Protée (1930)

Protée (Q155)
Ilustracja
Jednostka bliźniacza „Protée” – „Prométhée”
Klasa

okręt podwodny

Typ

Redoutable

Projekt

M6

Historia
Stocznia

Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée, La Seyne-sur-Mer

Położenie stępki

4 października 1928

Wodowanie

31 lipca 1930

 Marine nationale
Wejście do służby

1 listopada 1932

Zatonął

29 grudnia 1943

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


1570 ton
2084 t

Długość

92,3 m

Szerokość

8,2 m

Zanurzenie

4,7 m

Zanurzenie testowe

80 m

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Napęd
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 6000 KM
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


17 węzłów
10 w.

Zasięg

powierzchnia: 10 000 Mm przy 10 w.
zanurzenie: 100 Mm przy 5 w.

Uzbrojenie
1 działo kal. 100 mm, 2 wkm kal. 13,2 mm, 13 torped
Wyrzutnie torpedowe

7 × 550 mm
2 × 550/400 mm

Załoga

61

Protée (Q155) – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu międzywojennego i II wojny światowej, jedna z 31 jednostek typu Redoutable. Okręt został zwodowany 31 lipca 1930 w stoczni Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne-sur-Mer, a do służby w Marine nationale wszedł w listopadzie 1932. Podczas wojny jednostka pełniła służbę na Morzu Śródziemnym i Atlantyku, a od zawarcia zawieszenia broni między Francją a Niemcami znajdowała się pod kontrolą Brytyjczyków w Aleksandrii. Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej „Protée” wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów. 29 grudnia 1943 okręt zatonął nieopodal Marsylii po wejściu na minę. Wrak jednostki został odnaleziony w 1995 roku.

Projekt i budowa

„Protée” zamówiony został na podstawie programu rozbudowy floty francuskiej z 1926 roku[1][2]. Projekt (o sygnaturze M6[3]) był ulepszeniem pierwszych powojennych francuskich oceanicznych okrętów podwodnych – typu Requin[1]. Poprawie uległa krytykowana w poprzednim typie zbyt mała prędkość osiągana na powierzchni oraz manewrowość[1][4]. Okręty typu Redoutable miały duży zasięg i silne uzbrojenie; wadą była ciasnota wnętrza, która powodowała trudności w dostępie do zapasów prowiantu i amunicji[4]. Konstruktorem okrętów był inż. Jean-Jacques Roquebert[4].

„Protée” zbudowany został w stoczni Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée w La Seyne-sur-Mer[3][5]. Stępkę okrętu położono 4 października 1928[6], a zwodowany został 31 lipca 1930[5][7].

Dane taktyczno-techniczne

„Protée” był dużym, oceanicznym dwukadłubowym okrętem podwodnym[1][4]. Długość całkowita wynosiła 92,3 metra (92 metry między pionami), szerokość 8,2 metra i zanurzenie 4,7 metra[5][8]. Wyporność standardowa w położeniu nawodnym wynosiła 1384 tony (normalna 1570 ton), a w zanurzeniu 2084 tony[5][7][a]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa silniki wysokoprężne Sulzer o łącznej mocy 6000 KM[5][9][b]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM[4][5][c]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć prędkość 17 węzłów na powierzchni i 10 węzłów w zanurzeniu[5][10][d]. Zasięg wynosił 10 000 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (lub 4000 Mm przy prędkości 17 węzłów) oraz 100 Mm przy prędkości 5 węzłów w zanurzeniu[1][2]. Zbiorniki paliwa mieściły 95 ton oleju napędowego[3][5]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 80 metrów, zaś czas zanurzenia 45-50 sekund[1][4]. Autonomiczność okrętu wynosiła 30 dób[3][11].

Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torped kalibru 550 mm: cztery na dziobie i jeden potrójny zewnętrzny aparat torpedowy. Prócz tego za kioskiem znajdował się jeden podwójny dwukalibrowy (550 lub 400 mm) aparat torpedowy[3][4]. Na pokładzie było miejsce na 13 torped, w tym 11 kalibru 550 mm i dwie kalibru 400 mm[3][4]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło działo pokładowe kalibru 100 mm L/45 M1925 oraz zdwojone stanowisko wielkokalibrowych karabinów maszynowych Hotchkiss kalibru 13,2 mm L/76[3][4].

Załoga okrętu składała się z 4 oficerów oraz 57 podoficerów i marynarzy[2][5][e].

Służba

(c) M.Strīķis, CC BY-SA 3.0
Pomnik upamiętniający „Protée” w La Seyne-sur-Mer.

„Protée” został przyjęty do służby w Marine nationale 1 listopada 1932[6]. Jednostka otrzymała numer burtowy Q155[3]. W momencie wybuchu II wojny światowej okręt pełnił służbę na Morzu Śródziemnym, będąc jednostką flagową 3. dywizjonu 3. eskadry 1. Flotylli okrętów podwodnych w Tulonie (jednostka przechodziła remont, który zakończył się 1 grudnia 1939)[12][f]. Dowódcą okrętu był w tym okresie kmdr ppor. E.J.J. Gras[12]. 3 lutego 1940 „Protée” oraz niszczyciele „Simoun” i „Le Fortune” wyszły z Oranu w rejs do Casablanki. Po pokonaniu 4 lutego Cieśniny Gibraltarskiej zostały wysłane w celu zbadania wybuchu w pobliżu duńskiego parowca „Java” o pojemności 8681 BRT (na pozycji 36°34′N 8°55′W/36,566667 -8,916667)[13]. 23 lutego „Protée” próbował zatrzymać napotkany statek handlowy, który odpowiedział ogniem z działa pokładowego, zmuszając okręt do zanurzenia. Niedoszłym niemieckim łamaczem blokady okazał się francuski parowiec „Aragaz” (5009 BRT), a do zdarzenia doszło na pozycji 32°10′N 11°00′W/32,166667 -11,000000[14]. 18 kwietnia okręt opuścił Casablankę i w eskorcie niszczyciela „Trombe” 19 kwietnia pokonał Cieśninę Gibraltarską, dopływając 21 kwietnia do Bizerty[15].

