Poprad (miasto)

Poprad
Ilustracja
(c) pl, CC BY-SA 3.0

Plac św. Idziego w Popradzie. Po prawej renesansowa dzwonnica (1658), w głębi kościół św. Idziego (XIII w.)
Herb
Herb
Państwo

 Słowacja

Kraj

 preszowski

Powiat

Poprad

Region

Spisz

Burmistrz

Anton Danko

Powierzchnia

63,09[1] km²

Wysokość

684[2] m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


49 430[3]
786,82[4] os./km²

Nr kierunkowy

+421 52[2]

Kod pocztowy

058 01[2]

Tablice rejestracyjne

PP

Położenie na mapie kraju preszowskiego
Mapa konturowa kraju preszowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Poprad”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Poprad”
Ziemia49°03′24″N 20°17′51″E/49,056667 20,297500
Strona internetowa
Centrum miasta w Popradzie

Poprad (węg. Poprád, niem. Deutschendorf) – miasto powiatowe na Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Spisz. Największe miasto tego regionu. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców przekraczającą 50 tys., Poprad zajmował dziesiąte miejsce wśród najludniejszych słowackich miast.

Położenie

Poprad leży na wysokości 672 m n.p.m. nad rzeką Poprad, w Kotlinie Popradzkiej i u południowych podnóży Tatr.

Historia

Okolice dzisiejszego Popradu, już wtedy zasiedlone, do połowy XIII wieku znajdowały się w granicach Polski. Prawdopodobnie po najazdach tatarskich w I połowie XIII w. wkroczyli tam Węgrzy, którzy na zniszczone przez najazdy tereny sprowadzili osadników narodowości niemieckiej. Zakładali oni nowe osiedla, często sąsiadujące z dawnymi słowiańskimi, jak również zaludniali osady już istniejące, nierzadko tworząc w nich większość. Na terenie dzisiejszego Popradu istniało kilka takich osad:

  • właściwy Poprad (niem. Deutschendorf), wzmiankowany w 1256, w którym Niemcy tworzyli większość aż do XVII wieku, w 1921 – 34%, w 1940 – 15%[5],
  • Maciejowce (słow. Spišské Matejovce, niem. Matzdorf), wzmiankowane w 1251, o ludności niemal wyłącznie niemieckiej; jeszcze w okresie międzywojennym ich potomkowie stanowili ok. 60% mieszkańców miejscowości[5],
  • Spiska Sobota (słow. Spišská Sobota, niem. Georgenberg), wzmiankowana w 1256; najważniejsza z osad, ośrodek handlowy i targowy, konkurujący nawet z Lewoczą i Kieżmarkiem, w 1921 43% mieszkańców było Niemcami, w 1940 już tylko 15%[5],
  • Wielka (słow. Veľká, niem. Felka), wzmiankowana w 1268; początkowo największa z osad, która jednak upadła po katastrofalnym pożarze w 1556, w 1921 30% ludności niemieckiej, w 1940 12%[5],
  • Straże (słow. Stráže pod Tatrami, niem. Michelsdorf), wzmiankowane w 1276, stanowiące początkowo strażnicę na granicy polsko-węgierskiej, w 1921 42% Niemców, w 1940 25%[5],
  • Kwietnica (słow. Kvetnica).

Miejscowości te, z wyjątkiem Kwietnicy, w 1412 zostały zastawione królowi polskiemu w ramach tzw. zastawu spiskiego, co przyczyniło się do ich rozwoju. Stanowiły część polskiego starostwa spiskiego. W granicach Polski znajdowały się formalnie do 1772, choć teren ten został zajęty przez Austriaków już w 1769 r. Później zostały włączone do Węgier.

Od XVI do XVIII wieku w okolicy wydobywano miedź. W XIX wieku rozwinęła się Kwietnica, która do dziś jest kurortem i uzdrowiskiem. Aż do końca XIX wieku wszystkie osady były podobnej wielkości, a najbardziej znaczącą spośród nich była Spiska Sobota – siedziba władz powiatu. Jednak już w 1871 przeprowadzono przez Poprad linię kolejową z Bogumina do Koszyc, co spowodowało dynamiczny rozwój Popradu, który już na początku XX wieku stał się największym miastem, daleko dystansując pozostałe osady. W 1908 powstała elektryczna kolejka łącząca miasto z letniskami w Wysokich Tatrach. W 1918 miasto znalazło się w granicach nowo powstałej Czechosłowacji. W 1927 r. siedzibę władz powiatu przeniesiono ze Spiskiej Soboty do Popradu. Podczas II wojny światowej w Popradzie mieścił się niewielki obóz koncentracyjny. W 1944 Niemcy zamieszkujący te tereny uciekli na zachód przed zbliżającą się Armią Czerwoną, która wkroczyła na tereny w styczniu 1945. W 1946 połączono Poprad ze Spiską Sobotą i z Wielką, w 1960 przyłączono Straże, w 1974 Maciejowce.

