Polonia na Węgrzech

(c) Dezidor, CC BY 3.0

Polonia na Węgrzech – ogół Polaków zamieszkujących terytorium Węgier. Liczy około 15 tysięcy osób (stan na 2012 rok)[1]. Jest ona rozproszona na terenie całego kraju, choć 1/3 mieszka w Budapeszcie.

Historia

Tablica upamiętniająca XIX-wieczną Polonię w Budapeszcie
Tablica upamiętniająca polskie gimnazjum w Egerze

Obecność Polonii na Węgrzech jest następstwem dobrosąsiedzkich powiązań dynastycznych Polski i Węgier: osiedlaniu się na Węgrzech polskich uczonych, artystów, rzemieślników, a także osadnictwa wiejskiego rozpoczynającego się już od wczesnego średniowiecza.

Wielu Polaków osiedliło się na tych terenach po walkach wyzwoleńczych Węgrów w latach 1848–1849, w których walczyło tysiące polskich oficerów i żołnierzy pod dowództwem generałów Józefa Bema i Henryka Dembińskiego.

W okresie międzywojennym (dane z 1929 r.) na Węgrzech zamieszkiwało ok. 20 tys. emigrantów polskich, głównie w Budapeszcie i jego okolicach. Nietypowym skupiskiem Polaków była leżąca na północnych Węgrzech wieś Derenk, którą polskojęzyczna ludność zasiedlała od 1717 do 1943 roku. Połowę kolonii polskiej stanowili Żydzi. Byli to przeważnie rzemieślnicy skupieni w towarzystwie Przyjaźń oraz robotnicy zgromadzeni w zrzeszeniu Ranna Jutrzenka. Ponadto działały dwa stowarzyszenia węgierskie: Związek Węgiersko-Polski i Związek Przyjaciół Polaków. Jako organ łącznikowy utworzono Komitet Zapomogowy, utrzymujący bibliotekę i cztery szkółki polskie[2].

Kolejną liczną falę osadnictwa stanowiły lata II wojny światowej. Po 1939 roku przez Węgry przeszło ponad 100 tysięcy uchodźców – polskich żołnierzy i cywilów. Część z nich znalazła tam schronienie na okres całej wojny i po jej zakończeniu.

Liczba Polaków

Zgodnie z danymi spisu powszechnego z 2011 roku mniejszość polska na Węgrzech liczy 5730 osób (według danych ze spisu z roku 2001 – 2962 osób). Językiem polskim jako rodzimym posługuje się 3049 osób, językiem polskim w kontaktach z rodziną lub przyjaciółmi posługuje się 3815 osób, zaś 7001 osób deklaruje pochodzenie polskie[3].

W 10 gminach Polacy stanowią co najmniej 1% mieszkańców[4]:

Nazwa miejscowości% PolakówKomitat
Ládbesenyő17,143Borsod-Abaúj-Zemplén
Szögliget5,648Borsod-Abaúj-Zemplén
Teresztenye4,762Borsod-Abaúj-Zemplén
Tésa4,110Pest
Bakonykúti2,439Fejér
Múcsony1,415Borsod-Abaúj-Zemplén
Emőd1,378Borsod-Abaúj-Zemplén
Hidegség1,108Győr-Moson-Sopron
Kisnémedi1,062Pest
Füzér1,058Borsod-Abaúj-Zemplén

Organizacje polonijne

Zorganizowany charakter węgierska Polonia miała już w drugiej połowie XIX wieku. Po II wojnie światowej władze komunistyczne Węgier rozwiązały organizacje polonijne i upaństwowiły ich majątek. Ponowne możliwości zaistniały dopiero w 1958 r. Rozwój ruchu polonijnego rozpoczął się jednak w czasach pełnej niepodległości Republiki Węgierskiej po 1990 roku.

Samorządy mniejszości narodowej polskiej na Węgrzech (oficjalnie zarejestrowane, dane 1.01.2010)
Samorządy mniejszości narodowej polskiej na Węgrzech
(oficjalnie zarejestrowane, dane 1.01.2010[5])
Nazwa miejscowościTyp miejscowościKomitat
BékéscsabamiastoBékés
BiatorbágymiastoPest
I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, X, XI,
XIII, XIV, XIX, XVI, XVII, XVIII
dzielnica
budapeszteńska
Budapeszt
DunakeszimiastoPest
DunaújvárosmiastoFejér
EgermiastoHeves
EmődmiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
ÉrdmiastoPest
OstrzyhommiastoKomárom-Esztergom
FelsőzsolcamiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
GödöllőmiastoPest
GyőrmiastoGyőr-Moson-Sopron
KaposvármiastoSomogy
LádbesenyőwieśBorsod-Abaúj-Zemplén
MartonyiwieśBorsod-Abaúj-Zemplén
MiszkolcmiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
Múcsonyduża wieśBorsod-Abaúj-Zemplén
NyíregyházamiastoSzabolcs-Szatmár-Bereg
ÓzdmiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
PeczmiastoBaranya
SajószentpétermiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
SárvármiastoVas
SzalonnawieśBorsod-Abaúj-Zemplén
SegedynmiastoCsongrád
SzékesfehérvármiastoFejér
SzikszómiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
SzolnokmiastoJász-Nagykun-Szolnok
SzögligetwieśBorsod-Abaúj-Zemplén
TatamiastoKomárom-Esztergom
TatabányamiastoKomárom-Esztergom
TiszaújvárosmiastoBorsod-Abaúj-Zemplén
VeszprémmiastoVeszprém

