Prusy (kraina historyczna)

Prusy
Prūsa, Borussia, Prutenia, Prussia
Położenie Prus
Państwa

 Polska
 Rosja
 Litwa

Ważniejsze miasta

Kaliningrad, Kłajpeda, Olsztyn, Elbląg

Najstarszy opis ziem pruskich w duńskim kodeksie Liber Census Daniae (ok. 1210-1231 r.).
Pomorze i Prusy w XII wieku, rozgraniczała je dolna Wisła.
Prusy plemienne w XIII wieku.
Nowa Mapa Królestwa Prus Johna Carry’ego z 1799. Podział Prus na okręgi po rozbiorach Polski.
Mapa Prus z polskimi nazwami (lata 20. XX wieku).

Prusy (łac. Borussia, Prutenia, Prussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3] lub dawniej Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a] – region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Teren krainy nie był tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy.

Położenie

Region ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód kaliningradzki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].

Podział na regiony

Prusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary homonimiczne w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.

Terytoria plemion pruskich

Regiony historyczne

Regiony etnograficzne

Historia

W średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.

W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].

Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.

W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).

Miasta

Do największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:

Lp.MiastoPaństwoPopulacjaPowierzchniaJednostka administracyjnaTerytorium plemienneRegion historycznyRegion etnograficzny
1.Coat of arms of Kaliningrad.svg KaliningradRosja493 256224,7 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiSambiaPrusy Dolne-
2.Klaipeda City Arms.svg KłajpedaLitwa172 272110 km²LTU Klaipėdos apskritis flag.svg okręg kłajpedzki-[c]Prusy DolneLitwa Pruska
3.POL Olsztyn COA.svg OlsztynPolska170 62288,33 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieGalindiaWarmia-
4.POL Elbląg COA.svg ElblągPolska117 95279,82 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskiePogezaniaPrusy GórnePowiśle
5.POL Ełk COA.svg EłkPolska61 90321,05 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieJaćwieżPrusy DolneMazury
6.Coat of Arms of Sovetsk.svg SowieckRosja38 96344,4 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiSkalowiaPrusy DolneLitwa Pruska
7.POL Kwidzyn COA.svg KwidzynPolska38 17921,54 km²POL województwo pomorskie flag.svg województwo pomorskiePomezaniaPrusy GórnePowiśle
8.POL Malbork COA.svg MalborkPolska37 89817,2 km²POL województwo pomorskie flag.svg województwo pomorskiePomezaniaPrusy GórnePowiśle
9.RUS Chernyakhovsk COA (achievement).svg CzerniachowskRosja35 39858 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiNadrowiaPrusy DolneLitwa Pruska
10.Coat of Arms of Baltiysk (Kaliningrad oblast).png BałtyjskRosja33 65849,1 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiSambiaPrusy Dolne-
11.POL Ostróda COA.svg OstródaPolska33 21614,15 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieZiemia SasinówPrusy GórneMazury
12.POL Iława COA.svg IławaPolska33 12821,88 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskiePomezaniaPrusy GórnePowiśle
13.POL Giżycko COA.svg GiżyckoPolska29 64213,72 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieGalindiaPrusy DolneMazury
14.ROS Gusiew COA.svg GusiewRosja28 48416,25 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiNadrowiaPrusy DolneLitwa Pruska
15.POL Kętrzyn COA.svg KętrzynPolska27 62910,35 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieBarcjaPrusy DolneMazury
16.POL Bartoszyce City COA.svg BartoszycePolska23 81011,79 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieBarcjaPrusy Dolne-
17.POL Szczytno COA.svg SzczytnoPolska23 1669,96 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieGalindiaPrusy GórneMazury
18.Coat of Arms of Svetly (Kaliningrad oblast).png SwietłyjRosja21 44124 km²Flag of Kaliningrad Oblast.svg obwód kaliningradzkiSambiaPrusy Dolne-
19.POL Działdowo COA.svg DziałdowoPolska21 37011,47 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieZiemia SasinówPrusy GórneMazury
20.POL Mrągowo COA.svg MrągowoPolska21 30214,81 km²POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg wojewódzwo warmińsko-mazurskieGalindiaPrusy DolneMazury

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
  2. ↑ Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
  3. ↑ Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.

