Pomorze
| |||
 (c) Krzysztoflew, CC-BY-SA-3.0 | |||
| Państwa | |||
|---|---|---|---|
| Ważniejsze miasta | |||
Pomorze – kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec, u ujścia Reknicy, Odry i Wisły do Morza Bałtyckiego. Nazwa regionu (kasz./pom. Pòmòrskô, Pòmòrzé, łac. Pomerania, niem./szw. Pommern) wywodzi się od geograficznego położenia regionu, „kraina leżąca nad morzem, czyli blisko morza”.
Toponimia
W źródłach niemieckich i w ogóle zachodnich zapisywano tę nazwę w postaci Pomerania, Pommern. W źródłach środkowopolskich jako Pomorania, Pomorani[1]. Nazwa Pomorze we wszystkich językach wywodzi się od języka starosłowiańskiego, łącząc dwa wyrazy po i morze co oznacza dosłownie ziemię sięgającą po morze[2] Wtórne nazwy jak średniowieczna łacińska[3] Pomerania oraz niemiecka „Pommern” bezpośrednio wywodzi się od nazwy słowiańskiej[4].
Nazwa Pomorze po raz pierwszy została użyta w dokumencie z 1046 tzw. Rocznikach z Nieder Altaich, w odniesieniu do jednego z książąt pomorskich Siemomysła pomorskiego – Zemuzil dux Bomeranorum (pol. Siemomysł książę Pomorzan)[5][6]. Nazwę Pomorze odnotowują także kroniki średniowieczne Adama z Bremy ok. roku 1070 oraz Kronika polska spisana przez Galla Anonima ok. 1113.
Geografia
Pomorze obejmuje znaczny obszar w północnej części Polski i północno-zachodniej części Niemiec. Obejmuje Pomorze Przednie, Rugię, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie, Kaszuby, Pojezierze Pomorskie, ziemię chełmińską i Krajnę. Granice regionu opierają się na Reknicy (na zachodzie) i na linii Warty, Noteci, Wisły i Drwęcy na południu i południowym wschodzie.
Większa część Pomorza znajduje się w granicach Polski, w obrębie województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Niewielkie fragmenty regionu znajdują się w województwach: wielkopolskim, warmińsko-mazurskim i lubuskim. Po stronie niemieckiej znajduje się Pomorze Przednie. Jego terytorium prawie w całości znajduje się w obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie, jedynie tereny nadodrzańskie z miastem Gartz wchodzą w skład kraju związkowego Brandenburgia. Podział ten ukształtował się w wyniku trzech konferencji pokojowych (Teheran, Jałta, Poczdam), kończących II wojnę światową.
Na Pomorzu dominuje krajobraz morenowy, a więc występują tu liczne naturalne jeziora, w tym położone w granicach administracyjnych Szczecina jezioro Dąbie – trzecie co do wielkości jezioro w Polsce. Całe Pomorze leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Charakterystyczną cechą regionu są krótkie, uchodzące bezpośrednio do morza rzeki, jak Parsęta, Rega, Słupia, Łeba czy Piana, oraz duże, płytkie jeziora przybrzeżne, jak Łebsko i Gardno. Na rzekach, głównie na Słupi, znajdują się zbiorniki retencyjne. Największe z nich to Konradowo i Głębokie. Do celów energetycznych wykorzystano również jeziora naturalne: Kwiecko koło Żydowa oraz Żarnowieckie. Woda z tych zbiorników zasila elektrownie szczytowo-pompowe.
Porty morskie Pomorza o największym przeładunku to: Port Szczecin, Port Świnoujście, Port Gdańsk, Port Gdynia, Port Police, Port Kołobrzeg.
