Pokrzywka alergiczna

Ostra pokrzywka alergiczna kontaktowa z wysiewem bąbli na dłoni

Pokrzywka alergiczna – jedna z postaci pokrzywki, w której zmiany skórne powstają na tle alergicznym. Przyczyną jest alergia (uczulenie) – czyli nieprawidłowa, nadwrażliwa reakcja układu odpornościowego na czynnik alergizujący (alergen). Obok atopowego zapalenia skóry, rumienia i wyprysku kontaktowego zaliczana do alergicznych chorób skóry.

Klasyfikacja

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje pokrzywki alergicznej (podział oparty na czasie utrzymywania się zmian skórnych):

• ostra pokrzywka alergiczna – zmiany ustępują do 6. tygodni; przynajmniej 50% przypadków pokrzywki ostrej posiada tło alergiczne^[1]
• przewlekła pokrzywka alergiczna – zmiany utrzymują się powyżej 6. tygodni; u 20–25% chorych na pokrzywkę przewlekłą zmiany skórne są częściowo związane z ekspozycją na uczulające alergeny.^[1]

Istnieje też pokrzywka alergiczna nawrotowa, gdzie zmiany skórne pojawiają się i znikają, a następnie znów wracają. Przy takim przebiegu schorzenia częściej można podejrzewać pokrzywkę alergiczną niż w przypadku odmiany ciągłej^[2].

Pokrzywka ostra najczęściej związana jest z reakcją alergiczną na skutek kontaktu z alergenem (wziewnym, pokarmowym, lekowym lub mikrobowym). Przewlekła pokrzywka alergiczna jest bardzo rzadką odmianą. Jej istnienie neguje wielu autorów publikacji medycznych^[3]. Jednak opisywano przypadki, gdzie stały kontakt z jakimś alergenem – na przykład plombą w zębach, penicyliną obecną w mleku, roztoczami kurzu domowego, pyłkiem ambrozji, jajem kurzym, rybami czy orzechami – miał być powodem codziennych wysiewów pokrzywki. Wytyczne amerykańskich towarzystw naukowych dotyczące pokrzywki przewlekłej zalecają poszukiwania pokarmów jako czynników etiologicznych, choć przyznają, że ich wykrycie zdarza się wyjątkowo rzadko^[3].

Objawy

Charakterystycznym objawem pokrzywki alergicznej są bąble pokrzywkowe – pojedyncze lub występujące w skupiskach – swędzące, obrzękowe, porcelanoworóżowe rumienie, wyraźnie odgraniczone od skóry bez zmian chorobowych. Mogą pojawić się w każdym miejscu na skórze lub w konkretnym, gdy wysiew bąbli nastąpił w wyniku alergii kontaktowej (np. skóra dłoni – sierść zwierząt). Bąble pokrzywkowe mogą różnić się kształtem i wielkością: bąble linijne, girlandowate, obrączkowate i inne, od kilkumilimetrowej wielkości do kilkudziesięciu centymetrów. Zmiany bledną pod naciskiem palca, pojawiają się nagle i szybko znikają. Typowym objawem jest też krótkie utrzymywanie się bąbli w jednym miejscu – pacjenci opisują to jako ich „wędrowanie” i „krążenie po ciele”.

Pokrzywce alergicznej czasem towarzyszy też obrzęk naczynioruchowy:

• powiek
• warg
• błon śluzowych jamy ustnej
• błon śluzowych dróg oddechowych
• krtani (niebezpieczny, prowadzący do problemów z oddychaniem, a w skrajnych przypadkach do zatrzymania akcji serca).

Pokrzywka może być również pierwszym objawem anafilaksji i wstępem do wstrząsu anafilaktycznego^[4].

Przyczyny

Do powstania pokrzywki powodowanej alergią przyczynia się reakcja IgE-zależna i wydzielanie różnych mediatorów z tak zwanych komórek tucznych, zwłaszcza histaminy, która jest główną przyczyną powstawania bąbli.

