Pradědská hornatina

Pradědská hornatina
Masyw Pradziada

Masyw Pradziada część pasma górskiego Wysokiego Jesionika
Mapa Masywu Pradziada na tle pasma Wysokiego Jesionika
Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Masyw Czeski
Podprowincja	Sudety z Przedgórzem Sudeckim
Makroregion	Sudety Wschodnie
Mezoregion	Wysoki Jesionik cz. Hrubý Jeseník
Mikroregion(y)	Pradědská hornatina pol. Masyw Pradziada
Zajmowane jednostki administracyjne	Czechy

Pradědská hornatina (pol. Masyw Pradziada^[1], niem. Altvaterbergland) – mikroregion wchodzący w skład pasma górskiego Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w Sudetach Wschodnich, na pograniczu Moraw i Śląska. Graniczy od północnego wschodu z Masywem Orlíka (cz. Medvědská hornatina), od północnego zachodu z Masywem Keprníka (cz. Keprnická hornatina), od północy z Górami Opawskimi (cz. Zlatohorská vrchovina), od południowego zachodu z Hanušovicką vrchoviną, a od wschodu i południowego wschodu z Niskim Jesionikiem (cz. Nízký Jeseník).

Charakterystyka

Widok na grzbiet boczny i główny Masywu Pradziada

Jest to jeden z trzech mikroregionów pasma Wysokiego Jesionika o średniej wysokości 953 m n.p.m. z najwyższym szczytem Pradziad (cz. Praděd), który jest jednocześnie najwyższym szczytem Moraw i Śląska^[2]. Od Masywu Keprníka oddziela go przełęcz Červenohorské sedlo, od Masywu Orlíka przełęcze: Videlské sedlo, Kóta i Hvězda, a od Hanušovickiej vrchoviny przełęcz Skřítek^[3].

Masyw Pradziada składa się z grzbietu głównego (grzebienia) masywu góry Pradziad z rozgałęzieniami, biegnącego od przełęczy Červenohorské sedlo przy górze Velký Klínovec do ostatniego szczytu grzebienia Ztracené skály, blisko przełęczy Skřítek, oraz grzbietu bocznego z główną górą Dlouhé stráně biegnącego od góry Hubertka do przełęczy Vlčí sedlo^[3].

Budowa geologiczna

Pod względem geologicznym Masyw Pradziada zbudowany jest ze skał metamorficznych, głównie: gnejsów, migmatytów, łupków łyszczykowych, amfibolitów, kwarcytów, fyllitów, marmurów i in.^[4]

Rzeźba terenu

Szczyty

Wieża telewizyjna Praděd

Widok na górę Vysoká hole

Widok ze szlaku rowerowego na stoku góry Velká Jezerná na górę Vysoká hole i szczyt Kamzičník, z lewej stok Divoký kámen

Widok ze stoku góry Velká Jezerná na szczyt Velký Děd

W Masywie Pradziada znajduje się 136 określonych i nazwanych szczytów, w tym 73 o wysokości powyżej 1000 m n.p.m.^[5][3]:

Lista szczytów Masywu Pradziada

Lp. Szczyt Wysokość m n.p.m. 1 Pradziad (cz. Praděd) 1491 2 Vysoká hole 1465 3 Vysoká hole – JZ 1465 4 Petrovy kameny 1447 5 Kamzičník 1420 6 Velký Děd 1408 7 Velký Máj 1385 8 Malý Děd 1369 9 Jelení hřbet 1367 10 Břidličná hora 1358 11 Praděd – V 1357 12 Dlouhé stráně 1354 13 Mravenečník 1344 14 Vřesník 1343 15 Pecný 1334 16 Zámčisko 1325 17 Pec 1311 18 Velký Jezerník 1309 19 Velký Jezerník – J 1308 20 Velký Jezerník – JZ 1297 21 Divoký kámen 1286 22 Malá Jezerná 1271 23 Temná 1264 24 Zámčisko – S 1264 25 Medvědí hřbet 1261 26 Nad Vodopádem 1256 27 Ztracené kameny 1251 28 Kamenec (1) 1250 29 Velká Jezerná 1249 30 Velká Jezerná – JV 1239 31 Ostrý vrch 1230 32 Jelenka 1214 33 Homole 1209 34 Malý Jezerník 1209 35 Homole – SV 1206 36 Hubertka 1198 37 Sokol 1191 38 Malý Máj – SZ 1188 39 Ostružná 1185 40 Zelené kameny 1179 41 Velký Klín 1178 42 Kamzičí vrch 1173 43 Sokolí skála (1) 1170 44 Výrovka 1168 45 Rysí skála 1167 46 Velký Klínovec 1167 47 Medvědí hora 1164 48 Ztracené skály 1155 49 Prostřední vrch 1153 50 Tupý vrch 1123 51 Malý Jezerník – SZ 1120 52 Ostružná – S 1115 53 Malý Klín 1101 54 Velký Klín – JZ 1093 55 Jeřáb 1083 56 Čertova stěna 1082 57 Malý Máj 1082 58 Sokolí skála (2) 1064 59 Nad soutokem 1060 60 Hřbety 1058 61 Hradečná 1057 62 Nad Petrovkou 1050 63 Kozí hřbet 1041 64 Zámčisko – SZ 1040 65 Jelenec 1040 66 Ráztoka 1033 67 Skály pod Kopřivnou 1027 68 Soukenná 1026