Podział na regiony
Najprostszy i najbardziej rozpowszechniony podział dzieli Pomorze na dwa główne regiony:
- Pomorze Zachodnie
- Pomorze Gdańskie (będące zachodnią częścią Pomorza Nadwiślańskiego)
Podział ten ukształtował się w średniowieczu, gdy region gdański został zajęty przez Polskę, a region zachodni – tylko zhołdowany. Podział ten został podtrzymany przez dalsze dzieje. W skład Pomorza Zachodniego wchodziły księstwa, od których nazw wzięły kolejne części regionu:
- Pomorze Tylne (Pomorze Nadodrzańskie, na bazie księstwa szczecińskiego)
- Pomorze Przednie (Pomorze Wołogoskie, na bazie księstwa wołogoskiego)
- Rugia (Pomorze Rańskie, na bazie księstwa Rugii)
Pojawiły się również obszary przejściowe, które formalnie nie należały do żadnej ze stron: ziemie lęborska i bytowska.
Na Pomorzu Gdańskim natomiast powstał podział na poszczególne regiony kulturowe:
Dodatkowo część terenu Borów Tucholskich nachodzi na teren Kaszub (np. Zabory). Pomorze Gdańskie jest zachodnią częścią Pomorza Nadwiślańskiego, do którego włącza się też:
- ziemię chełmińską (wraz z ziemią lubawską i michałowską, wchodzące w niej skład)
- niekiedy tereny po wschodniej stronie dolnego odcinka Wisły (Powiśle, będące pod względem kulturowym na pograniczu Prus i Pomorza) oraz obszar na północ od Noteci i na zachód od Brdy (Krajnę, będącą pograniczem kulturowym Wielkopolski i Pomorza).
Historia
.svg) | Ta sekcja od 2009-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Po opuszczeniu terenów południowego pobrzeża Bałtyku przez plemiona germańskie ich miejsce zajęły ludy słowiańskie.
Badania archeologiczne i językoznawcze pozwalają przyjąć, że na zachód od Odry rozprzestrzenili się Wieleci i Obodrzyci, zaś na wschód od tej rzeki grupa plemion dziś nazywanych kaszubskimi. Plemiona kaszubskie pierwotnie nie zamieszkiwały całego obszaru między dolną Odrą i dolną Wisłą w zwartej masie. Ich osadnictwo skupiło się w dorzeczach Odry, Płoni, Iny, Piaśnicy i Słupi. Na obszarze tym ukształtowało się w dorzeczu Odry plemię Szczecinian z grodem w Szczecinie, Pyrzyczan (Pirissani) nad Płonią, Drawianie nad Iną i nad górną Drawą z grodem w Stargardzie, Siewierzanie nad Parsętą i Regą z grodami w Białogardzie, Kołobrzegu i Trzebiatowie oraz Wolinianie nad Dziwną z grodami w Kamieniu i Wolinie[7].
Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz I Odnowiciel oraz Bolesław III Krzywousty. W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa.
W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (Rzeź gdańska).
Pod koniec swego życia nieudaną próbę ponownego związania Pomorza Zachodniego z Koroną podjął Kazimierz III Wielki, pragnąc uczynić swym dziedzicem wnuka, Kaźka, księcia słupskiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Pomorze Gdańskie wróciło pod władzę króla Polski.
W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii. Posiadłości szwedzkie z czasem coraz bardziej przechodziły na rzecz przeradzającej się w Prusy Brandenburgii. W 1720 roku Szczecin przeszedł pod władanie Prus, stając się stolicą prowincji Pommern. Prusy objęły wreszcie całe Pomorze Zachodnie w wyniku kongresu wiedeńskiego w 1815 przejmując ostatnią jego część należącą do Szwecji (Wolgast, Greifswald, Stralsund i Rugię).
Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Zachodnie tworzyło prowincję Pommern, w skład której wchodziły rejencje szczecińska, stralsundzka i koszalińska. W 1932 roku rejencja stralsundzka została włączona do rejencji szczecińskiej, natomiast w 1938 roku powstała na południu Pomorza Zachodniego nowa rejencja pilska,po likwidacji Marchii Pogranicznej. W wyniku zakończenia II wojny światowej wschodnia część Pomorza Zachodniego przypadła Polsce, a jej ludność została wysiedlona. Zachodnia część Pomorza Zachodniego (Pomorze Przednie i skrawki Pomorza Szczecińskiego) znalazły się w granicach radzieckiej strefy okupacyjnej, a następnie NRD. Obecnie wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie.
