Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie

Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Ossów

Miejsce

Polakowa Górka

Projektant

Marek Moderau

Fundator

Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

Całkowita wysokość

ok. 3 m

Data budowy

lipiec 2010–sierpień 2010

Data odsłonięcia

2 listopada 2010

Ważniejsze przebudowy

październik 2010

Położenie na mapie gminy Wołomin
Mapa konturowa gminy Wołomin, blisko dolnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie”
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego
Mapa konturowa powiatu wołomińskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie”
Ziemia52°18′27,67″N 21°13′53,00″E/52,307686 21,231389

Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie – pomnik nagrobny w formie krzyża prawosławnego na zbiorowej mogile żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej, znajdujący się na Polakowej Górce (czasem błędnie nazywanej Polakówą Gorką) w Ossowie, na pograniczu gminy Wołomin i gminy Zielonka, na terenie województwa mazowieckiego, zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Marka Moderaua, odsłonięty 2 listopada 2010.

Lokalizacja i forma

Pomnik i mogiła, zawierająca szczątki 22 bezimiennych żołnierzy bolszewickich poległych w 1920 czasie bitwy warszawskiej, znajdują się na tzw. Polakowej Górce w miejscowości Ossów, na pograniczu gmin Wołomin i Zielonka[1], między rzeką Długą a stawami[2]. Mogiła ma kształt porośniętego trawą prostokąta o wymiarach 6 na 12 metrów[3]; pośrodku znajduje się stylizowany obelisk w kształcie krzyża prawosławnego, wykonany z nierdzewnej stali kwasoodpornej[4], o wysokości blisko 3 m[5]. Całość uzupełnia granitowa dwujęzyczna tablica w językach polskim i rosyjskim, umieszczona w przedniej części mogiły, opatrzona napisem: „Tu spoczywa 22 żołnierzy 235 i 236 Pułku Strzelców 79 Brygady Armii Czerwonej, którzy idąc na Warszawę, polegli w boju pod Ossowem 14 i 15 sierpnia 1920 r.”[6][7].

Pierwotnie w skład założenia architektoniczno-rzeźbiarskiego zaprojektowanego przez Marka Moderaua wchodziły także 22 wydłużone stalowe elementy symbolizujące bagnety, nachylone względem powierzchni ziemi, umieszczone w równych odstępach za krzyżem prawosławnym, na dłuższym boku prostokąta[4]. W trakcie prac budowlanych elementy te ustawiono w miejscach przewidzianych w projekcie autora, lecz w październiku 2010, przed odsłonięciem pomnika w dniu 2 listopada 2010, zostały one usunięte jako element budzący największe kontrowersje[7]; zastąpiono je 22 miejscami na znicze[8]. Zmieniono również treść napisu nagrobnego, do którego dodano wyrazy „idąc na Warszawę”, nieobecne w pierwotnej wersji napisu przygotowanej przed 15 sierpnia 2010[7]. Początkowo na tablicy nagrobnej znajdował się błąd literowy (w rosyjskiej wersji napisu nazwę miejscowości zapisano jako „Ołssów”, ros. Олссув)[5]; przed odsłonięciem pomnika tablica została zmieniona[9].

Pomnik i mogiła znajdują się administracyjnie na terenie gminy Zielonka[10], w odległości ok. 50 m od rzeki Długa, stanowiącej granicę gminy Wołomin[11], jednak ze względu na historyczne związki z Ossowem i lokalizację na obszarze parku kulturowego „Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”, utworzonego w kwietniu 2009[12], są zwyczajowo określane jako położone w Ossowie[13].

Historia

Badania archeologiczne

Przed 2007 Polakowa Górka, nieopodal ul. Matarewicza, tuż za rzeką Długą, była obszarem zaniedbanym i mało znanym nawet dla mieszkańców powiatu wołomińskiego[2]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego znajdowała się tam wyraźna piaszczysta górka; w 2000 wysunięto przypuszczenie, iż w przeszłości mógł się znajdować w tym miejscu kurhan tatarski lub mongolski, wtórnie wykorzystany jako zbiorowa mogiła żołnierzy bolszewickich poległych w bitwie warszawskiej[14]. Poszukiwania zbiorowego grobu żołnierskiego na terenie Polakowej Górki rozpoczęto w kwietniu 2007 w ramach prac nad utworzeniem parku kulturowego „Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”; o istnieniu mogiły świadczyły przekazy ustne i szczątki wypalonych zniczy[15]. We wrześniu 2007 na Polakowej Górce rozpoczęto badania archeologiczne, które potwierdziły teorię, że jest to zbiorowy grób żołnierzy bolszewickich poległych w 1920 w bitwie pod Ossowem[2]. W procesie badań archeologicznych odnaleziono metalowe elementy bolszewickich mundurów.