Lp. Szczyt Wysokość m n.p.m. 69 Kamenec (2) 1023 79 Kopřivná 1019 71 Kopřivná – SZ 1017 72 Javorový vrch (2) 1016 73 Skalní tabule 1011 74 Čepel 998 75 Kamenný kostel 994 76 Strážka 994 77 Břidličná hora – SZ 984 78 Hřbety – JZ 980 79 Špičák 966 80 Klobouk 961 81 Jestřábí vrch 961 82 Smolný vrch 941 83 Ztracené skály – J 930 84 Kámen svobody 926 85 Javorový vrch (2) – JV 917 86 Kočičí skalka 917 87 Rudná hora 917 88 Dlouhý vrch 916 89 Kosov 905 90 Kluč 893 91 Kámen svobody – JV 892 92 Pod doly 871 93 Štěrkovec 870 94 Pod doly – SV 865 95 Skály (2) 864 96 Sutě 859 97 Nad kapličkou 855 98 Hřibovec 850 99 V javořinách 850 100 U pecí 850 101 Štěrkovec – J 846 102 U pecí – SZ 841 103 Sutě – JZ 837 104 Solný vrch 829 105 Novoveský vrch 827 106 Skalnatý 814 107 Jestřábí vrch – JZ 813 108 Jedlový vrch 808 109 Novoveský vrch – JV 804 110 Kozí hřbet – JZ 804 111 Ostroh 803 112 Kluč – JV 802 113 Solný vrch – JV 799 114 Ostroh – S 788 115 U rozhledny 783 116 Ostroh – SV 782 117 Solný vrch – V 765 118 Kapličkový vrch 761 119 Nad myslivnou 746 120 Lysá hora 744 121 Kalkzeche 744 122 Na stráni 730 123 Měděnec 729 124 Liščí díry 726 125 Na stráni – S 724 126 U hranic 713 127 Solný vrch – SV 692 128 Růžová stráň 670 129 Růžová stráň – SZ 670 130 Růžová stráň – J 664 131 Lysá hora – JZ 656 132 Růžová stráň – JV 636 133 Měděnec – J 626 134 Seč 618 135 Měděnec – JZ 591 136 Kocián 591

Przełęcze

Najwyżej położoną przełęczą w Masywie Pradziada oraz w całym paśmie Wysokiego Jesionika jest mało wybitna przełęcz pomiędzy szczytem głównym Vysoká hole i drugorzędnym Vysoká hole – JZ o wysokości 1461 m n.p.m.^[3]

Widok z przełęczy Sedlo u Petrových kamenů na szczyty gór Petrovy kameny i Pradziad

Ważniejsze przełęcze Masywu Pradziada[3]
Lp. Przełęcz Wysokość m n.p.m. 1 Sedlo u Petrových kamenů 1431 2 Sedlo nad Malým kotlem 1328 3 U Barborky 1317 4 Pláň 1311 5 Sedlo Velký Jezerník 1299 6 Sedlo pod Jelení studánkou 1203 7 Sedlo pod Májem 1155 8 Hřebenová 1120 9 Sedlo pod Malým Jezerníkem 1114 10 Mravenčí sedlo 1101	Lp. Przełęcz Wysokość m n.p.m. 11 Petrovka 1041 12 Červenohorské sedlo 1013 13 Kóta 1003 14 Videlské sedlo (Sedlo Videlský kříž) 930 15 Branka 921 16 Mravencovka 892 17 Skřítek 864 18 Hvězda 860 19 U obrázku 823 20 Vlčí sedlo 790

Wody

Grzbiet główny (grzebień) góry Pradziad (Masywu Pradziada), biegnący od przełęczy Skřítek do przełęczy Červenohorské sedlo jest częścią granicy Wielkiego Europejskiego Działu Wodnego, dzielącej zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego^[6].

Część północno-wschodnią odwadniają rzeki: Biała Głuchołaska (cz. Bělá) i Moravice^[3]. Część południowo-zachodnią rzeka Divoká Desná dopływ rzeki Desná^[3]. Wszystkie one mają tu swoje źródła. Biała Głuchołaska jest dopływem Nysy Kłodzkiej (cz. Kladská Nisa), która wpada do Odry. Desná jest dopływem Morawy (cz. Morava), która wpada do Dunaju.

