Pojezierze Krajeńskie

Pojezierze Krajeńskie

Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Pojezierza Południowobałtyckie
Makroregion	Pojezierze Południowopomorskie
Mezoregion	Pojezierze Krajeńskie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: woj. zachodniopomorskie woj. pomorskie woj. kujawsko-pomorskie woj. wielkopolskie

Jezioro Wierzchucińskie Duże

Jezioro Słupowskie

Oczko polodowcowe koło Trzemiętowa

Pojezierze Krajeńskie (314.69) – mezoregion fizycznogeograficzny w północno-zachodniej Polsce, część Pojezierza Południowopomorskiego, położone jest pomiędzy dolinami Gwdy, Brdy i środkowej Noteci. Zajmuje powierzchnię 4380 km²^[1].

Położenie

Pojezierze Krajeńskie graniczy^[2]:

• od południa z Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką, która ujęta jest na tym obszarze przez mezoregiony: Kotlina Toruńska (315.25) i Dolina Środkowej Noteci (315.24).
• od zachodu z Doliną Gwdy (314.68)
• od wschodu z Doliną Brdy (314.72)
• od północy z Równiną Charzykowską (314.67) i Borami Tucholskimi (314.71).

Charakterystyka

Dominujący typ krajobrazu naturalnego Pojezierza stanowi młodoglacjalny krajobraz równin i wzniesień pojeziernych, miejscami pagórkowaty oraz sandrowy pojezierny^[2].

W krajobrazie dominuje wysoczyzna morenowa falista z kilkoma niewysokimi ciągami moren czołowych subfazy krajeńskiej zlodowacenia bałtyckiego^[3]. Wysoczyzna morenowa wznosi się na 130–140 m n.p.m. Budują ją gliny morenowe z głazami, lokalnie spiaszczone z przewarstwieniami piasku niewielkiej miąższości. Miąższość glin sięga w okolicy Wtelna 33–35 m. Zalegają one na osadach plioceńskich miąższości ok. 40 m (iły pstre) oraz mioceńskich (iły, piaski, węgiel brunatny) do głębokości 120 m^[3].

Dominującą formą użytkowania są grunty orne (gleby brunatne wyługowane i kwaśne, płowe i lokalnie bielicowe)^[3]. Lasy występują z reguły w niewielkich obszarowo zagajnikach^[1]. Większe kompleksy leśne można spotkać na wschodzie (Bory Tucholskie) i zachodzie mezoregionu (Bory Krajeńskie), jak również między Złotowem, Łobżenicą i Sypniewem.

Wzniesienia

Najwyższe wzniesienia morenowe na Pojezierzu Krajeńskim przekraczają 200 m n.p.m.^[1]:

• wzgórze 222,8 m n.p.m. (dawna niem. nazwa Turm-Berg^[4]) na zachód od Człuchowa, na pd. od wsi Grodzisko (53°42′47″N 17°08′14″E/53,713056 17,137222)
• wzniesienie 219,5 m n.p.m. na wschód od wsi Łoża (52°42′12″N 17°06′02″E/52,703333 17,100556),
• Góra Brzuchowa 207,8 m n.p.m. na północ od Złotowa,
• Wolność 206,1 m n.p.m. na zachód od Chojnic
• wzniesienie 205,1 m n.p.m. na zachód od Chojnic, na północ od wsi Nieżywięć (53°42′41″N 17°29′39″E/53,711389 17,494167).

W południowej części regionu, bezpośrednio nad Doliną Środkowej Noteci kulminację stanowi Dębowa Góra (193 m n.p.m. i 150 m nad dnem doliny Noteci). Obok moren akumulacyjnych i spiętrzonych, występują kemy, ozy i rynny lodowcowe oraz doliny dopływów Gwdy, Brdy i Noteci^[1].

Cieki i zbiorniki wodne

Pojezierze Krajeńskie leży w dorzeczach dwóch rzek bałtyckich: Wisły i Odry, a przez wschodnią część mezoregionu przebiega główny wododział Polski. Do systemu rzeki Wisły należą dopływy Brdy, zaś do systemu Odry dopływy Noteci i Gwdy. Największym ciekiem wodnym, w całości leżącym na obszarze Pojezierza jest rzeka Łobżonka. Z uwagi na nachylenie terenu spływ wód następuje z reguły na południe do doliny Noteci, względnie na wschód (do doliny Brdy) lub zachód (do doliny Gwdy).

Na pojezierzu występują licznie jeziora, zlokalizowano ich około 300 o powierzchni powyżej 1 ha^[1]. Do największych należą: Szczytno Wielkie, Krępsko, Sławianowskie Wielkie i Więcborskie. Jeziora występują w formach południkowych rynien, bądź równoleżnikowych zgodnych z przebiegiem pofałdowania morenowego.

Ochrona przyrody

Na terenie Pojezierza Krajeńskiego, w jego centralnej i wschodniej części objętej granicami województwa kujawsko-pomorskiego, wytyczono w 1998 r. Krajeński Park Krajobrazowy. Jest to trzeci co do powierzchni park krajobrazowy w Polsce (2010 r.)

Na Pojezierzu znajdują się również obszary Natura 2000^[5]:

• Dolina Łobżonki PLH300040
• Ostoja Pilska PLH300045
• Dolina Debrzynki PLH300047
• Uroczyska Kujańskie PLH300052
• Dębowa Góra PLH300055

Południowy skłon wysoczyzny morenowej Pojezierza przylega do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, w której płynie Noteć i Kanał Bydgoski. Forma ta objęta jest ochroną w dwóch obszarach Natura 2000: Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego PLB30001 oraz Dolina Noteci PLH300004. Część północno-wschodnia przylega natomiast do obszaru Bory Tucholskie PLB220009, a zachodnia do obszaru Puszcza nad Gwdą PLB300012.

Spośród licznych obszarów chronionego krajobrazu i rezerwatów przyrody na terenie Pojezierza wyróżnić można m.in.^[1]:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich,
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Sępolenki,
• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Kamionki,
• rezerwat przyrody Buczyna – las bukowy,
• rezerwat przyrody Gaj Krajeński – las bukowo-dębowy,
• rezerwat przyrody Jezioro Wieleckie,
• rezerwat przyrody Dęby Krajeńskie,
• rezerwat przyrody Lutowo – bór bagienny,
• rezerwat przyrody Wąwelno – las mieszany (buki, jesiony, dęby, brekinia),
• rezerwat przyrody Zielona Góra – las grądowy i dąbrowa,
• rezerwat przyrody Miłachowo – rośliny ciepłolubne,
• rezerwat przyrody Czarci Staw – torfowisko,
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Torfowisko Messy.

Miasta

Największym miastem są położone na północy mezoregionu Chojnice. Do miejscowości na terenie Pojezierza można zaliczyć także: Człuchów, Czarne, Debrzno, Złotów, Koczałę, Krajenkę, Łobżenicę, Wyrzysk, Wysoka, Sępólno Krajeńskie, Kamień Krajeński, Więcbork, Mroczę^[1], Nakło nad Notecią.

Lista jezior

Zobacz też

• Krajna
• Krajeński Park Krajobrazowy

Przypisy

Bibliografia

• JerzyJ. Kondracki JerzyJ., Geografia regionalna Polski, wyd. Wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903 .