Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków
w Warszawie

Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa (Wola)
Miejsce	ul. Gibalskiego 21
Projektant	Tadeusz Szumielewicz i Marek Martens
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków
52°14′36,7″N 20°58′27,5″E/52,243528 20,974306

Widok pomnika

Zbliżenie pomnika

Zbliżenie pomnika

Obelisk

Napisy w języku polskim i angielskim

Napisy w języku hebrajskim i jidysz

Tablica pamiątkowa

Brama na teren pomnika

Tablica informacyjna na terenie pomnika

Tablica informacyjna na terenie pomnika

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie – monument wzniesiony na zbiorowej mogile 7 tysięcy Żydów i Polaków zamordowanych w czasie II wojny światowej, znajdujący się przy ulicy Gibalskiego 21 w Warszawie.

Monument upamiętnia męczeństwo i śmierć Żydów i Polaków zamordowanych w czasie okupacji hitlerowskiej, podczas masowych egzekucji wykonywanych w tym miejscu w latach 1940-1943

Jest to jedyny tego rodzaju pomnik na świecie – stanowiący zarazem cmentarz-mauzoleum – który wzniesiono na zbiorowej, wspólnej mogile Żydów i Polaków.

Lokalizacja

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie znajduje się na terenie zarządzanym przez Fundację Rodziny Nissenbaumów i przylega od południa do cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej^[1]

W latach 1929−1939 w tym miejscu znajdowało się boisko należące do Sportowego Klubu Robotniczo−Akademickiego SKRA^[2]. Z chwilą zajęcia Warszawy przez Niemców wydany został zakaz uprawiania sportu. Gdy Niemcy utworzyli getto, stadion stał się miejscem masowej eksterminacji Żydów i Polaków. W latach 1940−1943 na terenie stadionu Niemcy rozstrzelali i pogrzebali ponad siedem tysięcy osób^[2]. Grzebano tutaj również ciała ofiar egzekucji przeprowadzanych w innych miejscach na terenie getta m.in. 140 Polaków i Żydów rozstrzelanych 27 marca 1943 przez Niemców na Pawiaku w odwecie za akcję pod Arsenałem^[3].

Współcześnie pomnik znajduje się na terenie warszawskiej dzielnicy Wola i osiedla Młynów.

Geneza pomnika

We wrześniu 1988^[4] Fundację Nissenbaumów powiadomiono, że podczas wykonywania wykopów pod fundamenty wieżowca przy ul. Gibalskiego, w miejscu dawnego, przedwojennego stadionu Skry odkryto ludzkie szczątki^[5]. Prace ziemne po interwencji przedstawicieli Fundacji wstrzymano. Po przeprowadzeniu badań okazało się, że jest to teren masowych egzekucji, które były wykonywane w tym miejscu od 1940 roku^[5].

Bezpośrednio po wojnie ekshumowano z tego miejsca ciała pomordowanych działaczy lewicowych, a następnie 6588 ciał zidentyfikowanych jako żydowskie (złożono je następnie na cmentarzu Powstańców przy ulicy Wolskiej w Warszawie^[6][2]).

W związku z nowym znaleziskiem Fundacja wystąpiła z postulatem upamiętnienia terenu byłego stadionu jako miejsca masowego mordu Polaków i Żydów dokonanego w czasie okupacji hitlerowskiej^[5]. Okazało się, że pozostały na nim jeszcze szczątki około trzystu Polaków i Żydów^[2].

Władze miejskie, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Fundacja Nissenbaumów oraz Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego podjęły wspólne starania mające na celu godne uczczenie ofiar niemieckiego terroru^[2].

Ostatecznie władze miejskie wyraziły w listopadzie 1988 zgodę na takie rozwiązanie i we wrześniu 1989 roku stanął tam pomnik w obecnej formie^[5].

Uroczystości związane z pochowaniem zabitych

W dniu 13 grudnia 1988 szczątki pomordowanych, z zachowaniem odpowiedniego rytuału i ceremoniału wyznania mojżeszowego i rzymskokatolickiego, złożone zostały do betonowych niszy-katakumb, w miejscu ich znalezienia^[2].

W uroczystościach i wspólnej modlitwie wzięło udział dwudziestu jeden rabinów przybyłych z całego świata oraz duchowni katoliccy, z biskupem Henrykiem Muszyńskim, ówczesnym delegatem Episkopatu do spraw kontaktów z judaizmem.

W miejscu egzekucji i pochówku postawiono symboliczny pomnik. Jest to jedyny tego rodzaju w świecie pomnik, który wzniesiono na zbiorowej mogile rozstrzelanych w tym miejscu Żydów i Polaków^[2][1].

Opis pomnika

Koncepcja pomnika jest dziełem Tadeusza Szumielewicza i Marka Martensa^[2][6]. Założenie i forma plastyczna pomnika są bardzo skromne, wręcz ascetyczne^[2]. Obiekt został ufundowany przez Urząd Miasta i Fundację Nissenbaumów^[2].

Pomnik znajduje się na ogrodzonym placu porośniętym trawą. Wejście na teren pomnika prowadzi poprzez stylizowaną wiatę usytuowaną przy ul. Gibalskiego.

Po lewej stronie placu przed pomnikiem, leży nieregularny podłużny obelisk z piaskowca, a na nim znajduje się polskie godło i gwiazda Dawida oraz napisy w języku polskim, angielskim, hebrajskim i jidysz:

Na krawędzi zbiorowej mogiły leżą kolejne trzy kamienne bloki z trójjęzycznymi napisami: polskim, hebrajskim i jidisz^[2].

Od bramy, stopniowo w dół, kamienna alejka w formie wydłużonych schodów prowadzi do pomnika. Monument ten ma postać wysokiego słupa o prawie trzymetrowym obwodzie. Obłożony jest wąskimi płytami z szarego granitu i posadowiony na środku głębokiego, owalnego zagłębienia ze ścianami wyłożonymi jasnym piaskowcem^[2].

Obelisk symbolizuje stos ofiarny. W uroczyste i świąteczne dni na szczycie obelisku płonie gazowy płomień^[2].

Na placu przed pomnikiem znajdują się gabloty, w których eksponowane są zdjęcia z uroczystości pochowania szczątków pomordowanych osób.

Dla uczczenia uroczystości żałobnych z 13 grudnia 1988 i upamiętnienia odsłonięcia pomnika Mennica Państwowa wybiła specjalny medal, który zaprojektował artysta plastyk Andrzej Nowakowski^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Wolskie Cmentarze (12). „Kurier Wolski”. 14/315, s. 7, 23 października 2008. ISSN 1640-7636 (pol.). 
• www.nissenbaum.pl (pol.). [dostęp 2009-04-16].