Polacy na Białorusi

Polacy na Białorusi
Ilustracja
Grodno, katedra św. Franciszka Ksawerego
Populacja

0,3–1,2 mln (2019)

Miejsce zamieszkania

obwód grodzieński
obwód miński
obwód brzeski

Język

polski, białoruski, rosyjski

Religia

katolicyzm

Grupa

Polacy

Mapa rozsiedlenia ludności polskiej w 1916

Polacy na Białorusi[1]mniejszość narodowa stanowiąca według białoruskiego spisu powszechnego ok. 295 000 mieszkańców Republiki Białorusi. Według nieoficjalnych statystyk w granicach państwa Białoruś może mieszkać od 500 000 do 1 200 000 Polaków[2]. Polacy są drugą po Rosjanach pod względem liczebności mniejszością narodową Białorusi.

Do historycznych uwarunkowań obecności i sytuacji polskiej mniejszości narodowej na Białorusi zalicza się:

Wśród uwarunkowań współczesnych należy wymienić:

  • koncentrację polskiej ludności na Grodzieńszczyźnie
  • występowanie stereotypu Polak-katolik oraz przenikanie się polskości i białoruskości wśród części ludności katolickiej
  • politykę rusyfikacyjną i presja ideologiczna władz Białorusi pod rządami Alaksandra Łukaszenki
  • zwalczanie niezależnych organizacji polskich i rozwoju oświaty polskiej przez władze białoruskie

Polacy w Wielkim Księstwie Litewskim

Po przyjęciu chrześcijaństwa w 1387 roku nastąpił zwiększony napływ ludności polskiej na Litwę. Przybywali tam przedstawiciele polskiego duchowieństwa zakonnego i świeckiego, żołnierze, urzędnicy dworscy i mieszczanie. Wszystkie miasta białoruskie uzyskały prawo magdeburskie i uległy całkowitej polonizacji w XVII wieku. W XVII wieku nastąpiła też polonizacja szlachty białoruskiej[3].

Rozmieszczenie Polaków na Białorusi

Mapa ludności polskiej, 1912. E. Czyński, T. Tilinger's.
Odsetek ludności polskiej na Białorusi (spis białoruski z 2019) według rejonów, miast wydzielonych na prawach rejonów oraz miasta stołecznego
Odsetek ludności polskiej na Białorusi (spis białoruski z 2009) według rejonów, miast wydzielonych na prawach rejonów oraz miasta stołecznego (te miasta umownie wskazane kółkami)
Ludność polska na Białorusi (spis białoruski z 2009) według rejonów (miasta wydzielone na prawach rejonów oraz miasto stołeczne na prawach obwodu Mińsk są zsumowane z odpowiednim otaczającym rejonem)

Liczba ludności polskiej (według oficjalnych danych spisów białoruskich z 1999 r. i 2009 r.) według obwodów:

Obwódspis 1999% całej
populacji
obwodu
spis 2009[4]% całej
populacji
obwodu
Coat of arms of Minsk.svg Miasto Mińsk17 0001%13 4200,73%
Coat of Arms of Brest Region.svg Obwód brzeski27 0001,8%17 5391,25%
Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg Obwód witebski21 0001,5%11 1410,91%
Coat of arms of Homyel Voblast.svg Obwód homelski40000,3%19580,14%
Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg Obwód grodzieński294 00024,8%230 81021,52%
Coat of Arms of Minsk province.svg Obwód miński30 0001,9%17 9081,26%
Escut Oblast Mohilev.png Obwód mohylewski30000,2%17730,16%
Suma396 0003,9294 5493,10%
Polacy na Białorusi w 2009 r.
Rozmieszczenie Polaków w rejonach obwodu grodzieńskiego (według danych oficjalnych spisów białoruskich z 1999 r. i 2009 r.)
Rejon% według spisu 1999
do ogółu
mieszkańców[5]
% według spisu 2009
do ogółu
mieszkańców[6]
Coat of Arms of Ašmiany, Belarus.svg Oszmiański (Oszmiana)11,87%5,89%
BIA Ostrowiec COA.svg Ostrowiecki (Ostrowiec)10,38%5,73%
Coat of Arms of Smarhoń, Belarus.svg Smorgoński (Smorgonie)2,8%2,00%
Coat of Arms of Iŭje.svg Iwiejski (Iwie)24,65%15,40%
BIA Woronów COA.svg Woronowski (Woronów)82,96%80,77%
Coat of Arms of Ščučyn, Belarus.svg Szczuczyński (Szczuczyn)50,51%46,38%
Coat of Arms of Lidy, Belarus.svg Lidzki (Lida)39,52%35,28%
Coat of arms of Hrodna.svg Grodzieński razem z miastem Grodno (Grodno)25,45%21,71%
BIA Świsłocz COA.svg Świsłocki (Świsłocz)20,98%20,47%
BIA Brzostowica Wielka COA.jpg Brzostowicki (Brzostowica Wielka)23,84%21,69%
Coat of Arms of Vaŭkavysk, Belarus.svg Wołkowyski (Wołkowysk)28,17%24,96%
BIA Mosty COA.svg Mostowski (Mosty)21,29%18,69%
Coa of zelva, belarus.jpg Zelwieński (Zelwa)25,58%23,60%
Coat of Arms of Słonim, Belarus.svg Słonimski (Słonim)3,35%2,69%
Coat of Arms of Dziatłava, Belarus.svg Zdzięciolski (Zdzięcioł)13,57%9,28%
Coat of Arms of Navahrudak, Belarus.svg Nowogródzki (Nowogródek)4,64%4,22%
Coat of Arms of Kareličy, Belarus.png Korelicki (Korelicze)1,95%1,55%
Liczba Polaków na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Białorusi według radzieckich i białoruskich spisów powszechnych w latach 1926–2019
Spis 1926Spis 1939Spis 1959Spis 1970Spis 1979Spis 1989Spis 1999Spis 2009Spis 2019
liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%liczebność%
97 4982%58 3801,1%538 8816,69%382 6004,25%403 1694,23%417 7204,11%395 7123,94%294 549[4]3,10%287 6933,10% [7]

