Prusy (państwo)

Prusy (niem. Preußen, łac. Borussia) – niejednoznaczny termin, odnoszący się kolejno do kilku państw stworzonych na historycznych terenach Prus w okresie od 1226 do 1947 r.

Historia państwowości Prus

Państwo zakonu krzyżackiego na przełomie XIV i XV wieku

Prusy Zakonne

Pierwszym bytem państwowym na terenie Prus było państwo zakonu krzyżackiego. W 1226 książę Konrad I mazowiecki sprowadził Krzyżaków na ziemię chełmińską, z której zakon dokonywał podboju Prusów. Przez następne 200 lat Krzyżacy kolonizowali Prusy i budowali swoje państwo. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego (1466) zakon oddał Polsce Pomorze, ziemię chełmińską i Warmię, został lennikiem Polski i przeniósł stolicę państwa z Malborka do Królewca. Powstały wówczas Prusy Zakonne.

Prusy Książęce

(c) Space Cadet, CC-BY-SA-3.0

Księstwo Pruskie w XVI wieku

Upadek państwa krzyżackiego nastąpił w 1525, kiedy ostatni wielki mistrz Albrecht Hohenzollern przeszedł na luteranizm i złożył hołd polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu. Nowe państwo nosiło nazwę Księstwo Pruskie, ale do historii przeszło jako Prusy Książęce.

Brandenburgia-Prusy

W 1618, za zgodą Zygmunta III Wazy, wobec wygaśnięcia linii pruskiej po śmierci Albrechta Fryderyka elektor brandenburski Jan Zygmunt Hohenzollern przejął jego posiadłości i od tej chwili Księstwo Pruskie było w unii z Brandenburgią (jako Brandenburgia-Prusy). Podstawę do międzynarodowego uznania suwerenności księstwa stanowiły traktaty welawsko-bydgoskie (1657). Miały one znaczenie prawno–ustrojowe dla elektorów brandenburskich.

Prusy za czasów Fryderyka II Wielkiego

Twórcą nowoczesnego państwa pruskiego był Fryderyk Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem, który w wyniku pokoju westfalskiego w 1648 uzyskał wschodnią część Pomorza Zachodniego, Magdeburg, Halberstadt, Minden i Kamień. W 1657, korzystając z potopu szwedzkiego i osłabienia Rzeczypospolitej, na mocy traktatu welawsko–bydgoskiego Wielki Elektor uzyskał suwerenność Prus Książęcych od Rzeczypospolitej.

Królestwo Prus

Po tym, jak książę sąsiedniej Saksonii August II Mocny uzyskał koronę polską, książę–elektor Fryderyk III uznał, że musi mu dorównać rangą, i ogłosił się 18 stycznia 1701 w Królewcu królem w Prusach (niem. König in Preußen), gdyż tytuł króla Prus wciąż zachowali władcy Polski, oraz przyjął imię Fryderyk I. Od tego momentu mówimy o Królestwie Prus.

Pod względem administracyjnym Prusy zostały podzielone na:

• prowincje, gdzie władzę sprawowali nadprezydenci,
• departamenty – izby (Kammer), w których władzę sprawowały kamery wojny i domen (zwane też kamerami wojenno–ekonomicznymi),
• powiaty (Kreis), gdzie władzę sprawował urzędnik królewski – Landrat (po polsku starosta), zaś instytucją samorządową był sejmik szlachecki,
• gminy (Gemeinde).

W 1871 król Prus Wilhelm I koronował się na cesarza zjednoczonych Niemiec.

Prusy (kraj związkowy)

Klęska militarna cesarstwa w Wielkiej Wojnie (jesienią 1918) doprowadziła do upadku monarchii – Wilhelm II abdykował i uciekł do Holandii, a Zgromadzenie Narodowe zebrane 6 lutego 1919 ogłosiło powstanie republiki weimarskiej. Od tej chwili Prusy istniały jako kraj związkowy, pod nazwą Freistaat Preußen.

Po klęsce III Rzeszy w II wojnie światowej, 25 lutego 1947, uchwałą nr 46 Alianckiej Rady Kontroli ogłoszono likwidację państwa pruskiego i decyzją tej rady ziemię pruskie podzielono pomiędzy ZSRR, Polskę i NRD. ZSRR przypadł północny obszar Prus Wschodnich w postaci ziem położonych wokół Królewca. Polska objęła we władanie południową część Prus Wschodnich, Prusy Zachodnie, wschodnią część Pomorza, wschodnią część Brandenburgii oraz Śląsk. Część Pomorza Zachodniego włączono do utworzonego NRD.

Zobacz też

• Prusy Królewskie
• Prusy Nowowschodnie, Prusy Południowe, Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie
• Diecezje pruskie
• Władcy Prus

Bibliografia

• Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.

Linki zewnętrzne

• Kronika Prus (niem.)
• Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618–1701