Linki zewnętrzne

Związek Hanzeatycki
  • Wykaz miast hanzeatyckich
Region nadreński
(Ren – Moza)
Region IJssel i Zuiderzee
Wybrzeże Morza Północnego
Między Renem i Wezerą
(Westfalia)
Między Wezerą i Łabą
(Dolna Saksonia)
Niemcy środkowe
(na południe do Harzu
między górną Wezerą i Soławą)
Brandenburgia
Południowe wybrzeże Bałtyku
w granicach cesarstwa
Prusy, Polska
Inflanty
Szwecja

Proporzec hanzeatycki

Główny szlak Ligi Hanzeatyckiej

Lubeka – Stolica Ligi Hanzeatyckiej

  1. ↑ a b c d e f miasto-przywódca rejonu lub okręgu
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t miasto odegrało poważną rolę w Hanzie
Regiony historyczne i etnograficzne Polski
Regiony historyczne
Regiony etnograficzne
  1. ↑ Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
  2. ↑ Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
  3. ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
  4. ↑ a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina, www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08].
  5. ↑ Damian S, Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701, Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Pommerellen Slavische Völker bis 1125.jpg
Pomerelia: Slavic people until 1125
Hanseatenwimpel.svg
Hanseatic Flag
Haupthandelsroute Hanse.png
Main trading routes of the Hanseatic League in northern Europe.
Hansestadt Lubeck Tatiana Yagunova Watercolor painting 2014.jpg
Autor: Tatiana Yagunova / Татьяна Ягунова, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lubeka (Akwarela Tatiany Yagunovej) — główne miejsce Ligi Hanzeatyckiej. Związek Hanzeatycki — organizację kupiecką pod kierownictwem doświadczonego racjonalnego ośrodka kupieckiego — Wolnego Miasta Lubeki. Opublikowano:
Prusy historyczne.png
Mapa krain i regionów historycznych na terenie dawnych Prus, na tle granic podziału Prus w latach 1466-1772: Warmia, Mazury, Prusy Górne, Prusy Dolne, Powiśle, Ziemia Lubawska, Sambia, Litwa Pruska
Klaipeda City Arms.svg
Autor: Jefim Vytovtov, Licencja: CC BY-SA 3.0
My own work, done according to the official standard drawing, created by graphic designer Kestutis Mickevicius in 1992.
POL Elbląg COA.svg
  • Real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
LTU Klaipėdos apskritis flag.svg
Flag of Klaipėda County, Lithuania
Prusy Wschodnie 1920.jpg
Autor: Popik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa Prus Wschodnich z polskimi nazwami (lata 20-te lub 30-te XX wieku).
Coat of Arms of Sovetsk.svg
Autor: Siirski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of Arms of Sovetsk
POL Kwidzyn COA.svg
Herb Kwidzyna
Liber Census Daniae Prussia.jpg
Lista ziem pruskich z Liber Census Daniae duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego z ok. 1210-1231 r.
Coat of Arms of Baltiysk (Kaliningrad oblast).png
Baltiysk (Kaliningrad oblast), coat of arms
Coat of Arms of Svetly (Kaliningrad oblast).png
Coat of arms of Svetly (Kaliningrad oblast)
1799 Cary Map of Prussia and Lithuania - Geographicus - Prussia-cary-1799.jpg
An extremely attractive example of John Cary’s 1799 map of Prussia. Covers from Pomerania eastward along the Baltic Coast as far as Poland, extends south to Soldau and north past Lithuania to Memel (modern day Klaipeda). Offers stupendous detail and color coding according to region. All in all, one of the most interesting and attractive atlas maps Prussia to appear in first years of the 19th century. Prepared in 1799 by John Cary for issue in his magnificent 1808 New Universal Atlas .
Mapa prus.svg
Podział plemienny Prus w XIII wieku wg H. Łowmiańskiego
Coat of arms of Kaliningrad.svg
Kaliningrad, coat of arms