Diagnostyka

W diagnostyce pokrzywki alergicznej wykorzystuje się:

• testy skórne punktowe z zestawem alergenów wziewnych i pokarmowych
• testy punktowe z alergenami natywnymi (prick by prick test)
• oznaczenie surowiczego stężenia antygenowo swoistych IgE skierowanych przeciwko podejrzanym alergenom (metoda RAST - test radioalergosorpcji, metoda RIST oraz ELISA – test immunoenzymatyczny)
• próbę eliminacji i prowokacji alergenem, na przykład pokarmowym.^[1]

Przed wykonaniem wszelkich fizykalnych prób prowokacyjnych konieczne jest wcześniejsze wycofanie środków przeciwhistaminowych na okres przynajmniej 48 h.^[1] Alergicznego podłoża pokrzywki należy doszukiwać się w pierwszej kolejności u osób, u których kontrakt z alergenem wywołał już wcześniej jakąś reakcję alergiczną. W przypadku ostrej pokrzywki alergicznej łatwiej jest ustalić związek przyczynowo-skutkowy między alergenem i reakcją alergiczną ze strony organizmu. Często odpowiedź daje sam wnikliwy wywiad lekarski, a testy jedynie to potwierdzają. Przewlekła pokrzywka alergiczna nastręcza o wiele więcej trudności diagnostycznych, a jej przyczyna często pozostaje niewyjaśniona.

Leczenie

Farmakoterapia pokrzywki alergicznej opiera się na zastosowaniu:

• leków przeciwhistaminowych – stanowiących podstawę leczenia ogólnego prowadzącego do ustąpienia objawów chorobowych. Preparaty te ograniczają efekty działania mediatorów – głównie histaminy – uwalnianych przez mastocyty. Redukuje to negatywny wpływ mediatorów na receptory histaminowe znajdujące się na komórkach śródbłonek naczyń oraz komórkach czuciowych układu nerwowego. Terapia bazuje głównie na antagonistach receptora H₁ nowej generacji – jak bilastyna – ze względu na wysoki profil bezpieczeństwa, brak działania sedacyjnego oraz skuteczność preparatu w redukcji ilości i wielkości bąbli pokrzywkowych, a także łagodzeniu świądu.^[1]
• kortykosteroidów – podawanych jedynie w przypadkach ostrej pokrzywki alergicznej o nasilonym przebiegu zmian skórnych i/lub objawami obrzęku naczynioruchowego w obrębie błon śluzowych dróg oddechowych oraz z zagrażającego wstrząsem anafilaktycznym. Należy wówczas podać je pozajelitowo (drogą parenteralną).
• cyklosporyny A – stosowanej przy ciężkiej pokrzywce przewlekłej o nawrotowym przebiegu. Lek hamuje uwalnianie mediatorów mastocytarnych i zapobiega uwalnianiu histaminy przez bazofile, ale powoduje znaczne skutki uboczne, dlatego podaje się go wyłącznie wtedy, gdy zyski dla chorego przewyższają możliwe straty.^[1]
• adrenaliny (epinefryny) – podawanej w szczególnych przypadkach, gdy pokrzywka jest zapowiedzią rozwijającego się wstrząsu anafilaktycznego z towarzyszącym wysiewem bąbli pokrzywkowych.

Obok leczenia farmakologicznego chorym – głównie z przewlekłą pokrzywką alergiczną – proponuje się dietę eliminacyjną polegającą na spożywaniu przez pacjentów ziemniaków, ryżu, wody mineralnej niegazowanej oraz słodzonej herbaty (w dowolnych ilościach) przez okres 1 do 7 dni, a następnie wprowadzanie kolejno podstawowych pokarmów w odstępach jedno- lub dwudniowych. Takie postępowanie dietetyczne stanowi próbę wskazania możliwej przyczyny alergii objawiającej się pokrzywką. Gdy alergen jest zidentyfikowany – konieczne jest unikanie bezpośredniego kontaktu z czynnikiem wywołującym objawy pokrzywkowe.

Przypisy

Bibliografia

• S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, ISBN 978-83-200-4154-5.
• Dermatologia - diagnostyka różnicowa., red. A. Kaszuba, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-039-9.
• Leczenie chorób skóry., red. A. Kaszuba, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-027-6.
• Podstawy alergologii, WojciechW. Mędrala (red.), Wrocław: Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2006, ISBN 83-89009-53-6, ISBN 978-83-89009-53-1, OCLC 749423847 .
• Ilustrowany podręcznik chorób alergicznych., red. B. Panaszek, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-087-0.