Współczesność

Dziś Poprad jest węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem przemysłowym – swoje oddziały mają tu m.in. Whirlpool, Tatravagónka, Tatramat, Pivovar Poprad, BOP i Perkins. Nie ma tu miejscowej wyższej uczelni, ale są oddziały City University Bellevue z USA, Uniwersytetu Macieja Bela w Bańskiej Bystrzycy i Uniwersytetu Katolickiego w Rużomberku. Istnieje tu Muzeum Podtatrzańskie (Podtatranské múzeum). Od 1993 co roku odbywa się w Popradzie międzynarodowy festiwal filmów o górach.

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, drzewny oraz chemiczny[6].

Dzielnice miasta

Obecnie miasto Poprad składa się z pięciu dawnych samodzielnych miast i jednej osady

  1. Staré Mesto (właściwy Poprad, niem. Deutschendorf),
  2. Spiska Sobota (Spišská Sobota, węg. Szepesszombat, niem. Georgenberg),
  3. Straże pod Tatrami (Stráže, węg. Strázsa),
  4. Wielka (Veľká, niem. i węg. Felka),
  5. Maciejowce (Matejovce, węg. Mateóc, niem. Matzdorf),
  6. Kwietnica (Kvetnica, niem. Blumental).

Zabytki

Kościół ewangelicki Św. Trójcy

W centrum Popradu zwraca uwagę pięknie odrestaurowany rynek o soczewkowatym planie, otoczony barokowymi i klasycystycznymi domami, stawianymi na średniowiecznych jeszcze parcelach. Nad rynkiem dominuje wczesnogotycki (według niektórych źródeł późnoromański) kościół pw. św. Idziego z końca XIII w. (zachowana część starych murów wieży i nawy), przebudowany w XV w. Z okresu tej przebudowy pochodzą cenne malowidła ścienne, w tym malowidło na łuku tęczowym, będące najstarszą znaną panoramą Tatr Wysokich. Wystrój wnętrza w większości rokokowy. Ze starego wyposażenia zachowała się brązowa, gotycka chrzcielnica z 1439 r. Nieopodal kościoła wznosi się renesansowa dzwonnica z 1658 r., oraz Immaculata (figura MB Niepokalanej), nieco dalej otoczony parkiem klasycystyczny kościół ewangelicki św. Trójcy. W mieście zachowała się również neoklasycystyczna synagoga.

Rezerwatem architektury (sł. pamiatková rezervácia) o średniowiecznym charakterze jest Spiska Sobota. W kościele pw. św. Jerzego zachowało się gotyckie wyposażenie, w tym ołtarze z ołtarzem głównym dłuta Mistrza Pawła z Lewoczy.

Bardzo cenny jest ołtarz z kościoła w Maciejowcach z połowy XV wieku. Zachowała się tu renesansowa dzwonnica, częściowo przebudowana w stylu klasycystycznym.

W dzielnicy Straże pod Tatrami godne uwagi są liczne, pierwotnie renesansowe i barokowe, domy mieszczańskie, wzniesione na średniowiecznych działkach. Większość z nich przebudowana w ciągu XIX w. w stylu klasycystycznym. Gotycki kościół z XIV w. przebudowany został w XVII stuleciu w stylu barokowym.

Demografia

RokŁączniePoprad (stare miasto)Spiska SobotaWielkaMaciejowceStraże pod TatramiKwietnica
18694 6141 0658031 218931597
18804 5761 0388231 173941823
18904 4801 1607641 193867496
19005 0631 5308531 120980580
19106 8262 2839771 3581 609599
19217 4302 2816321 8081 662632
193010 9874 0292 0742 5301 593761
194012 2623 9662 5063 5361 476778
195012 5905 4921 5492 7261 613718492
196116 1808 4471 5073 1022 148783193
197023 44715 7221 4152 9242 260815311
198038 07729 3751 8323 9371 992600341
199152 91442 5992 6464 1232 802531213
200554 41943 1502 8424 6562 881653237