13 lutego 2008 burmistrzowie Wołomina, Zielonki, Kobyłki i Radzymina spotkali się z marszałkiem Sejmu Bronisławem Komorowskim[2], patronem parku kulturowego powstającego w Ossowie[16]. Wsparł on ideę godnego pochowania poległych żołnierzy Armii Czerwonej i planował podjęcie starań, by Polakową Górkę odwiedził w sierpniu 2008 roku Boris Gryzłow, przewodniczący rosyjskiej Dumy Państwowej[2]. W maju 2008 przeprowadzono badania sondażowe, które doprowadziły do odnalezienia mogiły; uczestniczyli w nich archeolodzy z Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków[15]. Badania przy użyciu georadaru wykazały, że grunt na terenie Polakowej Górki był wielokrotnie przekopywany[17]. W trakcie prac archeologicznych prowadzonych na Polakowej Górce w dniach 8–12 września 2008 odkryto dwie zbiorowe mogiły[17], a w nich szczątki 22 żołnierzy, fragmenty angielskiego munduru mogącego pochodzić z magazynów w Murmańsku lub Archangielsku[16], buty wzmocnione brzozową korą, naboje do karabinu Mosin i drobne przedmioty, jak znaczek czerwonej gwiazdy z umieszczonymi w środku młotem i sierpem[4] i niewielki krzyżyk prawosławny[11] (według niektórych źródeł kobiecy[7]).

W ocenie historyków wojskowości znaleziska te na 99% dowiodły, że w mogile pochowano żołnierzy bolszewickich, choć nie można było do końca wykluczyć, że jeden ze zmarłych, ubrany w angielską kurtkę wojskową, to zabłąkany brytyjski obserwator[16]. Przyjęto, że zmarli to prawdopodobnie żołnierze 235 i 236 Pułku Strzelców bolszewickiej 79 Brygady Strzelców, dowodzonej przez Grigorija Dawidowicza Chachanjana[11] (1895–1939[18]), wchodzącej w skład 27 Omskiej Dywizji Strzelców pod dowództwem Witowta Putny[18]. Wykonano pełną dokumentację archeologiczną i antropologiczną, pobrano próbki DNA, a po zakończeniu badań szczątki ludzkie umieszczono w kartonowych pudłach i pochowano w mogile na Polakowej Górce; na miejsce zaproszono duchownego prawosławnego z parafii wołomińskiej[17]. Mogiła została wpisana do ewidencji grobów i cmentarzy wojennych prowadzonej przez wojewodę mazowieckiego[11]. W 2008 powstał projekt budowy pomnika; pierwotnie planowano, że powstanie on w 2009[16]. Ideę budowy pomnika na Polakowej Górce poparł marszałek Sejmu Bronisław Komorowski, który interesował się wykopaliskami i rozmawiał na ten temat z ambasadorem Federacji Rosyjskiej w Polsce (w owym czasie był nim Władimir Grinin); deklarował, że na odsłonięcie pomnika chciałby zaprosić przewodniczącego rosyjskiej Dumy Państwowej[16]. Prace archeologiczne w Ossowie trwały w latach 2008–2009; podsumowaniem badań mogiły bolszewickiej była wystawa pt. „Zabytkom na odsiecz, Ossów od legendy do wiedzy”, zorganizowana w dniach 11–20 września 2009 w Pawilonie Panoramy Bitwy Warszawskiej 1920 w Ossowie w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa[19], pod honorowym patronatem m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i marszałka województwa mazowieckiego[12].

Nieudana próba odsłonięcia pomnika (15 sierpnia 2010)

Przygotowania

W czerwcu 2010 podjęto prace nad wzniesieniem pomnika nagrobnego[11]; inicjatorem była Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która pokryła koszt budowy[20]. Inicjatywę budowy pomnika poparł marszałek Sejmu, a następnie prezydent elekt Bronisław Komorowski[21]. Wykonanie projektu architektoniczno-rzeźbiarskiego powierzono warszawskiemu artyście rzeźbiarzowi Markowi Moderauowi[22], twórcy m.in. pomnika Polakom poległym za Francję na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu i pomnika ofiar katastrofy smoleńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

