z faktu rozdzielenia ich granicami:

  • przyznane Słowacji części komitatów Győr, Esztergom i Komárom połączono w żupę Komárno,
  • skrawki komitatu Moson przyłączono do żupy Bratysława,
  • zachodnią część komitatu Ung przyłączono do żupy Zemplín.

Lata 1923–1928

Władze Czechosłowacji zamierzały ujednolicić administrację kraju poprzez wprowadzenie tzw. wielkich żup („wielkie okręgy”), niezależnych od dotychczasowych jednostek administracyjnych. Reforma ta została doprowadzona do końca tylko na Słowacji; w Czechach zaniechano jej ze względu na przewagę elementu niemieckiego w poszczególnych projektowanych żupach, a na Rusi Zakarpackiej pozostawiono dawny podział administracyjny. W latach 1923–1928 na Słowacji istniało sześć żup:

  1. bratysławska,
  2. nitrzańska,
  3. nadwaska,
  4. nadhrońska,
  5. podtatrzańska,
  6. koszycka.

Lata 1928–1939

Wielkie żupy przetrwały tylko do 1 lipca 1928, kiedy to weszła w życie kolejna ogólnopaństwowa reforma administracyjna. Dotychczasowe jednostki administracyjne pierwszego rzędu zastąpiono krainami (słow. krajina, cz. země), których w całej Czechosłowacji powstało 4: czeski, morawsko-śląski, słowacki i podkarpacki. Krainy dzieliły się na powiaty (okresy). Krainy miały szeroki samorząd, z własnymi organami wykonawczymi i prawodawczymi.

Pierwsza Republika Słowacka

Podział administracyjny Słowacji 1938-1945

Powstała 14 marca 1939 Republika Słowacka już 1 stycznia 1940 przywróciła podział administracyjny na żupy, tworząc ich sześć. Żupy dzieliły się na 59 powiatów (Słowacja została wówczas okrojona o pograniczny pas na południu i na wschodzie, przyłączony do Węgier). Powiaty i żupy miały praktycznie te same granice, co odpowiednie jednostki z lat 1923–1928. Zgodnie z ówczesną totalitarną koncepcją władzy państwowej żupy miały bardzo ograniczone uprawnienia samorządowe.

Według stanu na 1 stycznia 1940 istniały:

Powojenna Czechosłowacja

Lata 1945–1949

W odrodzonej Czechosłowacji przywrócono podział na kraje i powiaty (obowiązujący w latach 1928–1939), z tą różnicą, że jednolitą władzę państwową sprawowały rady narodowe odpowiednich szczebli.

Lata 1949–1960

Po reformie z 1948 całe państwo podzielono na kraje, dzielące się na powiaty. Na Słowacji powstało 6 krajów, skupiających 79 powiatów:

  1. bratysławski,
  2. bańskobystrzycki,
  3. koszycki,
  4. nitrzański,
  5. preszowski,
  6. żyliński.

Lata 1960–1990

Zapsl kr.PNG
Strsl kr.PNG
Vysl kr.PNG

Kolejna reforma administracyjna w Czechosłowacji miała miejsce 1 lipca 1960. Liczba krajów spadła do 10, liczba powiatów do 108. Na Słowacji powstały trzy kraje („województwa”), skupiające 33 powiaty:

  • zachodniosłowacki (Západoslovenský kraj) z siedzibą w Bratysławie,
  • środkowosłowacki (Stredoslovenský kraj) > z siedzibą w Bańskiej Bystrzycy,
  • wschodniosłowacki (Východoslovenský kraj) z siedzibą w Koszycach.

Kraje i powiaty stanowiły obszary działania rad narodowych właściwych szczebli. Od 22 marca 1968 Bratysława jako stolica Słowacji została odrębną jednostką administracyjną o statusie równym statusowi kraju.

Opisany stan trwał do 1990, z tym, że od 1 lipca 1971 liczba powiatów wzrosła do 37.

Lata 1990–1993

Kolejna reforma administracyjna w 1990 zniosła system rad narodowych i podział państwa na kraje.

Republika Słowacka

Lata 1993–1996

Przez pierwsze trzy lata istnienia niepodległa Słowacja utrzymywała dwustopniowy podział administracyjny na powiaty i gminy, odziedziczony po Czechosłowacji.

Podział administracyjny Słowacji w latach 1990–1996

Uwagi

  1. a b Stan na rok 2014.

Przypisy

  1. Pavol Korec, Viliam Lauko, Ladislav Tolmáči, Gabriel Zubriczký, Eva Mičietová, Kraje a okresy Slovenska. Nové aministratívne členenie, Vydavateľstvo Q111, Bratislava 1997, ISBN 80-85401-58-4, s. 9–32, 329–343.
  2. a b c Samorząd terytorialny na świecie (5). Słowacja (pol.). wartowiedziec.org. [dostęp 2018-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-16)].
  3. a b c d Slovenská republika – sumárne údaje (słow.). sodbtn.sk. [dostęp 2018-09-20].
  4. Tab. 2 Obyvateľstvo trvalo bývajúce v krajoch SR podľa pohlavia, SODB 2001, 2011 (słow.). slovak.statistics.sk. [dostęp 2018-09-20].
  5. Slovensko (słow.). slovakregion.sk. [dostęp 2018-09-20].
  6. Tab. 1 Hustota obyvateľov trvalo bývajúcich v krajoch SR, sčítanie 1970 – 2011 (słow.). slovak.statistics.sk. [dostęp 2018-09-20].
  7. Úplné znenie zákona Slovenskej národnej rady č. 369/1990 Zb. o obecnom zriadení (słow.). zakonypreludi.sk. [dostęp 2018-09-20].

Media użyte na tej stronie

Coat of arms of Slovakia.svg
Coat of arms of Slovakia
Kosicky vlajka.svg
Flag of Košice Region
Zilinsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Nitriansky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
LocationEurope.png
World map depicting Europe.
Slovak Republic 1939 45 Administrative Map.png
Autor: XrysD, Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of the administrative subdivisions of the Slovak Republic (1939-45)
Slovakia - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outline map of Slovakia, ready for the Geobox template, calibrated at en:Template:Geobox locator Slovakia
Okresy97 Slovakia.svg
Autor: Voloda, Licencja: CC BY-SA 3.0
Districts of Slovakia since 1997
Coat of Arms of Slovakia.svg
Coat of arms of Slovakia
Trnavsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Okresy96.jpg
Autor: V.Toth, Licencja: CC BY-SA 3.0
districts of Slovakia (1991-1996)
Zapsl kr.PNG
Autor: Ondřej Koníček, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Map of Západoslovenský kraj (1960-1990, Czechoslovakia)
Strsl kr.PNG
Autor: Ondřej Koníček, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Map of Stredoslovenský kraj (1960-1990), Czechoslovakia.
Bratislavsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Vysl kr.PNG
Map of Východoslovenský kraj (1960-1990), Czechoslovakia
Presovsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Trenciansky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Banskobystricky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5