Mają tu swoje źródła potoki, z których najważniejsze to: Bělokamenný p., Biała Opawa (cz. Bílá Opava), Česnekový p. (1), Česnekový p. (2)^[a], Kamenitý p., Kotelný p., Merta, Mlýnský p., Podolský p., Stříbrný p., Studený p. (1), Studený p. (2)^[b], Tříramenný p. i Volárka^[3].

Na rzece Divoká Desná zbudowano zaporę, której zbiornik wodny jest dolnym zbiornikiem elektrowni szczytowo-pompowej Dlouhé Stráně. Górny zbiornik utworzono na górze Dlouhé stráně^[3].

Natomiast w rezerwacie przyrody Vysoký vodopád na potoku Studený potok (1), płynącym pomiędzy stokami gór Velký Jezerník i Malý Děd znajduje się największy w Masywie Pradziada i Wysokim Jesioniku wodospad o nazwie Vysoký vodopád^[3].

Ochrona przyrody

Fragment narodowego rezerwatu przyrody Praděd

W 1969 roku, w Jesionikach (cz. Jeseníky) wydzielono obszar objęty ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), na którym w granicach Wysokiego Jesionika utworzono 4 narodowe rezerwaty przyrody, 15 rezerwatów przyrody, 1 narodowy pomnik przyrody i 4 pomniki przyrody, w celu ochrony utworów skalnych, ziemnych i roślinnych oraz rzadkich gatunków zwierząt.

Rezerwaty i pomniki przyrody

W Masywie Pradziada utworzono 2 narodowe rezerwaty przyrody, 5 rezerwatów przyrody, narodowy pomnik przyrody i pomnik przyrody^[3]:

• NRP Praděd (2031 ha)
• NRP Rašeliniště Skřítek (167 ha)
• RP Břidličná (652 ha)
• RP Pod Jelení studánkou (148 ha)
• RP Vysoký vodopád (141 ha)
• RP Bučina pod Františkovou myslivnou (25 ha)
• RP Růžová (25 ha)
• NPP Javorový vrch (84 ha)
• PP Zadní Hutisko (0,3 ha)

Miejscowości

Pawilon pijalnia wód w miejscowości Karlova Studánka, w dali widoczna góra Hradečná

Na obszarze Masywu Pradziada położone są następujące miejscowości^[3]:

• Dolní Moravice
• Karlova Studánka
• Kouty nad Desnou (część miejscowości Loučná nad Desnou)
• Loučná nad Desnou
• Malá Morávka
• Stará Ves
• Vernířovice

Schroniska i hotele górskie

Schronisko Švýcárna

W Masywie Pradziada znajdują się następujące hotele i schroniska turystyczne^[3]:

• Švýcárna na stoku góry Malý Děd, to najstarsze schronisko w Masywie Pradziada oraz w Wysokim Jesioniku
• na wieży telewizyjnej Praděd: hotel Praděd oraz na stoku góry Pradziad hotele górskie: Kurzovní chata i Barborka
• na stoku góry Petrovy kameny hotele górskie: Ovčárna i Figura oraz schronisko Sabinka
• na stoku góry Hubertka schronisko Františkova myslivna

Na przełęczy Červenohorské sedlo znajduje się jeden hotel górski Červenohorské Sedlo oraz baza pensjonatów. Natomiast w miejscowościach zlokalizowane są wyłącznie pensjonaty i hotele.

Poza tym na obszarze Masywu Pradziada znajduje się kilkadziesiąt chat rozsianych na stokach gór, jednak nie mają one charakteru typowych schronisk, a zalicza się je do tzw. chat łowieckich^[7].

Zobacz też

• Szczyty Wysokiego Jesionika

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Banaszkiewicz, Jerzy Parzewski: Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019. ISBN 978-83-7605-941-9. OCLC 1150586280. (pol. • cz.).
• Waldemar Brygier, Adam Gałęcki, Rafał Jońca, Monika Sibielec, Dariusz Wojciechowski: Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000. Wyd. 4. Wrocław: Studio Plan, 2017. ISBN 978-83-65689-75-7. OCLC 1036547484. (pol. • cz.).
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000. Wyd. 1. Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010, seria: Eurocart. ISBN 978-80-87380-18-5. OCLC 865043859. (cz.).
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000. Wyd. 1. Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010, seria: Eurocart. ISBN 978-80-87380-17-8. OCLC 865043841. (cz.).
• Geologická mapa 1:50 000. [w:] Česká geologická služba [on-line]. mapy.geology.cz. (cz.).
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech). [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [on-line]. ags.cuzk.cz. (cz.).
• Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG). dudisoft.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000. Zádveřice: SHOCart, 2018. ISBN 978-80-7224-736-3. OCLC 1103831608. (cz.).
• Pradědská hornatina (mapa turystyczna) 1:96 000. pl.mapy.cz. (pol. • cz.).

Linki zewnętrzne

• Hrubý Jeseník. tisicovky.cz. [dostęp 2015-08-10]. (cz.).