W lipcu 2010, przed rocznicą bitwy warszawskiej, polskie władze państwowe postanowiły zaprosić na planowane uroczystości przedstawicieli strony rosyjskiej, by – jak to określono – nadać obchodom rocznicowym nową wartość[20]. Kancelaria Prezydenta RP zwróciła się do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z prośbą o przygotowanie odpowiedniego obiektu, przy którym delegacje rządowe polska i rosyjska mogłyby wspólnie oddać hołd ofiarom wojny 1920 roku[20]. 15 lipca 2010 Andrzej Krzysztof Kunert, sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, wystosował w tej sprawie pismo do burmistrza Wołomina z prośbą o przygotowanie do tego celu mogiły żołnierzy bolszewickich na Polakowej Górce; poinformował w nim, że Kancelaria Prezydenta RP rozważa możliwość udziału w uroczystości Prezydenta RP, i podtrzymał deklarację sfinansowania przez Radę budowy pomnika[20]. Odsłonięcie pomnika nagrobnego i mogiły w Ossowie zaplanowano początkowo na 14 sierpnia 2010[20], a następnie na 15 sierpnia 2010, w Święto Wojska Polskiego i rocznicę bitwy warszawskiej[6]. W uroczystości miał uczestniczyć Andrzej Krzysztof Kunert, który dokonał wyboru daty odsłonięcia pomnika, a ponadto nowy ambasador Federacji Rosyjskiej w Polsce (21 czerwca 2010 powołano na to stanowisko Aleksandra Aleksiejewa), przedstawiciele miejscowych władz, wojewody mazowieckiego i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej[21]; obecność na uroczystości zapowiedział prezydent RP Bronisław Komorowski[23]. Gminy Wołomin i Zielonka przygotowały dojścia i dojazdy pozwalające dotrzeć na miejsce uroczystości delegacjom rządowym Polski i Rosji[20]. Na wniosek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Dowództwo Wojsk Lądowych zbudowało na czas obchodów most na rzece Długiej; zadanie to wykonała w ramach ćwiczeń jednostka wojskowa 1523, czyli 2 Inowrocławski Pułk Komunikacyjny[11] (most ten zdemontowano 18 sierpnia 2010[24]). W uroczystości miała wziąć udział Kompania Reprezentacyjna Wojska Polskiego[10].

Zapowiedzi w mediach

13 sierpnia 2010, przed planowanym odsłonięciem mogiły, moskiewski dziennik „Wriemia Nowostiej” pisał, że będzie to „ważne wydarzenie”[25]. Gazeta ta stwierdziła m.in.: „Choć o tej wojnie napisano dziesiątki książek, pozostaje w niej wiele «białych plam». Śmiercią w polskiej niewoli z powodu brutalnego traktowania czerwonoarmistów niektórzy do dzisiaj tłumaczą nie mniej okrutne rozstrzelanie polskich oficerów w Katyniu i innych obozach NKWD w 1940 roku”[25]. „Wriemia Nowostiej” napisał również, że w polskiej historiografii bitwa warszawska określana jest jako „Cud nad Wisłą”, lecz dla wojsk bolszewickich była to „tragedia”, gdyż „25 tys. czerwonoarmistów poległo, ponad 130 tys. dostało się do niewoli i prawie połowa z nich zmarła w polskich obozach”[25]. Fragmenty publikacji „Wriemia Nowostiej” były cytowane przez polskie media[25]; w późniejszym okresie niektórzy polscy historycy wskazywali na fałszywość danych liczbowych podanych przez rosyjską gazetę na temat liczby jeńców sowieckich zmarłych w polskich obozach jenieckich i na to, że badania polskich i rosyjskich historyków wykluczają jakąkolwiek możliwość porównań zbrodni katyńskiej ze sprawą zmarłych na tyfus i inne choroby zakaźne 16–18 tysięcy internowanych czerwonoarmistów; powtarzanie tych tez uznali za upartą próbę relatywizacji zbrodni katyńskiej[26].

Przed 15 sierpnia 2010 Andrzej Krzysztof Kunert nazywał dzieło rzeźbiarsko-architektoniczne wzniesione na Polakowej Górce „pomnikiem”[6]. Niektóre polskie media, np. „Gazeta Wyborcza”, określały je mianem „pomnika Armii Czerwonej”[25] lub „pomnika żołnierzy bolszewickich”[4]; inne, jak Polskie Radio, nazywały je „pomnikiem bolszewików”[21]. Rosyjski dziennik „Wriemia Nowostiej” posługiwał się określeniem „pomnik poległych czerwonoarmistów” (ros. памятник погибшим красноармейцам)[25].

