Polacy na Litwie

Szary: terytoria, na których Polacy stanowią większość. Czerwony: przedwojenna granica polsko-litewska

Polacy na Litwie – najliczniejsza mniejszość narodowa na Litwie, według statystyk oficjalnych liczy 183 421 osoby, czyli 6,52% ludności tego kraju (2021)[1]. Mieszkają głównie w Wilnie i w zwartym osadnictwie w rejonach wileńskim, solecznickim, święciańskim i trockim (w rejonach solecznickim i wileńskim stanowią większość mieszkańców). Zamieszkują też w rozproszeniu resztę kraju, w przeszłości na Kowieńszczyźnie stanowili większość ludności. Zrzesza ich Związek Polaków na Litwie.

Statystyki

W Republice Litewskiej mieszka 200 317 osób (według spisu ludności z 2011 r.) narodowości polskiej. Według oficjalnego spisu ludności Polacy stanowią na Litwie ok. 6,58% wszystkich mieszkańców, więc stanowią oni największą mniejszość narodową Republiki. Drugą mniejszością narodową pod względem liczebności jest mniejszość rosyjska.

Poles in Lithuania Barry Kent.png
Litwa-polacy.png
Poles in Lithuania 2 Barry Kent.png
Zadeklarowana w spisie ludności narodowość polskaProcentowy udział Polaków w poszczególnych rejonachLiczebność Polaków w poszczególnych rejonach.
Źródło: Spis powszechny z 2001 r.
Liczba Polaków na Litwie[2][3] w obecnych granicach kraju
Rok1897
spis
1923
szac.
1959
spis
1970
spis
1979
spis
1989
spis
2001
spis
2007
szac.
2008
szac.
2009
szac.
2010
szac.
2011
spis.
2021
spis.
Populacja260 000415 000230 000240 200247 000258 000235 000212 100208 300205 500201 500200 317183 421
Odsetek9,7%15,3%8,5%7,7%7,3%7,0%6,7%6,3%6,2%6,1%6,0%6,6%6,52%
Polacy na Litwie, którzy uważają polski za swój język ojczysty[4] (dane spisów)
Rok195919701979198920012011
Odsetek96,8%92,4%88,3%85,0%80,0%79,0%[5]

W latach 1959–1989 mimo wzrostu liczebności Polaków na Litwie, liczba bezwzględna tych z nich, którzy uważają polski za swój język ojczysty, utrzymywała się na poziomie ok. 220 000, ale już pierwszy spis na niepodległej Litwie (2001 r.) zanotował spadek do 188 000[6], spis 2011 odnotował dalszy spadek do poziomu 154 000[7].

Głównym skupiskiem Polaków na Litwie jest okręg wileński, gdzie Polacy stanowią 23%. W samym Wilnie mieszka 88 408 osób (ok. 16,5%) narodowości polskiej. Najwięcej procentowo Polaków mieszka w rejonie solecznickim (78% ludności), w tym najwięcej w gminach Ejszyszki i Miedniki (odpowiednio 93,5% i 93,2% ludności), rejonie wileńskim (52% ludności), w rejonie trockim (30% ludności) i rejonie święciańskim (26%). Polacy zamieszkują także rejon elektreński (7%), a także w rozproszeniu w okręgu kowieńskim. Zamieszkują ściśle, choć w niewielkiej ilości też okręg olicki (2%) oraz okręg uciański (4%).