Obecnie (2001) ludność Popradu stanowią niemal wyłącznie Słowacy (94,1%), choć rośnie odsetek ludności cygańskiej (2,1%). W dalszej kolejności są Czesi (ok. 1%), Węgrzy (0,2%), Niemcy (0,2%), Rusini (0,1%), Ukraińcy (0,1%), Polacy (0,1%). Aż do 1944 sporą część ludności dzisiejszego Popradu stanowili Niemcy – w 1921 od 30 do 60%, w 1940 od 15 do 61%[5]. Jeszcze w 1772 Niemcy tworzyli na tym terenie znaczną większość, potem ich odsetek powoli spadał, ale aż do 1944 byli najbardziej znaczącą ludnością niesłowiańską[5]. Większość uciekła przed wkroczeniem Armii Czerwonej, niemal wszystkich pozostałych (w tym tych, którzy wrócili po przejściu frontu) wysiedlono w końcu lat 40. XX wieku[7]. Obecnie (2001) żyje ich w Popradzie 119[8].

65,9% mieszkańców jest wyznania rzymskokatolickiego, 16,8% mieszkańców nie podaje wyznania, 7,3% to luteranie (dane z roku 2001).

Komunikacja

Przez Poprad przebiega droga krajowa nr 18 (międzynarodowa E50), prowadząca od granicy z Czechami przez Żylinę do Michalovców nad granicą z Ukrainą. Krzyżuje się z nią droga krajowa nr 67 biegnąca z Rožňavy do granicy z Polską w pobliżu Tatranskej Javoriny.

W mieście na stacji Poprad-Tatry zbiegają się również linie kolejowe z Pragi, Żyliny, Koszyc i Pławca. W mieście zaczyna się Tatranská elektrická železnica – linia wąskotorowej kolejki, łączącej Poprad z osiedlami wchodzącymi w skład miasta Wysokie Tatry.

W Popradzie znajduje się najwyżej położone w Europie (718 m n.p.m.) lotnisko międzynarodowe – Tatry-Poprad (TAT), obsługujące 10–16 tys. pasażerów rocznie.

Turystyka

Widok na Tatry z Popradu
Aqua City w Popradzie

Poprad jest centrum turystyki, przede wszystkim tatrzańskiej, oraz sportu i wypoczynku. W 2004 w mieście otwarto aquapark AquaCity napełniany wodami ze źródeł termalnych. Cały kompleks jest ekologiczny – zasilany wodą geotermalną i energią słoneczną. Codziennie na zakończenie dnia w AquaCity odbywa się pokaz laserowy w podświetlanych basenach z hydromasażem. Okolice miasta przecinają ścieżki rowerowe. W samym mieście (w Kwietnicy) i w najbliższej okolicy działa wiele ośrodków narciarskich.

Można tu znaleźć miejsca takie jak muzea i galerie jak choćby[9]:

  • Galeria Tatrzańska
  • Muzeum Podtatrzańskie
  • Muzeum w Spiskiej Sobocie

Znani mieszkańcy miasta i osoby związane z nim

Sport

Miasta partnerskie

Zobacz też

  • Herb miasta Poprad

Przypisy

  1. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva - obce [om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)]. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  2. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  3. Statistical Office of the Slovak Republic: Počet obyvateľov podľa pohlavia – obce (ročne). 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic: Hustota obyvateľstva – obce. 2022-03-31. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  5. a b c d e f g Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 68.
  6. Poprad, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-05].
  7. Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 14–17.
  8. Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005.
  9. Grzegorz Dzięgielewski: Poprad-muzea i galerie. 2013. [dostęp 2013-05-07]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Prešov Region - outline map.svg
Autor: Caroig, Licencja: CC BY-SA 3.0
Outline map of the prešov Region, Slovakia, ready for the Geobox template, calibrated at en:Template:Geobox locator Prešov Region
Presovsky vlajka.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
AquaCityPoprad.JPG
Aqua City in Poprad, Slovakia
Square of Poprad 5.jpg
Autor: Kristo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Saint Egidius square in Poprad
2003-12 View from Poprad.png
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 2.5
View from Poprad on the mountains.
Poprad H36-18.jpg
(c) pl, CC BY-SA 3.0
Poprad, pl. św. Idziego, po prawej renesansowa dzwonnica, w głębi kościół św. Idziego
Poprad centrum 01.JPG
Autor: Cepom, Licencja: CC BY-SA 3.0
Námestie sv. Egídia v Poprade. V pozadí evanjelický kostol