Protesty, kontrowersje, polemiki

Projekt odsłonięcia pomnika wywołał protesty i kontrowersje. 15 sierpnia 2010 zaprotestowało kilkadziesiąt osób[27]. Inicjatywę skrytykował Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej i samorządowcy z Wołomina; niektórzy mieszkańcy mieli pretensje do burmistrza Wołomina, że pomnik powstał bez konsultacji społecznych[28]. Przewodniczący wołomińskiego Komitetu Uhonorowania ks. Ignacego Skorupki Orderem Orła Białego oświadczył, iż w jego przekonaniu „chodzi o to, by Rosjanie mieli w Polsce swój własny pseudo-Katyń”; zwrócił uwagę na okrucieństwa popełniane przez żołnierzy bolszewickich na terenie powiatu wołomińskiego i na okazałość pomnika, kontrastującą ze stanem grobów polskich żołnierzy poległych w 1920[5]. Zdecydowany sprzeciw wobec projektu wyraziły Zarząd Regionalnego Stowarzyszenia Prawicy i Zarząd Wspólnoty Samorządowej Województwa Mazowieckiego[29]. Rzecznik Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie stwierdził: „Pomysł uczczenia w ten sposób i w tym dniu żołnierzy, którzy nieśli na swych bagnetach zbrodniczą ideologię, dążąc do narzucenia jej Polsce, a następnie innym krajom Europy, nie ma nic wspólnego z tradycyjnym szacunkiem dla zmarłych”[6]. Do protestów przyłączyli się przedstawiciele Prawicy Rzeczypospolitej, którzy oświadczyli: „Sprzeciwiamy się wzniesieniu nagrobka w formie monumentu, terminowi i oprawie jego odsłonięcia”[6]. Dezaprobatę wobec projektu wyrazili przedstawiciele Ogólnokrajowego Związku Byłych Żołnierzy Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Związku Młodocianych Więźniów Politycznych lat 1944–1956 „Jaworzniacy”, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Stowarzyszenia „Łagierników” Żołnierzy AK[30]. W opinii protestujących właściwą formą oznaczenia mogiły żołnierskiej byłaby stosowna tablica nagrobna, przypominająca kontekst historyczny[22]; zwracali oni uwagę, że żołnierze bolszewiccy nie mieli nic wspólnego z wiarą prawosławną[31].

Z wysuwanymi zarzutami polemizował sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Andrzej Krzysztof Kunert. Przyznał on, że użył wobec mogiły określenia „pomnik”, lecz nie przewidział możliwych konsekwencji stosowania tego terminu; stwierdził, że miał na myśli „bardziej ozdobny nagrobek”, czyli „pomnik nagrobny”, i zapewnił, że nie zamierzał stawiać w Ossowie pomnika jako hołdu dla pochowanych tam bolszewików[6]. Andrzej Krzysztof Kunert wyjaśnił, że krzyż prawosławny umieszczono na mogile „choćby ze względu na to, że podczas badania archeologicznego znaleziono wśród szczątków żołnierzy mały krzyżyk”[6]. Oświadczył, że w odsłonięciu nie miała uczestniczyć Kompania Reprezentacyjna Wojska Polskiego, tylko trzech żołnierzy[6]. 15 sierpnia 2010 Andrzej Krzysztof Kunert przyjechał do protestujących w Ossowie; spory trwały około dwóch godzin[32]. Dopytywany przez protestujących stwierdził, że w Ossowie był po raz pierwszy i że nie widział jeszcze mogił polskich żołnierzy, którzy zginęli w 1920[32] (w Ossowie znajduje się również Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej, utworzony w 1920).

Protesty sprawiły, że Andrzej Krzysztof Kunert odwołał planowane odsłonięcie pomnika tuż przed rozpoczęciem uroczystości[10]; samochód z ambasadorem Federacji Rosyjskiej w Polsce zawrócono kilkaset metrów od pomnika[33].

