Popłoch pospolity

Popłoch pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

popłoch

Gatunek

popłoch pospolity

Nazwa systematyczna
Onopordum acanthium L.
Sp. Pl. 827. 1753
Synonimy

Popłoch pospolity (Onopordum acanthium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi z obszaru śródziemnomorsko-irano-turańskiego[4]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach[5]. W Europie najstarszego znaleziska archeologiczne pochodzą z epoki żelaza (okres halsztadzki)[4]. W XIX wieku do Ameryki Północnej i Australii. Na kontynentach tych stał się uciążliwym chwastem[6]. We florze Polski jest archeofitem, dość pospolicie występującym na całym niżu i w niższych położeniach górskich[4].

Morfologia

Łodyga
Wzniesiona, gruba, rozgałęziająca się, o wysokości 0,3-2 m. Jest szeroko i kolczasto oskrzydlona oraz wełnisto owłosiona[7].
Liście
Szarozielone. Dolne krótkoogonkowe, o długości do 30 cm, szerokoeliptyczne i zatokowo klapowane, a brzegi blaszki liściowej mają kolczasto ząbkowane. Górne są podługowate lub wąskoeliptyczne, o blaszce na brzegach zatokowato wykrawanej i również kolczasto ząbkowanej. Podobnie jak łodyga są biało, wełnisto owłosione. Wszystkie liście zbiegają po łodydze[4].
Kwiaty
Zebrane w duże (3-5 cm długości i szerokości) koszyczki pojedynczo wyrastające na szczytach pędów. Okrywa jest równowąska, o purpurowych, odstających i kolących listkach (2-4 mm szerokości). Mięsiste dno koszyczka bez plewinek. Znajdują się w nim głębokie dołeczki o ząbkowanych brzegach. Wszystkie kwiaty w koszyczku są jasnopurpurowe, rurkowate, o koronie do 2 cm długiej[8][9].
Owoc
O długości do 6 mm, jajowaty, czworokanciasty z uciętym szczytem, poprzecznymi zmarszczkami i szczecinkowatym puchem kielichowym dwukrotnie dłuższym od owocu[4].

Biologia i ekologia

Rozwój
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza różyczkę liściową, która zimuje. W drugim roku wyrasta z niej pęd kwiatowy. Po wydaniu owoców roślina obumiera[4]. Roślina miododajna. Kwitnie od lipca do sierpnia, ma przedprątne kwiaty[10]. Roślina wiatrosiewna, wytwarzająca od 8400 do 40 tys. nasion[6].
Siedlisko
Siedliska ruderalne: przydroża, przychacia, pastwiska, nieużytki, kamieniołomy, tereny kolejowe. Występuje najczęściej na glebach piaszczystych w miejscach słonecznych, suchych i ciepłych[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu roślinnego Onopordetum acanthii[11].
Cechy fitochemiczne
Roślina trująca: ziele oraz korzeń zawierają olejki eteryczne, flawonoidy, pochodne kumaryny, żywicę, inulinę i śladowe ilości alkaloidów[9].
Genetyka i zmienność
Liczba chromosomów (2n = 34[12]. W Europie Środkowej i Zachodniej oprócz formy typowej występują dwa podgatunki: subsp. ceretanum (Sennen) Arènes, subsp. gautieri (Rouy) Bonnier[3]. Gatunek ten tworzy też szereg mieszańców z innymi gatunkami z rodzaju, występują one jednak poza granicami Polski[13].
Korelacje międzygatunkowe
Pasożytują na nim niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces depressus i Podosphaera xanthii powodujące mączniaka prawdziwego, Puccinia acanthii powodujący rdzę[14] i Ramularia cynarae emend powodujący plamistość liści[15]. Na pędach żeruje kilka gatunków mszyc, owadów minujących i innych, na kwiatach niektóre gatunki muchówek[14].

Zastosowanie i uprawa

  • Ze względu na swoje szarozielone ubarwienie bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Wymaga przepuszczalnej gleby i słonecznego stanowiska. Jest w pełni mrozoodporny. Uprawia się go z nasion lub przez odrosty korzeniowe[16].
  • Nieco gorzkie korzenie, a także młode odrośla, przyrządza się jako jarzynę. Wielkie koszyczki kwiatowe nadają się w młodym stanie do przyrządzania jak karczochy. Podobnie spożywane jest mięsiste dno koszyczka, które zawiera zamiast skrobi znacznie zdrowszą dla diabetyków inulinę[7].

Udział w kulturze

Popłoch pospolity jest rośliną-symbolem narodowym Szkocji, widnieje na najważniejszym odznaczeniu Szkocji – Orderze Ostu, poza tym jest motywem obecnym w zdobieniach budynków, pamiątek i strojów szkockich. W naszym piśmiennictwie zwykle podaje się, że chodzi o oset, co jest jednak błędem we współczesnym nazewnictwie. Uzasadnieniem dla tego przekręcenia nazw może być niezręczność określania Najstarszego i Najszlachetniejszego Orderu szkockiego mianem "Orderu Popłochu"[17][18]. Popłoch natomiast bywał nazywany ostem w dawnych tekstach[19].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2018-03-27].
  4. ↑ a b c d e f g Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  5. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-27].
  6. ↑ a b Global Invasive Species Database: Onopordum acanthium (ang.). 2005. [dostęp 2007-12-04].
  7. ↑ a b Jürke Grau: Zioła i owoce leśne. Reinhard Jung, Bertram Münker. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-274-0.
  8. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  9. ↑ a b Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  10. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  11. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  12. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  13. ↑ J.-P. Lonchamp: Index Synonymique de la Flore de France (fr.). 1999. [dostęp 2007-12-04].
  14. ↑ a b Plant parasites of Europe (ang.). [dostęp 2018-03-27].
  15. ↑ Malcolm Storey: Onopordum acanthium L. (Cotton Thistle). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-27].
  16. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  17. ↑ Szkocja.net: Oset – symbol Szkocji (pol.). 2007. [dostęp 2007-12-04].
  18. ↑ R. Antoszewski: Order Ostu (pol.). 2007. [dostęp 2007-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 października 2007)].
  19. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich: zawierający ludowe oraz ..., Tom 1 i 2. Warszawa: Nakładem Autora; Skład Główny w Warszawie w księgarni E. Wendego i S-ki, 1894, s. 537.

Media użyte na tej stronie

Onopordum acanthium-Fürth2.jpg
Autor: Benutzer:Drahkrub, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Onopordum acanthium (Eselsdistel). Standort: Fürth
20150508Onopordum acanthium2.jpg
Autor:
AnRo0002
, Licencja: CC0
Eselsdistel (Onopordum acanthium) in Hockenheim
Onopordum acanthium Sturm14.jpg

Onopordum acanthium L.

Original Description
Gemeine Eselsdistel, Onopordon acanthium
20150921Onopordum acanthium3.jpg
Autor:
AnRo0002
, Licencja: CC0
Eselsdistel (Onopordum acanthium) bei Reilingen