Poprad (miasto)

Poprad

(c) pl, CC BY-SA 3.0 Plac św. Idziego w Popradzie. Po prawej renesansowa dzwonnica (1658), w głębi kościół św. Idziego (XIII w.)
Herb
Państwo	Słowacja
Kraj	preszowski
Powiat	Poprad
Region	Spisz
Burmistrz	Anton Danko
Powierzchnia	63,09[1] km²
Wysokość	684[2] m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	49 430[3] 786,82[4] os./km²
Nr kierunkowy	+421 52[2]
Kod pocztowy	058 01[2]
Tablice rejestracyjne	PP
Położenie na mapie kraju preszowskiego Poprad
Położenie na mapie Słowacji Poprad
49°03′24″N 20°17′51″E/49,056667 20,297500
Strona internetowa

Centrum miasta w Popradzie

Poprad (węg. Poprád, niem. Deutschendorf) – miasto powiatowe na Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz. Największe miasto tego regionu. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców przekraczającą 50 tys., Poprad zajmował dziesiąte miejsce wśród najludniejszych słowackich miast.

Położenie

Poprad leży na wysokości 672 m n.p.m. nad rzeką Poprad, w Kotlinie Popradzkiej i u południowych podnóży Tatr.

Historia

Okolice dzisiejszego Popradu, już wtedy zasiedlone, do połowy XIII wieku znajdowały się w granicach Polski. Prawdopodobnie po najazdach tatarskich w I połowie XIII w. wkroczyli tam Węgrzy, którzy na zniszczone przez najazdy tereny sprowadzili osadników narodowości niemieckiej. Zakładali oni nowe osiedla, często sąsiadujące z dawnymi słowiańskimi, jak również zaludniali osady już istniejące, nierzadko tworząc w nich większość. Na terenie dzisiejszego Popradu istniało kilka takich osad:

• właściwy Poprad (niem. Deutschendorf), wzmiankowany w 1256, w którym Niemcy tworzyli większość aż do XVII wieku, w 1921 – 34%, w 1940 – 15%^[5],
• Maciejowce (słow. Spišské Matejovce, niem. Matzdorf), wzmiankowane w 1251, o ludności niemal wyłącznie niemieckiej; jeszcze w okresie międzywojennym ich potomkowie stanowili ok. 60% mieszkańców miejscowości^[5],
• Spiska Sobota (słow. Spišská Sobota, niem. Georgenberg), wzmiankowana w 1256; najważniejsza z osad, ośrodek handlowy i targowy, konkurujący nawet z Lewoczą i Kieżmarkiem, w 1921 43% mieszkańców było Niemcami, w 1940 już tylko 15%^[5],
• Wielka (słow. Veľká, niem. Felka), wzmiankowana w 1268; początkowo największa z osad, która jednak upadła po katastrofalnym pożarze w 1556, w 1921 30% ludności niemieckiej, w 1940 12%^[5],
• Straże (słow. Stráže pod Tatrami, niem. Michelsdorf), wzmiankowane w 1276, stanowiące początkowo strażnicę na granicy polsko-węgierskiej, w 1921 42% Niemców, w 1940 25%^[5],
• Kwietnica (słow. Kvetnica).

Miejscowości te, z wyjątkiem Kwietnicy, w 1412 zostały zastawione królowi polskiemu w ramach tzw. zastawu spiskiego, co przyczyniło się do ich rozwoju. Stanowiły część polskiego starostwa spiskiego. W granicach Polski znajdowały się formalnie do 1772, choć teren ten został zajęty przez Austriaków już w 1769 r. Później zostały włączone do Węgier.