15 sierpnia 2010 nieznani sprawcy namalowali na płycie nagrobnej trzy czerwone gwiazdy[10][34]. 27 sierpnia 2010 Porozumienie Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie postulowało w liście do premiera Donalda Tuska usunięcie z mogiły bagnetów i przekazanie krzyża prawosławnego np. na Świętą Górę Grabarkę[35]. 31 sierpnia 2010 roku Rada Powiatu Wołomińskiego przyjęła uchwałę, w której wyraziła „stanowczy sprzeciw wobec budowy w Ossowie pomnika na bolszewickiej mogile”; za szczególnie skandaliczny i prowokacyjny uznała wybór terminu odsłonięcia pomnika[36]. Rada Powiatu Wołomińskiego uznała, że wystrój mogiły winien być zmodyfikowany przez usunięcie bagnetów, symboli agresji i walki; stwierdziła także, iż prawo każdego człowieka do godnego pochówku nakazuje, aby mogiła była zadbana i utrzymana w należytym porządku; stanowisko to przesłano m.in. do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[36]. Po 17 września 2010 mogiłę zdewastowano ponownie; na tablicy nagrobnej namalowano czerwoną farbą wyrazy „Katyń 2010”; czerwoną farbą pomalowano także końcówki bagnetów[37]. Prokuratura wszczęła śledztwo w obu sprawach[33], które następnie umorzyła wobec niewykrycia sprawców[38]. Po tych incydentach i wystąpieniach stalowe elementy symbolizujące bagnety zostały usunięte; zastąpiono je miejscami na znicze[8]; zmieniono również treść napisu nagrobnego[7]. Decyzję o usunięciu bagnetów podjęły Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i Kancelaria Prezydenta RP[31]. Przebudowa pomnika miała miejsce w ostatnich dniach października 2010 roku[7].

Reakcje w Polsce i na świecie

Sprawa pomnika w Ossowie wywołała zainteresowanie mediów rosyjskich, białoruskich, ukraińskich i litewskich[39]. Po odwołaniu uroczystości odsłonięcia w dniu 15 sierpnia 2010 rosyjski dziennik „Wriemia Nowostiej” napisał, że odsłonięcie pomnika poległych czerwonoarmistów miało być symbolem polsko-rosyjskiego pojednania, lecz nie doszło ono do skutku; gazeta poinformowała, że początkowo planowano, iż na otwarcie przyjedzie prezydent RP Bronisław Komorowski[40], który 15 sierpnia 2010 symboliczne przejął zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP. Sprawą odsłonięcia pomnika nagrobnego na Polakowej Górce zainteresowało się polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; zwróciło się ono do Andrzeja Krzysztofa Kunerta z prośbą o przybliżenie okoliczności i przyczyn wydarzeń w Ossowie[22].

Opinie historyków

W sierpniu 2010 na temat pomnika nagrobnego w Ossowie wypowiedziało się kilku znanych historyków. Antoni Dudek z Uniwersytetu Jagiellońskiego stwierdził, że nie widzi nic złego, aby upamiętnić obeliskiem nie tylko poległych w Polsce żołnierzy Armii Czerwonej, ale i Wehrmachtu[41]. Jan Żaryn z Instytutu Pamięci Narodowej zwrócił uwagę na niebezpieczeństwo relatywizacji wydarzeń historycznych, co może doprowadzić do sytuacji, że za kilkadziesiąt lat nikt już nie będzie wiedział, kto walczył w słusznej sprawie, a kto był agresorem[42]. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego zauważył, że umieszczenie krzyża prawosławnego na mogile żołnierzy bolszewickich, walczących w imię komunizmu, wpisuje się w politykę historyczną Rosji Władimira Putina, dokonującej syntezy imperialnych dążeń ZSRR z okresu stalinizmu z dziedzictwem Rosji carskiej, opartej na prawosławiu; wskazywał on, że umieszczenie na mogile krzyża prawosławnego sprawiło, iż szczątki czerwonoarmistów zostały utożsamione z Rosją, choć armia bolszewicka nie była rosyjską armią narodową, a w jej szeregach – oprócz Rosjan – walczyli ludzie wychowani w kręgu różnych religii: również Żydzi, Polacy, Łotysze, Buriaci, Kałmucy, muzułmanie, buddyści[26]. Andrzej Krzysztof Kunert stwierdził, że jest nadużyciem przyjmowanie, iż w 1920 Armia Czerwona była całkowicie sekularyzowana; poinformował, że krzyż został umieszczony na mogile, gdyż uznano go za najlepszy, najuczciwszy symbol[43]. Decyzji o wzniesieniu pomnika bronił Tomasz Nałęcz, doradca prezydenta RP ds. historii i dziedzictwa narodowego; stwierdził on, że nie jest to upamiętnienie Armii Czerwonej, tylko wyraz szacunku dla zmarłych; zwrócił uwagę na walory estetyczne pomnika, uznając go za bardzo ładny[44]. W listopadzie 2010 Józef Szaniawski z Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki w Warszawie uznał sprawę pomnika w Ossowie za rodzaj testu politycznego ze strony Rosji, sprawdzającego odporność Polaków[7].