W czerwcu 1940 okręt znajdował się w Bejrucie w składzie 3. dywizjonu okrętów podwodnych (wraz z „Actéon” i „Achéron”), a jego dowódcą był kmdr ppor. J.M.L.J. Garreau[16]. 10 czerwca, po wypowiedzeniu wojny przez Włochy jednostka opuściła bazę, udając się na patrol w rejon archipelagu Dodekanez, na wschód od Leros[17]. Po podpisaniu przez Francję zawieszenia broni z Niemcami, Brytyjczycy podjęli kroki zmierzające do zapobieżenia przejęcia floty francuskiej przez III Rzeszę[18]. Efektem tego była operacja Catapult, przeprowadzona na początku lipca 1940[19]. W dniach 3-7 lipca w Aleksandrii doszło do neutralizacji okrętów francuskich tworzących tzw. Zespół „X” (pancernik „Lorraine”, krążowniki ciężkie „Duquesne”, „Tourville” i „Suffren”, krążownik lekki „Duguay-Trouin”, niszczyciele „Forbin” i „Le Fortune” oraz okręt podwodny „Protée”)[20]. Jednostki zostały rozbrojone, wypompowano z nich paliwo oraz zredukowano ich załogi[21].

Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej, „Protée” w styczniu 1943 został reaktywowany i 30 maja 1943 wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów[3][6]. 29 grudnia 1943 okręt, patrolujący rejon między Tulonem a Marsylią, nieopodal tej ostatniej wszedł na minę i zatonął[3][4][g]. Wraz z francuską załogą śmierć poniosło trzech Brytyjczyków: oficer łącznikowy ppor. rez. A.N. DeWael oraz dwóch marynarzy – sygnalistów[22].

Odnalezienie wraku

W 1995 roku francuskie przedsiębiorstwo „Comex”, specjalizujące się w badaniach podwodnych, przypadkowo odkryło wrak „Protée” leżący na głębokości 130 metrów 20 km od wybrzeża, między Marsylią a Tulonem, testując nowy sonar zamontowany na miniaturowym okręcie podwodnym „Remora 2000”[23]. Uszkodzenia wraku potwierdziły wersję o zatopieniu jednostki w wyniku wejścia na pole minowe[23].

Uwagi

  1. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje wyporność 1644/2080 ton, zaś Lipiński 1999 ↓, s. 539 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 – 1384/2080 ton.
  2. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 187 podaje, że okręt posiadał cztery silniki Diesla, zaś według Parkes 4 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 okręt posiadał dodatkowo pomocniczy silnik Diesla o mocy 750 KM.
  3. ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75 podaje, że łączna moc silników elektrycznych wynosiła 1000 KM.
  4. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje, że prędkość na powierzchni wynosiła 18 węzłów, zaś według Lipiński 1999 ↓, s. 539 okręt osiągał na powierzchni 19,5 węzła.
  5. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 podają, że załoga okrętu liczyła 67 osób.
  6. ↑ W skład 3. dywizjonu wchodziły ponadto siostrzane jednostki „Actéon”, „Achéron” i „Fresnel”[12].
  7. ↑ Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 274 i Lipiński 1999 ↓, s. 540 podają, że okręt został zatopiony bombami głębinowymi przez niemiecki okręt patrolowy; Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 78 nie podaje przyczyn utraty okrętu, tylko miesiąc i rok (grudzień 1943); Helgason 2019 ↓ podaje, że okręt został zatopiony przez niemiecki samolot; Kindell 1943 ↓ podaje, że do utraty okrętu doszło 18 grudnia, nie podając przyczyny.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 274.
  2. ↑ a b c Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 76.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Gogin 2015 ↓.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Fontenoy 2007 ↓, s. 187.
  5. ↑ a b c d e f g h i Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 273.
  6. ↑ a b c Helgason 2019 ↓.
  7. ↑ a b Fontenoy 2007 ↓, s. 186.
  8. ↑ Lipiński 1999 ↓, s. 539.
  9. ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75.
  10. ↑ McMurtrie 1941 ↓, s. 192.
  11. ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199.
  12. ↑ a b c Kindell 1939 ↓.
  13. ↑ Kindell 1940a ↓.
  14. ↑ Kindell 1940b ↓.
  15. ↑ Kindell 1940c ↓.
  16. ↑ Kindell 1940d ↓.
  17. ↑ Kindell 1940e ↓.
  18. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 289-292.
  19. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 293.
  20. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 307-308.
  21. ↑ Perepeczko 2014 ↓, s. 307.
  22. ↑ Kindell 1943 ↓.
  23. ↑ a b Lagneau 2012 ↓.

Bibliografia

Okręty podwodne typu Redoutable
Seria 1
Seria 2
Seria 3

Francja

Media użyte na tej stronie

Promethee Q153.jpg
French Submarine Prométhée, sunk near Cherbourg, July 7th, 1932.
Ensign of France.svg
Marine Nationale and French merchant ensign. Used from 1794 to 1814/1815, and from 1848 to present.
Notice that its proportions differ from those of the French civil flag. (ensign : 30:33:37, civil : 1/3,1/3,1/3)
Memorial, La Seyne-sur-Mer, Provence-Alpes-Côte d'Azur, France - panoramio.jpg
(c) M.Strīķis, CC BY-SA 3.0
Memorial, La Seyne-sur-Mer, Provence-Alpes-Côte d'Azur, France