Od XVI do XVIII wieku w okolicy wydobywano miedź. W XIX wieku rozwinęła się Kwietnica, która do dziś jest kurortem i uzdrowiskiem. Aż do końca XIX wieku wszystkie osady były podobnej wielkości, a najbardziej znaczącą spośród nich była Spiska Sobota – siedziba władz powiatu. Jednak już w 1871 przeprowadzono przez Poprad linię kolejową z Bogumina do Koszyc, co spowodowało dynamiczny rozwój Popradu, który już na początku XX wieku stał się największym miastem, daleko dystansując pozostałe osady. W 1908 powstała elektryczna kolejka łącząca miasto z letniskami w Wysokich Tatrach. W 1918 miasto znalazło się w granicach nowo powstałej Czechosłowacji. W 1927 r. siedzibę władz powiatu przeniesiono ze Spiskiej Soboty do Popradu. Podczas II wojny światowej w Popradzie mieścił się niewielki obóz koncentracyjny. W 1944 Niemcy zamieszkujący te tereny uciekli na zachód przed zbliżającą się Armią Czerwoną, która wkroczyła na tereny w styczniu 1945. W 1946 połączono Poprad ze Spiską Sobotą i z Wielką, w 1960 przyłączono Straże, w 1974 Maciejowce.

Współczesność

Dziś Poprad jest węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem przemysłowym – swoje oddziały mają tu m.in. Whirlpool, Tatravagónka, Tatramat, Pivovar Poprad, BOP i Perkins. Nie ma tu miejscowej wyższej uczelni, ale są oddziały City University Bellevue z USA, Uniwersytetu Macieja Bela w Bańskiej Bystrzycy i Uniwersytetu Katolickiego w Rużomberku. Istnieje tu Muzeum Podtatrzańskie (Podtatranské múzeum). Od 1993 co roku odbywa się w Popradzie międzynarodowy festiwal filmów o górach.

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, drzewny oraz chemiczny^[6].

Dzielnice miasta

Obecnie miasto Poprad składa się z pięciu dawnych samodzielnych miast i jednej osady

1. Staré Mesto (właściwy Poprad, niem. Deutschendorf),
2. Spiska Sobota (Spišská Sobota, węg. Szepesszombat, niem. Georgenberg),
3. Straże pod Tatrami (Stráže, węg. Strázsa),
4. Wielka (Veľká, niem. i węg. Felka),
5. Maciejowce (Matejovce, węg. Mateóc, niem. Matzdorf),
6. Kwietnica (Kvetnica, niem. Blumental).

Zabytki

Kościół ewangelicki Św. Trójcy

W centrum Popradu zwraca uwagę pięknie odrestaurowany rynek o soczewkowatym planie, otoczony barokowymi i klasycystycznymi domami, stawianymi na średniowiecznych jeszcze parcelach. Nad rynkiem dominuje wczesnogotycki (według niektórych źródeł późnoromański) kościół pw. św. Idziego z końca XIII w. (zachowana część starych murów wieży i nawy), przebudowany w XV w. Z okresu tej przebudowy pochodzą cenne malowidła ścienne, w tym malowidło na łuku tęczowym, będące najstarszą znaną panoramą Tatr Wysokich. Wystrój wnętrza w większości rokokowy. Ze starego wyposażenia zachowała się brązowa, gotycka chrzcielnica z 1439 r. Nieopodal kościoła wznosi się renesansowa dzwonnica z 1658 r., oraz Immaculata (figura MB Niepokalanej), nieco dalej otoczony parkiem klasycystyczny kościół ewangelicki św. Trójcy. W mieście zachowała się również neoklasycystyczna synagoga.

Rezerwatem architektury (sł. pamiatková rezervácia) o średniowiecznym charakterze jest Spiska Sobota. W kościele pw. św. Jerzego zachowało się gotyckie wyposażenie, w tym ołtarze z ołtarzem głównym dłuta Mistrza Pawła z Lewoczy.

Bardzo cenny jest ołtarz z kościoła w Maciejowcach z połowy XV wieku. Zachowała się tu renesansowa dzwonnica, częściowo przebudowana w stylu klasycystycznym.

W dzielnicy Straże pod Tatrami godne uwagi są liczne, pierwotnie renesansowe i barokowe, domy mieszczańskie, wzniesione na średniowiecznych działkach. Większość z nich przebudowana w ciągu XIX w. w stylu klasycystycznym. Gotycki kościół z XIV w. przebudowany został w XVII stuleciu w stylu barokowym.