Odsłonięcie pomnika (2 listopada 2010)

Uroczystość odsłonięcia pomnika i mogiły odbyła się w dniu 2 listopada 2010; uczestniczyli w niej m.in. Tomasz Nałęcz z Kancelarii Prezydenta RP i Andrzej Krzysztof Kunert[9]. Uroczystość miała skromną oprawę[8]; rozpoczęła się od oddania hołdu, wraz z asystą wojskową, polskim żołnierzom poległym pod Ossowem[9]. Mogiła została poświęcona przez dwóch duchownych – przedstawiciela katolickiego Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego i Prawosławnego Ordynariusza Wojska Polskiego biskupa Jerzego (Pańkowskiego)[45]. Nie wygłaszano przemówień[8]; nie było przedstawicieli Ambasady Federacji Rosyjskiej w Polsce ani asysty wojskowej przed pomnikiem na mogile żołnierzy bolszewickich[9]. Uroczystość pikietowała z transparentami grupa protestujących, lecz nie doszło do żadnych incydentów[31].

Następstwa protestów

27 sierpnia 2010 Porozumienie Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie zwróciło się do premiera Donalda Tuska z apelem o udzielenie dymisji sekretarzowi Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzejowi Krzysztofowi Kunertowi w związku z – jak to sformułowano w piśmie do premiera – „wykazaną przez niego ignorancją i złą wolą w sprawie pomnika czerwonoarmistów w Ossowie, a następnie za uzasadnianie tej decyzji kłamstwami”[35]. 1 października 2010 Prokuratura Rejonowa w Wołominie wszczęła śledztwo związane z nieprawidłowościami zaistniałymi w trakcie przygotowań do odsłonięcia pomnika (m.in. naruszenie procedur prawa budowlanego i naruszenie dyscypliny finansów publicznych przez funkcjonariuszy publicznych)[46]. W listopadzie 2010 sposób przygotowania i przeprowadzenia projektu urządzenia cmentarza wojennego żołnierzy Armii Czerwonej w Ossowie stał się jedną z podstaw wniosku Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Krakowie do ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego o pilne odwołanie Andrzeja Krzysztofa Kunerta ze stanowiska sekretarza Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[47]; jako inne powody tego wniosku podano odmowę wsparcia projektu budowy mauzoleum na zbiorowej mogile powstańców listopadowych w Kopnej Górze koło Białegostoku[48] oraz fakt nieumieszczenia na pomniku ofiar katastrofy smoleńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie symboli religijnych i państwowych (krzyż, godło państwowe)[47]; kontrowersje wokół tych miejsc pamięci zbiegły się w czasie z protestami związanymi z mogiłą żołnierzy bolszewickich w Ossowie.