Ludność polska na Litwie według okręgów (spis 2011 r.)[8]
Okręgkłajpedzkikowieńskimariampolskiolickiponiewieski
Polacy748 – 0,22%2812 – 0,46%277 – 0,17%3029 – 1,92%513 – 0,20%
Okręgszawelskitauroskitelszańskiuciańskiwileński
Polacy429 – 0,14%69 – 0,06%122 – 0,06%6126 – 4,03%186 192 – 22,98%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu wileńskim
RejonSpis 2001Spis 2011[8]
Liczba
Polaków
% całej
populacji
Liczba
Polaków
% całej
populacji
elektreński21757,52%17697,08%
solecznicki31 22380%26 85877,75%
szyrwincki201910%16289,27%
święciański910028%723925,98%
trocki12 40333,2%10 36230,11%
wileński56 19763,5%49 64852,07%
wiłkomierski3350,7%2800,70%
Wilno (rejon miejski)104 44619,40%88 40816,51%
Suma217 89826,11%186 19222,98%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu kowieńskim
RejonSpis 2001Spis 2011[8]
Liczba
Polaków
% całej
populacji
Liczba
Polaków
% całej
populacji
birsztański210,1%160,35%
janowski7141,7%5421,17%
kiejdański5040,8%3290,61%
koszedarski3741,0%3511,04%
kowieński7201,0%3400,40%
Kowno (rejon miejski)25000,6%1 1360,36%
preński1020,3%670,22%
rosieński430,1%310,08%
Suma49780,74%2 8120,46%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu uciańskim
RejonSpis 2001Spis 2011[8]
Liczba
Polaków
% całej
populacji
Liczba
Polaków
% całej
populacji
ignaliński wraz z wisagińskim44498,5%3 4058,31%
jezioroski15186,7%1 0825,88%
malacki20538,1%1 3136,34%
oniksztyński1210,4%970,34%
uciański2870,6%2290,53%
Suma84284,7%6 1264,03%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu olickim
RejonSpis 2001Spis 2011[8]
Liczba
Polaków
% całej
populacji
Liczba
Polaków
% całej
populacji
druskienicki9954%7553,46%
łoździejski1060,4%770,34%
olicki wraz z rejonem miejskim7680,7%5850,37%
orański20676,6%16126,35%
Suma39362,2%30291,92%
Lista miast Litwy, w których populacja Polaków wynosi 100 i więcej osób[9]
MiastoLiczba
Polaków
% całej
populacji
Wilno8581616,36%
Kowno11360,36%
Kłajpeda5400,33%
Szawle1600,15%
Poniewież1800,18%
Olita3840,64%
Mariampol1170,29%
Janów3731,22%
Uciana1450,50%
Kiejdany1850,69%
Wiłkomierz1380,58%
Wisaginia20849,32%
Druskieniki6124,15%
Elektreny4163,46%
Landwarów285925,75%
Grzegorzewo251823,17%
Orany4785,17%
Jeziorosy3404,75%
Malaty1312,04%
Szyrwinty2854,44%
Soleczniki453871,37%
Ignalino1782,96%
Podbrodzie268144,73%
Nowe Święciany84414,62%
Niemenczyn285856,55%
Święciany86017,33%
Troki93819,01%
Jewie53610,91%
Ejszyszki284483,26%
Rudziszki83236,17%
Biała Waka64058,13%
Dukszty10111,37%

Historia

Szkolnictwo polskie na Litwie

Już w latach 40. XX wieku, a więc wkrótce po aneksji Wileńszczyzny przez ZSRR, Polacy uzyskali prawo do własnego szkolnictwa, tworzenia organizacji społecznych i kulturalnych, a nawet własnej gazety Czerwony Sztandar. W chwili obecnej Litwa jest jedynym poza Polską krajem, w którym istnieje pełny system oświaty w języku polskim. Polskie szkoły w liczbie blisko 100 istnieją w rejonach solecznickim, wileńskim, święciańskim, trockim i orańskim. Działa tu również kilkadziesiąt polskich przedszkoli. W 2007 roku uruchomiono polskojęzyczną filię Uniwersytetu w Białymstoku w Wilnie (Wydział Informatyki i Ekonomii). Ponadto wyższe wykształcenie w języku polskim można zdobyć na wydziałach polonistyki uniwersytetów Wileńskiego oraz Edukacyjnego.

W roku szkolnym 2009–2010 na Litwie było 14 170 uczniów z językiem nauczania polskim, w 2010–2011 – 13 393, w 2011–2012 – 12 895 co stanowiło 3,3% od ogółu uczniów Litwy[10], choć jeszcze w latach 90. XX wieku do polskich szkół uczęszczało ponad 20 tys. uczniów. Spis narodowy Litwy podaje skład ludności według wieku w poszczególnych narodowościach, tak Polacy stanowią 5,2% ogółu ludności Litwy w wieku do 9 lat oraz 5,6% w wieku 10–19 lat[7]. Z tego wynika, że ok. 40% Polaków w wieku szkolnym nie otrzymuje nauki w języku polskim.