Demografia

Obecnie (2001) ludność Popradu stanowią niemal wyłącznie Słowacy (94,1%), choć rośnie odsetek ludności cygańskiej (2,1%). W dalszej kolejności są Czesi (ok. 1%), Węgrzy (0,2%), Niemcy (0,2%), Rusini (0,1%), Ukraińcy (0,1%), Polacy (0,1%). Aż do 1944 sporą część ludności dzisiejszego Popradu stanowili Niemcy – w 1921 od 30 do 60%, w 1940 od 15 do 61%^[5]. Jeszcze w 1772 Niemcy tworzyli na tym terenie znaczną większość, potem ich odsetek powoli spadał, ale aż do 1944 byli najbardziej znaczącą ludnością niesłowiańską^[5]. Większość uciekła przed wkroczeniem Armii Czerwonej, niemal wszystkich pozostałych (w tym tych, którzy wrócili po przejściu frontu) wysiedlono w końcu lat 40. XX wieku^[7]. Obecnie (2001) żyje ich w Popradzie 119^[8].

65,9% mieszkańców jest wyznania rzymskokatolickiego, 16,8% mieszkańców nie podaje wyznania, 7,3% to luteranie (dane z roku 2001).

Komunikacja

Przez Poprad przebiega droga krajowa nr 18 (międzynarodowa E50), prowadząca od granicy z Czechami przez Żylinę do Michalovców nad granicą z Ukrainą. Krzyżuje się z nią droga krajowa nr 67 biegnąca z Rožňavy do granicy z Polską w pobliżu Tatranskej Javoriny.

W mieście na stacji Poprad-Tatry zbiegają się również linie kolejowe z Pragi, Żyliny, Koszyc i Pławca. W mieście zaczyna się Tatranská elektrická železnica – linia wąskotorowej kolejki, łączącej Poprad z osiedlami wchodzącymi w skład miasta Wysokie Tatry.

W Popradzie znajduje się najwyżej położone w Europie (718 m n.p.m.) lotnisko międzynarodowe – Tatry-Poprad (TAT), obsługujące 10–16 tys. pasażerów rocznie.

Turystyka

Widok na Tatry z Popradu

Aqua City w Popradzie

Poprad jest centrum turystyki, przede wszystkim tatrzańskiej, oraz sportu i wypoczynku. W 2004 w mieście otwarto aquapark AquaCity napełniany wodami ze źródeł termalnych. Cały kompleks jest ekologiczny – zasilany wodą geotermalną i energią słoneczną. Codziennie na zakończenie dnia w AquaCity odbywa się pokaz laserowy w podświetlanych basenach z hydromasażem. Okolice miasta przecinają ścieżki rowerowe. W samym mieście (w Kwietnicy) i w najbliższej okolicy działa wiele ośrodków narciarskich.

Można tu znaleźć miejsca takie jak muzea i galerie jak choćby^[9]:

• Galeria Tatrzańska
• Muzeum Podtatrzańskie
• Muzeum w Spiskiej Sobocie

Znani mieszkańcy miasta i osoby związane z nim

• Mária Gáliková – lekkoatletka
• Daniela Hantuchová – tenisistka
• Pavol Hurajt – biatlonista
• Andrej Kiska – były prezydent Słowacji
• Oliver Oravec - biskup katolicki

Sport

• HK Poprad – klub hokejowy
• HC Lev Poprad – klub hokejowy

Miasta partnerskie

• Albertville, Francja
• Uście nad Orlicą, Czechy
• Zakopane, Polska
• Wysokie Tatry, Słowacja
• Szarvas, Węgry
• Zwijndrecht, Holandia
• Omiš, Chorwacja

Zobacz też

• Herb miasta Poprad

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta (dostępna również w języku polskim)
• Panorama najstarszej części Popradu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-08)].