Mogiłę żołnierzy bolszewickich wymieniono w lokalnym przewodniku po Ossowie, umieszczonym na nieoficjalnej stronie internetowej powyższej miejscowości, jako jedną z atrakcji turystycznych miejscowości z zaznaczeniem, że jest to obiekt mogący budzić kontrowersje[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ TV Super Stacja na Polakowej Górce (pol.). um.wolomin.pl. [dostęp 2010-12-02].
  2. ↑ a b c d e Godnie pochować (pol.). wiesci.wolomin.com. [dostęp 2010-12-02].
  3. ↑ Bolszewicka mogiła w Ossowie – komentarze i opinie, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2010-08-17] (pol.).
  4. ↑ a b c d Pod Warszawą będzie pomnik żołnierzy bolszewickich (pol.). warszawa.gazeta.pl, 2010-08-03. [dostęp 2010-12-02].
  5. ↑ a b c Bolszewicki pomnik to dla nas policzek (pol.). naszdziennik.pl, 2010-08-16. [dostęp 2010-12-18].
  6. ↑ a b c d e f g h „W Ossowie nagrobek, nie pomnik będący hołdem dla bolszewików” (pol.). gazetaprawna.pl, 2010-08-19. [dostęp 2010-12-02].
  7. ↑ a b c d e f g Józef Szaniawski: Polska między historią a geopolityką – rosyjskie bagnety (pol.). naszdziennik.pl, 2010-11-03. [dostęp 2010-12-06].
  8. ↑ a b c d Kontrowersyjny pomnik czerwonoarmistów będzie poświęcony 2 listopada (pol.). polskatimes.pl, 2010-10-29. [dostęp 2010-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  9. ↑ a b c d Bolszewicki pomnik odsłonięty, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-18] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-09] (pol.).
  10. ↑ a b c d Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa znieważenia mogiły żołnierzy Armii Czerwonej (pol.). zyciepw.pl, 2010-08-19. [dostęp 2010-12-07].
  11. ↑ a b c d e f Pismo burmistrza Wołomina z 20 września 2010, część 1 (pol.). intra-ak.pl. [dostęp 2010-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)]. oraz Pismo burmistrza Wołomina z 20 września 2010, część 2 (pol.). intra-ak.pl. [dostęp 2010-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].
  12. ↑ a b Powiat wołomiński. Powiatowy program opieki nad zabytkami na lata 2010–2013 (pol.). bip.powiat-wolominski.pl. [dostęp 2010-12-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].
  13. ↑ a b Mapa dojazdu do Ossowa z głównymi atrakcjami turystycznymi (pol.). nasz-ossow.pl. [dostęp 2010-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-20)].
  14. ↑ Tajemnica kurhanu (pol.). wiesci.com.pl, 2000-10-01. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-13)].
  15. ↑ a b Mogiła żołnierzy bolszewickich na Polakowej Górce w Ossowie (pol.). zyciepw.pl, 2010-08-05. [dostęp 2010-12-02].
  16. ↑ a b c d e Każdemu należy się świeczka (pol.). warszawa.gazeta.pl, 2008-09-11. [dostęp 2010-12-08].
  17. ↑ a b c Mogiły Polakowej Górki (pol.). zyciepw.pl, 2008-09-18. [dostęp 2010-12-08].
  18. ↑ a b Хаханьян Григорий Давидович (ros.). draft.hayazg.info. [dostęp 2011-01-02].
  19. ↑ Wołomińskie obchody Europejskich Dni Dziedzictwa (pol.). um.wolomin.pl. [dostęp 2010-12-10].
  20. ↑ a b c d e f UM: Mogiła żołnierzy bolszewickich w Ossowie (pol.). netkonkret.pl, 2010-08-06. [dostęp 2010-12-19].
  21. ↑ a b c Pomnik bolszewików w Ossowie. To „nowa wartość” (pol.). polskieradio.pl, 2010-08-13. [dostęp 2010-12-06].
  22. ↑ a b c Pomnik pod Ossowem „z właściwym kontekstem”. Opinia posła Mularczyka (pol.). newsweek.pl, 2010-08-16. [dostęp 2010-12-02].
  23. ↑ Testament z 1920 roku (pol.). wiesci.com.pl. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-13)].
  24. ↑ Most w Ossowie zdemontowany, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-16] (pol.).
  25. ↑ a b c d e f Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej w Ossowie (pol.). wiadomosci.onet.pl, 2010-08-13. [dostęp 2010-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-09)]., „Ważne wydarzenie”. Rosyjski dziennik o odsłonięciu pomnika Armii Czerwonej w Ossowie, wiadomosci.gazeta.pl, 13 sierpnia 2010 [dostęp 2010-12-08] (pol.). oraz Валерий Мастеров: Президент и армия (ros.). vremya.ru, 2010-08-13. [dostęp 2010-12-07].