Herb księstwa pomorskiego
Książę Bogusław X (1454-1523), po zjednoczeniu pod swym berłem wszystkich ziem pomorskich, ustalił krótko po 1500 r. dziewięciopolowy tzw. wielki Herb księstwa pomorskiego.
W kolejnych polach począwszy od pierwszego górnego prawego (heraldycznie) widniały kolejno herby:
- księstwa szczecińskiego, w polu błękitnym czerwony ukoronowany gryf w lewo
- księstwa pomorskiego (słupskiego), w polu srebrnym czerwony gryf
- księstwa kaszubskiego, w polu złotym czarny gryf
- księstwa wendyjskiego, w polu srebrnym gryf w lewo w trzy czerwone i trzy zielone skosy
- księstwa rugijskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym złotym czarny połulew ukoronowany w dolnym błękitnym czerwona krokiew łamana, pięciokrotnie
- władztwo Uznam (Herschaft Usedom), w polu czerwonym srebrny poługryf z rybim ogonem
- ziemi bardzkiej (Barth), w złotym polu czarny gryf w lewo z dwoma piórami skrzydeł srebrnymi
- hrabstwa choćkowskiego (Gützkow), w polu złotym dwie czerwone belki w krzyż i cztery czerwone róże po bokach
- księstwa wołogoskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym czerwonym srebrny poługryf, w dolnym złoto-błękitna szachownica.
Pomorze Gdańskie
Związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).
W 1772, w efekcie I rozbioru Rzeczypospolitej, w granicach Królestwa Prus znalazło się polskie dotąd Pomorze Gdańskie (z wyjątkiem Gdańska). Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Wschodnie wchodziło w skład prowincji Westpreussen (Prusy Zachodnie), dzielącą się na rejencję gdańską i kwidzyńską.
Po I wojnie światowej odrodzona Polska otrzymała okrojone Pomorze Gdańskie, które wkrótce stało się jednym z pretekstów hitlerowskiego ataku w roku 1939. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji Wielkiej Trójki, Polska otrzymała całe Pomorze między Wisłą a Odrą. W granicach NRD, a potem zjednoczonych Niemiec pozostało tzw. Pomorze Przednie (niem. Vorpommern), które wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy.
Miasta
Do największych miast Pomorza (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:
Meklemburgia-Pomorze Przednie
Współpraca międzynarodowa
Gminy Pomorza współpracują w ramach euroregionów Bałtyk i Pomerania. Niemal każde miasto posiada jedno lub więcej miast partnerskich z różnych części Europy i świata.
Zobacz też
- Gryfici
- Sobiesławice
- Kuchnia pomorska
Uwagi
Przypisy
- ↑ Labuda: Historia Pomorza do roku 1466.
- ↑ Lech Leciejewicz, Słowianie zachodni, Ossolineum, Wrocław 1989, ISBN 83-04-02690-2.
- ↑ „Pomerania provincia ex ipsa nominis etimología qualitatem sui situs indicare videtur. Nam ‘pome’ lingua Sclavorum ‘iuxta’ sonat vel ‘circa’ ‘moriz’ autem ‘mare’; inde ‘Pomerania’ quasi ‘Pomerizania’, id est: iuxta vel circa mare sita”, [w:] „Herbordi, vita Ottonis episcopi Babenbergensis. op. cit. Monumenta Poloniae Historica t. II. s. 72.
- ↑ The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition, 2000, Pomerania [1].
- ↑ Pommern, Werner Buchholz (red.), Berlin: Siedler, 1999, s. 23,24, ISBN 3-88680-272-8, OCLC 830242117.
- ↑ Annales Altahensis maiorum (Roczniki z Nieder Altaich), rok 1046 [dostęp 2016-02-03].