Dostęp do polskich nabożeństw i mszy

W okręgu wileńskim msze i nabożeństwa są odprawiane w języku polskim w większości kościołów wileńskich, rejonu solecznickiego, trockiego oraz po części święciańskiego i szyrwinckiego. Msze polskie są odprawiane w okręgu kowieńskim w Wędziagole oraz Kownie w kościele pw. Krzyża Świętego, a w okręgu uciańskim m.in. w Turmoncie i Wisagini. W okręgu olickim tylko w Druskiennikach. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań (m.in. Świadków Jehowy w Wilnie[11]).

Media

Przemarsz Polaków w Wilnie 2 maja 2008

W okresie międzywojennym Polacy wydawali na Litwie Chatę Rodzinną i Dzień Kowieński. W Wilnie znajdują się redakcje takich gazet jak: Nasz Czas, Kurier Wileński, Tygodnik Wileńszczyzny czy Magazyn Wileński oraz katolickie „Spotkania”, które wydawane są w języku polskim.

W każdą sobotę w Telewizji Litewskiej (LRT) na kanale LTV 2 nadawany jest piętnastominutowy program dla mniejszości polskiej Album Wileński (litewskim „Vilniaus albumas”). Codziennie w Litewskim Radiu jest nadawana 30-minutowa audycja w języku polskim. Od 1992 roku swoją siedzibę w stolicy ma Radio „Znad Wilii”, które codzienne audycje nadaje w języku polskim. Od 2016 roku działa też Radio Wilno[12].

W latach 2007–2017 istniało w Wilnie Polskie Centrum Prasowe i Konferencyjne – wydawca jedynego na Litwie niezależnego serwisu informacyjnego w języku polskim INFOPOL.LT[13]. Dużym polskim portalem na Litwie jest Wilnoteka, a także L24.lt. Swoją stronę internetową posiadają również Radio „Znad Wilii”, Nasz Czas, Tygodnik Wileńszczyzny i Magazyn Wileński, od 2002 roku działa witryna internetowa polskiego dziennika „Kurier Wileński”. Polskie serwisy informacyjne w internecie mają też Dom Kultury Polskiej w Wilnie oraz Instytut Polski w Wilnie. Od marca 2012 roku działa także polska wersja językowa największego litewskiego portalu informacyjnego DELFI.

Od 17 września 2019 na Litwie działa TVP Wilno, nadawane w języku polskim. 10 września 2021 roku kanał zaczął nadawać w HD w multipleksie regionalnym naziemnej telewizji cyfrowej na Litwie[14].

Język polski na Litwie

Dialekt północnokresowy

W dwudziestoleciu międzywojennym dialekt północnokresowy mieszkańców Wileńszczyzny badała m.in. Halina Turska[15][16]. Po 1945 badania prowadziła m.in. Barbara Dwilewicz, która w 1997 opisała dialekt północnokresowy mieszkańców wsi Bujwidze[17]. W 2008 pracę poświęconą językowi wileńskich internautów wydała Kinga Geben[18]. Gwarę polskiej młodzieży w Wilnie omówił doc. dr Mirosław Dawlewicz w „Magazynie Wileńskim[19].

Język polski jako język mniejszości

Polacy zarzucają władzom litewskim naruszanie konwencji ramowej EU w związku z żądaniem usunięcia polskich nazw ulic[20]. Akcją kieruje przedstawiciel rządu na okręg wileński Jurgis Jurkevičius. Sąd Administracyjny Litwy nakazał usunięcie tabliczek do 14 października 2009, jednak w kilku miejscowościach nie wykonano tego nakazu[21]. Michalas Klečkovskis żąda, aby władze litewskie pozwoliły mu zmienić nazwisko na Kleczkowski. Przegrał w Europejskim Trybunale Praw Człowieka i zwrócił się do Komisji Praw Człowieka ONZ[22], która odrzuciła wniosek ze względów formalnych[23].

Sport

Polacy są aktywni także na polu sportowym. Od sezonu 2012 w piłkarskiej I lidze litewskiej (II poziom ligowy) gra Polonia Wilno. Przed wojną na Litwie kowieńskiej działał Polski Klub Sportowy Sparta Kowno. Piłkarska Sparta kilka sezonów grała w najwyższej klasie rozgrywkowej.