  26. ↑ a b Andrzej Nowak: Ossów to rosyjski Katyń? (pol.). rp.pl, 2010-08-19. [dostęp 2010-12-02]. Podnoszenie sprawy jeńców bolszewickich z wojny 1920 roku w kontekście zbrodni katyńskiej ma związek z tajnym rozporządzeniem Michaiła Gorbaczowa z 1990, gdy historykom radzieckim wydano polecenie, aby znaleźli w historii jakieś wydarzenie, które można by przeciwstawić wymordowaniu polskich oficerów przez NKWD w 1940; wskazali oni wówczas sprawę jeńców bolszewickich z 1920. Między polskimi a rosyjskimi historykami występują rozbieżności co do liczby czerwonoarmistów zmarłych wskutek chorób w obozach jenieckich; niektórzy polscy historycy szacują ich liczbę na 16–17 tysięcy, natomiast niektórzy historycy rosyjscy na 25–28 tysięcy, por. Wywabianie polsko-rosyjskich plam (pol.). rp.pl, 2010-12-02. [dostęp 2010-12-05].
  27. ↑ Mogiła bolszewicka odsłonięta 2.11.2010 (pol.). nasz-ossow.pl. [dostęp 2010-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-03)].
  28. ↑ Bolszewicki pomnik stanął w Ossowie (pol.). tvp.info, 2010-08-13. [dostęp 2010-12-02].
  29. ↑ Pomnik – mogiła! (pol.). netkonkret.pl, 2010-08-12. [dostęp 2010-12-19].
  30. ↑ Kombatanci zszokowani pomnikiem bolszewików (pol.). rp.pl, 2010-08-14. [dostęp 2010-12-11].
  31. ↑ a b c Ossów: Odsłonięto mogiłę żołnierzy Armii Czerwonej. Za drugim podejściem (pol.). wyborcza.pl, 2010-11-02. [dostęp 2010-12-02].
  32. ↑ a b Doktor Andrzej Kunert w Ossowie, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-16] (pol.).
  33. ↑ a b Prokuratura bada, kto zniszczył pomnik w Ossowie (pol.). tvn24.pl, 2010-09-21. [dostęp 2010-12-02].
  34. ↑ Czerwona gwiazda na grobie – Nie odsłonięto mogiły rosyjskich żołnierzy w Ossowie (pol.). newsweek.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-12-02].
  35. ↑ a b List do premiera w sprawie Kunerta (pol.). poland.us, 2010-08-30. [dostęp 2010-12-18].
  36. ↑ a b Rada Powiatu Wołomińskiego: Uchwała Nr XLV – 337/10. Stanowisko Rady Powiatu Wołomińskiego Z dnia 31 sierpnia 2010r. W sprawie budowy pomnika żołnierzy bolszewickich poległych na polach Ossowskich w 1920 roku.. bip.powiat-wolominski.pl. [dostęp 2011-01-08].
  37. ↑ Farba na pomniku bolszewickim, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2010-10-06] (pol.). oraz Farba na pomniku, fakty.wwl.pl [dostęp 2010-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-27] (pol.).
  38. ↑ Bez kary za zniszczenie pomnika bolszewików. rp.pl, 2011-01-03. [dostęp 2011-01-03].
  39. ↑ Np. Дмитрий Бабич: Позор в Оссове (ros.). izvestia.ru, 2010-08-18. [dostęp 2010-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-25)]., У Польшчы адмянілі адкрыццё помніка чырвонаармейцам з-за пратэстаў мясцовых жыхароў (biał.). babruisk.by, 2010-08-16. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-09)]., Світлана Філонова: Це було під Оссовом (ukr.). zn.ua, 2010-09-04. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-23)]. oraz Česlovas Iškauskas: 1920-ieji: kaip lenkai sustabdė Europos okupaciją (lit.). delfi.lt, 2010-09-27. [dostęp 2010-12-08].
  40. ↑ Po incydencie w Ossowie: pojednanie nie doszło do skutku (pol.). rp.pl, 2010-08-17. [dostęp 2010-12-02].
  41. ↑ Antoni Dudek: Pamięć i szacunek (pol.). rp.pl, 2010-08-16. [dostęp 2010-12-02].
  42. ↑ Jan Żaryn: Zacieranie przekazu (pol.). rp.pl, 2010-08-16. [dostęp 2010-12-01].
  43. ↑ Każdy żołnierz ma prawo do grobu (pol.). wyborcza.pl, 2010-08-17. [dostęp 2010-12-17].
  44. ↑ Nałęcz o Ossowie: To szacunek dla zmarłych, a nie pomnik Armii Czerwonej (pol.). wiadomosci.gazeta.pl, 2010-08-18. [dostęp 2010-12-02].
  45. ↑ To już nie wrogowie, to polegli (pol.). wyborcza.pl, 2010-11-03. [dostęp 2010-12-02].
  46. ↑ Burmistrzowie Łossan i Mikulski wstydzą się? (pol.). netkonkret.pl, 2010-10-07. [dostęp 2010-12-17].
  47. ↑ a b Małopolska żąda: odwołać Kunerta (pol.). poland.us, 2010-11-22. [dostęp 2010-12-02].
  48. ↑ Kunert skąpi na powstańcze mogiły (pol.). wprost.pl, 2010-10-27. [dostęp 2010-12-02].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Wołomin (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Wołomin, Polska
Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie.JPG
Autor: Damian Kisielewski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sepulchral monument of 22 Bolshevik soldiers fallen during the Battle of Warsaw (1920) in Ossów, Poland.
Powiat wołomiński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu wołomińskiego, Polska