Rozwój organizacji polonijnych na Węgrzech

W latach 80. XX w. istniał tylko jeden budapeszteński ośrodek polonijny. W roku 1993 było ich już 6, w roku 1995 – 23. Ośrodki polonijne działały już w 14 województwach węgierskich od 1998 r., natomiast od 2006 roku samych tylko polskich samorządów lokalnych jest już 47. Wiosną 2007 roku powstały samorządy stopnia średniego: Stołeczny Samorząd Mniejszości Polskiej w Budapeszcie i Wojewódzki Samorząd Mniejszości Polskiej w woj. BAZ oraz Ogólnokrajowy Samorząd Mniejszości Polskiej. W sumie wraz z organizacjami społecznymi istnieje na terenie Węgier około 75 zorganizowanych ośrodków polonijnych. Polonia posiada dziś dwie organizacje społeczne o zasięgu ogólnokrajowym: im. gen. Bema (1958) oraz pw. Św. Wojciecha (1992), samorządy mniejszościowe (od 1994–1995, w tym Ogólnokrajowy i Stołeczny), a od 2007 roku SWMP BAZ.

W roku 1998 Polonia węgierska odzyskała budynek, w którym mieścił się Dom Polski oraz budynek Kościoła Polskiego podniesionego w 1991 roku do rangi rzymskokatolickiej Polskiej Parafii Personalnej w Budapeszcie.

Od 1996 roku polscy artyści oraz naukowcy skupili się w Forum Twórców Polonijnych na Węgrzech. W tym samym roku polscy biznesmeni na Węgrzech utworzyli Zrzeszenie Ochrony Interesów Gospodarczych Polaków na Węgrzech "Polonia-Hungaria".

Polonia utworzyła też instytucje oraz organizacje zachowujące polskie dziedzictwo kulturalne na obczyźnie: Muzeum i Archiwum Węgierskiej Polonii, Ogólnokrajową Szkołę Polską i Dom Polski w Budapeszcie, młodzieżowy, ludowy zespół taneczny „Polonez” oraz Grupę Teatralną „Dom otwarty”.

Polskie media na Węgrzech

Od 1987 r. ukazuje się kwartalnik Głos Polonii, od 1995 – miesięcznik Polonia Węgierska, a od 2003 roku - kwartalnik katolicki Quo Vadis. W 1998 roku w radiu węgierskim – Magyar Rádió działa Redakcja Polska. MTV – (Magyar TV) nadaje 2 razy w miesiącu magazyn mniejszościowy pt. Rondo zajmujący się tematyką polonijną.

Przypisy

  1. Polonia w liczbach: 2012 rok. [dostęp 2016-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-10)].
  2. Marek Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, "Życie Literackie", 20 VIII 1989 r., nr 33 (1952).
  3. Population by nationality, mother tongue, language spoken with family members or friends and affinity with nationalities’ cultural values (ang.). Hungarian Central Statistical Office. [dostęp 2014-07-12].
  4. Maps of Hungary – Nationality – Population census – Proportion of Polish nationality 2011. Hungarian Central Statistical Office. [dostęp 2014-07-12].
  5. Detailed Gazetteer of the Republic of Hungary, 2010

Media użyte na tej stronie

Ethnic Poles minority self-government location.png
Samorządy mniejszości narodowej polskiej na Węgrzech (oficjalnie zarejestrowane, dane 1.01.2010)
Nine Houses plaque Budapest13.jpg
Autor: Fekist, Licencja: CC BY-SA 4.0
Commemorative plaque to the "Nine Houses" or "Mill Houses" unveiled by the municipality of the Polish minority in the 13th district of Budapest, June 6, 2010. The residential area was built in 1885 by the First Flour Mill of Budapest JSC (Első Budapesti Gőzmalom Rt.) for his workers' families, among them many Polish men. (Budapest, District XIII, Lajos Kassák Street Nr 47).
Plaque on Polish Gymnasium, 3 Érsek Street, Eger.jpg
Autor: Rakás, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica w Eger. Polskie Gimnazjum.
Statue of Józef Bem by János Istók, Budapešť 0641.jpg
(c) Dezidor, CC BY 3.0
Statue of Józef Bem in Budapest II, Hungary