Procesy fluwialne

Procesy fluwialne (z łac. fluvialis, 'rzeczny') – ogół procesów rzeźbotwórczych związanych z działalnością wód płynących (wody deszczowej oraz cieków wodnych)^[1]. Należą do nich procesy niszczące, budujące oraz transport.

Rzeźbotwórcza działalność wód deszczowych

Rzeźbotwórcza działalność wód deszczowych to ablacja deszczowa (erozja deszczowa). Woda opadowa częściowo wsiąka w grunt lub paruje, ale duża część z niej spływa po powierzchni. Spływająca woda może żłobić w podłożu ze skał luźnych (piaski, żwiry, less) jary, parowy, debrza i wąwozy^[2][3]. Inną formą oddziaływania wód deszczowych jest tworzenie piramid ziemnych, które powstają gdy woda opadowa rozmywa i spłukuje miękkie skały wokół głazów zbudowanych ze skał twardszych^[2][4]. W wyniku ablacji następuje spłukiwanie materiału skalnego ze stoków i powstawanie deluwiów^[2].

• 

  Parowy Janinowskie w okolicy wsi Janinów, w gminie Brzeziny, w województwie łódzkim.

• 

  Lisi Jar w Jastrzębiej Górze, w gminie Władysławowo, w województwie pomorskim.

• 

  Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu, w województwie świętokrzyskim.

• 

  Kompleks piramid ziemnych Đavolja Varoš w południowej Serbii.

• 

  Piramidy ziemne w Parku Narodowym Göreme, w Kapadocji.

Rzeźbotwórcza działalność rzek

Rzeźbotwórcza działalność rzek obejmuje erozję rzeczną i akumulację rzeczną, które wywoływane są przez ruchy turbulentne wody w korycie rzecznym. Woda płynąca w korycie osiągając prędkość, dzięki której jest wstanie porwać ziarno skalne o określonym rozmiarze i następnie przenosić je na dalszą odległość. Transport drobin skalnych w rzece może mieć postać saltacji, trakcji lub suspensji^[5]. Kiedy prędkość wody spada poniżej określonego poziomu materiał skalny zaczyna się osadzać. W różnych biegach rzeki następują różne rodzaje erozji rzecznej i różne sposoby akumulacji materiału.

W górnym biegu rzeki dominuje erozja denna, zachodząca dzięki dużej prędkości wywołanej dużym spadkiem cieku. Okruchy skalne porywane przed płynącą wodę trą o dno koryta rzecznego pogłębiając je, co prowadzi do powstania doliny V-kształtnej lub kanionu^[6]. Tarcie o dno prowadzi przy tym do zaokrąglania okruchów skalnych i powstania otoczaków^[6][7]. Kiedy ciek o dużym spadku uchodzi do większego cieku o niższym spadku, materiał skalny niesiony przez mniejszy ciek zaczyna akumulować co prowadzi do powstania wachlarzowatego stożka napływowego^[8].

W górnym biegu rzeki dno jest często nierówne i znajdują się w nim liczne zagłębienia, w które wpadają okruchy skalne. Woda płynąca lub z dużą prędkością powoduje obracanie okruchów prowadzące do drążenia dna. Zjawisko to nosi nazwę eworsji i prowadzi do powstawania kotłów eworsyjnych^[6][9]. Eworsja prowadzi do rozwoju wodospadów, katarakt i progów skalnych, w których obrębie zachodzi erozja wsteczna^[10]. Może ona występować również na obszarze źródłowym i prowadzić do kaptażu^[11].

W środkowym i dolnym biegu rzeki dominuje erozja boczna i akumulacja^[12]. Wraz ze zmniejszeniem spadku rzeki nurt rzeki przemieszcza się od jednego brzegu do drugiego, w wyniku czego brzegi są nieustannie erodowane przez nacierającą wodę. Prędkość wody jest zbyt niska aby prowadzić materiał skalny na dalsze odległości i jest odkładany w miejscu, gdzie prędkość jest niższa tworząc odsypy. W efekcie jeden brzeg jest niszczony, a przeciwległy nadbudowywany^[12][13]. W wyniku tych zjawisk rozwijają się meandry oraz bystrza i plosa.

Akumulacja rzeczna prowadzi do powstawania aluwiów, do których należą różne formy akumulacyjne takie jak: terasy zalewowe, odsypy i wały meandrowe, mielizny, łachy oraz stożki napływowe^[12]. Na aluwiach rozwijają się żyzne gleby aluwialne – mady.

• 

  (c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0

  Otoczaki w Miętusim Potoku w Tatrach.

• 

  Dolina Hell's Gate w Kolumbii Brytyjskiej.

• 

  Kaskada i kocioł eworsyjny na Juraniowym Potoku w Tatrach.

• 

  (c) Chevre z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

  Wodospad Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach – przykład działania erozji dennej i wstecznej.

• 

  Stożek napływowy w Pirenejach.

• 

  (c) Simon Ledingham, CC BY-SA 2.0

  Meandrująca rzeka Wampool w Kumbrii, w Wielkiej Brytanii.

• 

  Formy aluwialne na Wiśle pod Annopolem.

• 

  Odsyp roztokowy (forma aluwialna) na rzece Tagliamento we Włoszech.

• 

  Zdjęcie satelitarne delty Missisipi w Stanach Zjednoczonych.

Zobacz też

• Procesy fluwioglacjalne
• Procesy eoliczne
• Procesy glacjalne

Przypisy

Bibliografia

• JanJ. Flis JanJ., Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 90, 120-121, 142-143, ISBN 83-02-00870-2  (pol.).
• MieczysławM. Klimaszewski MieczysławM., Geomorfologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981, s. 263-264, 289-293, 297, 347-360, 371-376, 390-392, ISBN 83-01-03498-X  (pol.).
• PiotrP. Migoń PiotrP., Geomorfologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 145-201, ISBN 978-83-01-14812-6  (pol.).
• WłodzimierzW. Mizerski WłodzimierzW., Geologia dynamiczna, wyd. IV, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019, s. 215-237, ISBN 978-83-01-20021-3  (pol.).