Sławni Polacy na Litwie

Przed wojną

Obecnie

Przypisy

  1. Polacy wciąż trzymają się mocno na Litwie. Ujawniono pierwsze wyniki spisu ludności. Media Narodowe
  2. Atłas Litowskoj SSR, Moskwa, 1981.
  3. Litewski Urząd Statystyczny. db1.stat.gov.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)]..
  4. Mercator – Education information, documentation, research. The Polish language education in Lithuania see: graph on p.12 (PDF file, 2.2 MB) Accessed 2008-01-16.
  5. Lithuanian 2011 Population Census in Brief
  6. Population by ethnicity and mother tongue | Statistics Lithuania.
  7. a b Spis narodowy Litwy 2011.
  8. a b c d e Skład narodowościowy Litwy według okręgów, rejonów oraz dużych miast. Spis Narodowy 2011.. [dostęp 2013-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-02)].
  9. Skład narodowościowy miast Litwy według Narodowego Spisu 2011.. [dostęp 2013-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-02)].
  10. Rocznik statystyczny Litwy 2012 (lit.), (ang.)
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-02-08].
  12. Radio Wilno - Wszystko co nas łączy! Bóg, Honor i Ojczyzna! (www.radiowilno.lt) [dostęp 2016-11-18]
  13. INFOPOL.LT kończy swoją działalność, 2018-11-04, [dostęp: 2018-08-25]
  14. TVP Wilno nadaje w HD, SATKurier.pl [dostęp 2021-09-14].
  15. Halina Turska: Język Jana Chodźki : przyczynek do historji języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej. Wilno: Koło Polonistów Słuchaczów Uniwersytetu Stefana Batorego, 1930.
  16. Halina Turska: O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie. Wilno: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie, 1940.
  17. Barbara Dwilewicz: Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1997. ISBN 83-7181-048-2.
  18. Kinga Geben: Świadomość i kompetencja językowa a warstwy leksykalne w idiolektach młodzieży polskiego pochodzenia na Wileńszczyźnie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2003. ISBN 83-7151-585-5.
  19. Raz jeszcze o gwarze uczniowskiej. magwil.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-01)]..
  20. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2007-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-04)].
  21. Mieszkańcy Wileńszczyzny nie chcą lituanizacji nazw ulic – Netbird.pl Wiadomości.
  22. Mickiewicz czy Mickevičius? .
  23. CCPR Case : 1285/2004 Author : Michal Kleckovski.
  24. "Krewieństwo i miłość". tygodnikpowszechny.pl, 2003-08-17. [dostęp 2019-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-22)].

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Bibliografia

  • A. Bobryk, Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987-1997, Toruń 2006
  • K. Buchowski, Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940, Białystok 1999
  • K. Buchowski, Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006
  • Zbigniew Kurcz, Mniejszość polska na Wileńszczyźnie. Studium socjologiczne, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, ISBN 83-229-2601-4, OCLC 69483881.
  • M. Jackiewicz, Polacy na Litwie 1918-2000. Słownik biograficzny, Warszawa 2002
  • M. Jackiewicz, Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919-1940, Olsztyn 1997
  • A. Srebrakowski, Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2001 Fragment książki

Media użyte na tej stronie

Polacy-na-litwie.png
Szary: terytoria na których Polacy stanowią większość. Czerwony: przedwojenna granica polsko-litewska
Poles in Lithuania Barry Kent.png
Autor: Robert Wielgórski (Barry Kent), Licencja: CC BY 2.5
Mniejszość polska na Litwie - udział procentowy w poszczególnych gminach
Polacy w Wilnie.jpg
Autor: Sfu, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przemarsz Polonii na Litwie, Wilno, 2 maja 2008.
Litwa-polacy.png
Autor: Pulek1, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lithuanian municipalities with Polish minority exceeding 10% of the total population
Poles in Lithuania 2 Barry Kent.png
Autor: Robert Wielgórski (Barry Kent), Licencja: CC BY 2.5
Mniejszość polska na Litwie - liczebność w poszczególnych gminach