Polacy na Białorusi (od 1991)

Andżelika Borys, przewodnicząca Związku Polaków na Białorusi, podczas kongresu EPL w Warszawie w 2009 roku
Polacy z Białorusi podczas spotkania w siedzibie Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie; druga od lewej Alina Jaroszewicz, prezes Oddziału Brzeskiego Związku Polaków na Białorusi; trzecia od lewej Teresa Soból, działaczka polska z Iwieńca

Pierestrojka, a następnie rozpad ZSRR i uzyskanie przez Białoruś niepodległości, przyniosły „odwilż polityczną” umożliwiającą odrodzenie się polskości. W 1990 roku został założony Związek Polaków na Białorusi został (pierwszym prezesem został Tadeusz Gawin), choć za początek swego istnienia organizacja przyjmuje rok 1988[8][9]. Lata 90. były najkorzystniejszym okresem dla rozwoju polskiej działalności. W tym okresie otwarte zostały dwie polskojęzyczne szkoły działające w systemie edukacji państwowej, powstała także druga organizacja - Polska Macierz Szkolna na Białorusi. Sytuacja pogorszyła się po dojściu do władzy Alaksandra Łukaszenki niechętnie nastawionego do niezależnej działalności obywatelskiej i nastawionego prorosyjsko[10].

Związek Polaków na Białorusi w najlepszych czasach zrzeszał blisko 20 tysięcy członków. Obecnie, po wydarzeniach 2005 roku w organizacji doszło do rozłamu na frakcję niezależną i lojalną wobec władz, co znacznie utrudnia funkcjonowanie całej mniejszości polskiej na Białorusi. Obok ZPB na Białorusi działają również inne organizacje polskie: Polska Macierz Szkolna, Republikańskie Społeczne Zjednoczenie „Harcerstwo” czy Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Lidzkiej.

Wprowadzenie w 2007 roku Karty Polaka dało możliwość tysiącom obywateli Białorusi potwierdzić swoją przynależność do narodu polskiego poprzez złożenie stosownej deklaracji w polskiej placówce dyplomatycznej na terenie Białorusi. Wprowadzenie Karty Polaka spowodowało protesty ze strony białoruskich władz. Przez państwowe media białoruskie kilkakrotnie przetaczały się negatywne kampanie medialne skierowane przeciwko Karcie Polaka, Polsce oraz przeciwko działaczom Związku Polaków na Białorusi[11].

Po sfałszowanych wyborach prezydenckich i protestach w 2020 roku nastąpiły masowe represje wobec środowisk opozycyjnych i niezależnych, w tym w stosunku do ZPB i innych polskich organizacji. Zapowiedziano także rusyfikację jedynych dwóch polskojęzycznych szkół funkcjonujących w publicznym systemie edukacji[12].

Oprócz polityki władz, niekorzystnym dla polskiej mniejszości czynnikiem jest także postępująca białorutenizacja Kościoła katolickiego na Białorusi historycznie kojarzonego z polską kulturą (przy czym należy wziąć pod uwagę, że wielu białoruskich Polaków nie zna dobrze języka polskiego). Język polski pozostaje obecny głównie w życiu religijnym diecezji grodzieńskiej. W archidiecezji mińsko-mohylewskiej w języku polskim sprawowane jest 16% nabożeństw[13].

Życie kulturalne

Od 1991 roku corocznie na Białorusi odbywa się Konkurs Recytatorski im. Adama Mickiewicza „Kresy”. Organizatorem konkursu jest Podlaski oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Białymstoku. Konkurs poza granicami Polski odbywa się przy udziale organizacji polskich i polskich emigrantów. Na Białorusi takim partnerem jest Polska Macierz Szkolna w Grodnie[14].

W centrum Mińska corocznie odbywa się Święto Kultury Polskiej, w ramach festiwalu kultur narodowych. Festiwal odbywa się na Białorusi od 2016 roku i rozwijał się właśnie od świętowania kultury polskiej[15][16].

Od 2017 roku w Mińsku odbywają się polsko-białoruskie czytania, prowadzone w ramach projektu „Narodowe Czytanie” – polska akcja społeczna, której celem jest popularyzacja wiedzy o polskiej literatury narodowej. Akcję zorganizował prezydent Polski Bronisław Komorowski w 2012 roku. Organizator akcji na Białorusi – Instytut Polski w Mińsku[17].

W listopadzie 2018 roku polska społeczność na Białorusi szeroko obchodziła 100-lecie niepodległości Polski. Szereg imprez odbył się w Mińsku, Grodnie, Brześciu, a także w małych miejscowościach, w których mieszkają przedstawiciele mniejszości polskiej. 11 listopada uczniowie grodzieńskiej Polskiej Szkoły Społecznej przy ZPB im. Króla Stefana Batorego dołączyli się do zorganizowanej przez polskie Ministerstwo Edukacji Narodowej światowej akcji „Rekord dla Niepodległej” – o 11:11 zaśpiewali hymn Polski. Na uroczystościach w Mińsku zebrało się kilkuset przedstawicieli diaspory polskiej, odbyło się wręczenie nagród zwycięzcom artystyczno-literackiego „Niepodległa. Niepokonana”[18]. 12 listopada w Teatrze Wielkim opery i baletu w Mińsku z okazji Dnia Niepodległości odbyły się uroczystości z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej, na których była obecna polska diaspora, przedstawiciele ambasad, duchowieństwa, wybitni działacze kultury i sztuki. Po pozdrowieniach od działaczy państwowych gościom został zaprezentowany balet „Szopeniana”, postawiony na utwory fortepianowe Fryderyka Chopina[19]. Przyjęcia uroczyste przeprowadzili również konsulaty w Grodnie i Brześciu.

Przypisy

  1. Czasem również – „mniejszość polska”, lub niepoprawnie – „Polonia na Białorusi”.
  2. prof. Piotr Eberhardt, Polacy na Białorusi. Liczebność i rozmieszczenie ludności polskiej według ostatnich spisów powszechnych. archiwum.wspolnotapolska.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)]..
  3. Franciszek Bujak, Studja historyczne i społeczne, 1924, s. 77.
  4. a b Spis narodowy Białorusi 2009 r. Wyniki wstępne dla republiki w całości.. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-17)]. (ros.).
  5. Www.Bialorus.Pl. old.bialorus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-17)]..
  6. Spis narodowy Białorusi 2009 r. Wyniki wstępne dla obwodu grodzieńskiego.. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
  7. https://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/solialnaya-sfera/naselenie-i-migratsiya/naselenie/statisticheskie-izdaniya/index_17854/
  8. Związek Polaków na Białorusi zaprasza na obchody XXX-lecia organizacji!. znadniemna.pl. [dostęp 2018-07-29].
  9. 30 lat istnienia Związku Polaków na Białorusi. radiozagranica.pl, 2018-07-28. [dostęp 2018-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-29)].
  10. Próżne obietnice Łukaszenki, naciski i wrogie przejęcie. Historia Związku Polaków na Białorusi (pol.). belsat.eu.
  11. „Nasilają się represje białoruskich władz wobec działaczy Związku Polaków na Białorusi.”. wirtualnapolonia.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-08)]. Wirtualna Polonia. Wtorek 8 stycznia 2008.
  12. Antypolska ofensywa propagandowa Białorusi. ies.lublin.pl. [dostęp 2022-01-09].
  13. Abp Tadeusz Kondrusiewicz: pierwszy odprawię nabożeństwo po chińsku. polskieradio.pl.
  14. Грушэцкі А.: Конкурс дэкламавання імя Адама Міцкевіча прайшоў у Мінску (biał.). Новы Час, 2017-10-14. [dostęp 2019-03-22].
  15. Грушэцкі А: Свята польскай культуры ў цэнтры Мінска (biał.). Новы Час, 2016-08-06. [dostęp 2019-03-22].
  16. Aleh Gruszecki Polacy świętowali na Białorusi // Gazeta Polska Codziennie: gazeta. – Warszawa: Forum S.A., 11.08.2016. – № 187. – S. 13.
  17. Грушэцкі А: Першыя польска-беларускія чытанні прайшлі ў Мінску (biał.). 2017-09-03. [dostęp 2019-03-22].
  18. Aleh Gruszecki: Polacy w Mińsku świętowali 100. rocznicę polskiej niepodległości. Słowo Polskie, 2018-11-15. [dostęp 2019-03-22].
  19. Стагоддзе незалежнасці Польшчы адсвяткавалі ў Мінску (biał.). Sputnik.by, 2018-11-13. [dostęp 2019-03-22].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Polacy z Białorusi w KIK.JPG
Autor: Bladyniec, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polacy z Białorusi podczas spotkania w siedzibie Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie. Druga od lewej Alina Jaroszewicz, prezes Oddziału Brzeskiego Związku Polaków na Białorusi; trzecia od lewej Teresa Soból, działaczka polska z Iwieńca.
Konkurs Mickiewicza 2017.jpg
Autor: Gruszecki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Uczestnicy ХХVI Konkursu Recytatorskiego im. Adama Mickiewicza z dyplomami (2017 rok, Mińsk).
Kresowe Zabawy.jpg
Autor: Gruszecki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Młodzieżowy zespół tańca Domu polskiego z Lidy "Kresowe Zabawy". Pierwsze Święto polskiej kultury w Mińsku
Палякі ў Беларусі (2009).svg
Autor: Чаховіч Уладзіслаў, Licencja: CC BY-SA 4.0
Доля этнічных палякаў у насельніцтве раёнаў, гарадоў абласнога падпарадкавання (умоўна паказаны кружкамі) і раёнаў горада Мінска паводле даных перапісу насельніцтва 2009 г.
Coa of zelva, belarus.jpg
coa of zelva, Belarus
BIA Ostrowiec COA.svg
Герб города Островец, Беларусь
100LatPolskiBialorus.jpg
Autor: Odri Tiffani, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obchody stulecie odzyskania Niepodległości przez Polskę. Uroczystości w Mińsku, 2018r.
Coat of Arms of Iŭje.svg
Герб города Ивье, Беларусь
Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg
Coat of arms of Hrodna Voblasts, Belarus
BIA Woronów COA.svg
Герб городской посёлка Вороново, Гродненской области Беларуси.
BIA Mosty COA.svg
Герб города Мосты, Беларусь
Mapa rozsiedlenia ludności polskiej z uwzględnieniem spisów z 1916 roku.jpg
„Mapa rozsiedlenia ludności polskiej z uwzględnieniem spisów władz okupacyjnych w 1916 r.” opracowana w Biurze Pracy Społecznej pod redakcją L. Dury, wydana przez zakład litograficzny W.Główczewskiego w Warszawie.
Coat of Arms of Ašmiany, Belarus.svg
Coat of Arms of Ashmiany, Belarus
Poles in Belarus (2019).png
Autor: Homoatrox, Licencja: CC BY-SA 4.0
Poles in Belarus according to 2019 census, by raions (districts). Only raions and cities with >0.5% of Poles are signed. Sources of data: [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7]
Coat of arms of Homyel Voblast.svg
Coat of arms of Gomel Region, Belarus
Grodno Saint Francis Xavier Cathedral (254319691).jpeg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0

500px provided description: Grodno. Saint Francis Xavier Cathedral

??????. ???????????? ????? ??????? ????????? ???????? [#autumn ,#city ,#????? ,#september ,#????? ,#cathedral ,#grodno ,#????? ,#belarus ,#?????????? ,#???????? ,#2014 ,#???????? ,#?????? ,#saint francis xavier cathedral ,#???????????? ????? ??????? ????????? ????????]
Coat of Arms of Brest Region.svg
Herb obwodu brzeskiego, Białoruś
BIA Świsłocz COA.svg
Герб города Свислочь, Беларусь.
Poles in Belarus distribution, Census 2009.png
Polacy na Białorusi wg spisu narodowego 2009, dane wg rejonów (powiatów). Miasta stopnia powiatowego oraz Mińsk były zsumowane z odpowiednim otaczającym rejonem
Polacy na Białorusi.png
Autor: Pulek1, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polacy na Białorusi
Narodowe Czytanie w Mińsku Wesele5.jpg
Autor: Odri Tiffani, Licencja: CC BY-SA 4.0
Narodowe Czytanie w Mińsku. Pierwsze wspólne polsko-białoruskie czytanie „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego pod hasłem „Literatura ponad granicami”. Organizator wydarzenia - Instytut Polski w Mińsku. Swoją rolę czyta Dyrektor Instytutu polskiego w Mińsku pan Mateusz Adamski