- ↑ Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 173.
Bibliografia
- Marian Biskupiński (ed.), Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, Instytut Zachodni, Poznań 1987
- Antoni Czubiński, Zbigniew Kulak (ed.), Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Instytut Zachodni, Poznań 1987
- Pomorze (archiwalna strona w języku niemieckim). archiv-vegelahn.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-09)].
- Pomorze Zachodnie w tysiącleciu. Praca zbiorowa / pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie. Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowego „Dokument” w Szczecinie, 2000, s. 159. ISBN 83-86992-75-1.
Linki zewnętrzne
- Archiwalna strona Fundacji Szwedzkiego Dziedzictwa Kulturowego na Pomorzu. pomorze-szwedzkie.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-23)].
- Pomorze słowiańskie, Pomorze germańskie. rozmowa z prof. Zygmuntem Szultką i prof. Bogdanem Wachowiakiem. sprawynauki.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-04)].
- Pomorze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 753.
| Rejencja koszalińska Regierungsbezirk Köslin |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Rejencja pilska (od 1938) Regierungsbezirk Grenzmark Posen-Westpreußen |
| ||||
| Rejencja stralsundzka (1818–1932) Regierungsbezirk Stralsund |
| ||||
| Rejencja szczecińska Regierungsbezirk Stettin |
|
Media użyte na tej stronie
Autor: Poznaniak, Popik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa Polski za panowania Mieszka I (ok. 960 - 992)
.svg)
Herb miasta Elbląga
Coat of arms of the city of Reda (upon Appendix no. 7 of Statute of the city of Reda from December 4, 2002)
: Herb miasta Redy (na podstawie Załącznika nr 7 do Statutu Miasta Redy z dnia 4 grudnia 2002)
- Herb miasta Redy przedstawia w polu błękitnym, na trójwzgórzu żółtym (złotym) kościół biały (srebrny), obramowania czarne.
ISO 639 Icon en.svg: Coat of arms of City of Wejherowo (upon Appendix no. 2 of Statute of city of Wejherowo from April 6, 2004)
Herb miasta Wejherowo (na podstawie Załącznika nr 2 do Statutu Miasta Wejherowo z dnia 6 kwietnia 2004) 
Herb Kwidzyna
(c) Krzysztoflew, CC-BY-SA-3.0
Administrative divisions including the name Pomerania today - Western part belonging to modern Germany, eastern part belonging to modern Poland.
Pomorze, pruska prowincja (1815-1945).
Herb Starogardu Gdańskiego
Herb miasta Stargard Szczeciński, zachodniopomorskie
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Promenade pier of Sopot, Poland
 Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID 637642.
|
Autor: Nikater, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Steep coast and beach at peninsula Darss West Beach near Ahrenshoop, Mecklenburg-Vorpommern, Germany. Pomerania Beach, as its part of the Pomeranian lands.
ISO 639 Icon en.svg: Coat of arms of Rumia (upon Appendix no. 2 of Statute of Town of Rumia from April 24, 2003)
CMYK colors: yellow-(0,15,100,0), red-(0,100,100,0), black-(0,0,0,100)
ISO 639 Icon pl.svg: Herb miasta Rumi (na podstawie Załącznika nr 2 do Statutu Miasta Rumi z dnia 24 kwietnia 2003)
Herb księstwa pomorskiego, za księcia Bogusława X
1. księstwa szczecińskiego (Szczecin)
2. właściwego księstwa pomorskiego (Kamień Pomorski)
3. księstwa kaszubskiego, pod pojęciem Kaszuby rozumie się miejscową nazwę Pomorza (Koszalin, Szczecinek)
4. księstwa wendyjskiego - (Sławno, Słupsk)
5. księstwa rugijskiego (Bergen auf Rügen)
6. władztwa Uznam (Uznam)
7. ziemi bardzkiej (Barth)
8. hrabstwa choćkowskiego (Gützkow)
Autor: unknown, Licencja:
